Geneza i cechy:
o rozkład polityczny w kraju - liberum veto
o najazdy szwedzkie i wojny wschodnie
o ucieczka Jana Kazimierza, królowie elekcyjni, zdrada magnatów
o trudna sytuacja miast, wzrost ucisku feudalnego, bunty chłopskie
o kontrreformacja po soborze trydenckim. Święta Inkwizycja
o uniwersalizm - szkoły jezuickie z językiem łacińskim
o priorytet kultury sakralnej
o powrót do łaciny. Dominacja Kościoła Katolickiego
o ekspansja sztuki (relatywizm)
o absolutyzm, silna władza królewska; Francja, Prusy, Rosja
o demokracja szlachecka w Polsce
o potęga feudalizmu
o kontrasty społeczne
o wybuch rewolucji burżuazyjnej w Anglii
o teoria Kartezjusza, powstanie racjonalizmu
"Cogito ergo sum" - myślę więc jestem
zmysły mają znaczenie wyłącznie praktyczne, funkcję poznania spełnia tylko rozum
o empiryzm - doświadczenie
o sensualizm - źródłem poznania są zmysły
o racjonalizm - teoria poznania, niezależność wiedzy od wiary
o mistycy hiszpańscy - św. Teresa, św. Ludwik z Grenady, św. Loyola
o teorie Pascala - człowiek jest trzciną, najsłabszą w przyrodzie, ale jest to trzcina myśląca
o motywy śmierci i sądu ostatecznego
o motywy zegara, sielankowe, panegiryki
o motywy miłosierdzia - o własnej grzeszności
o motywy marności - nicości
o motywy zegara - symbol przemijania
o powrót "dance makabre" - dualizm
o religijny pietyzm - dążenie do osiągnięcia wewnętrznego pokoju, rezygnacja z aktywności do zjednoczenia z Bogiem
o iluzjonizm, wyrażający się w możliwie wiernym odtworzeniu i uwypukleniu przestrzeni, budowy anatomicznej. Kontrast świata i cienia.
o diagonalizm - kształtowanie obrazów wzdłuż linii podkreślenia kolorów
o dynamika - przesada, ukazanie gestów i ruchów
o łączenie tematyki mitologicznej - napięcie uczuć, niepokój, rozwietrzenie szat, światłocienie, kontrast kolorów, wieloznaczność symboli
o malarze: Valazguez, El Greco, Rubens, Rembrandt
o monumentalizacja, dramatyzacja, powtórzenia
o kontrast, patos
o gatunki muzyczne: sakralne, kantata, opera
o koncert skrzypcowe: Vivaldi
o potęgowanie ekspresji scenicznej (efekty świetlne)
o personifikacja: cnoty i występków
o oprawa ekspresyjna (gest, ruch, taniec)
o we Włoszech - liryka i kunsztowne erotyki
o w Hiszpanii - liryka refleksyjna i mityczna
Cechy literatury:
· przerost formy nad treścią
· dążenie do bogacenia i niezwykłości formy
· nadmierna dekoracyjność, przeładowanie ornamentyką, kontrastem, mowa potoczna
· nadmiar środków stylistycznych, przenośni, epitetów, wyszukanych porównań;
oksymoron
epitety, określenia przeciwstawne
peryfraza
omówienie, opis charakterystyki, metafory
metafora
figura stylistyczna, przenośnia
alegoria
przenośnia, za pomocą personifikacji
animacja
uduchowienie, dusza w przedmiotach, ożywienie
personifikacja
uosobienie; nadanie przedmiotom, zwierzętom cech ludzkich
symbol
znak zastępujący; czegoś niewidzialnego
anafora
powtórzenie tego samego zwrotu na początku zdań
antyteza
kontrast, przeciwieństwo
paradoks
rozumowanie sprzeczne, oryginalne przedstawienie fałszu
relatywizm
względny, warunkowy subiektywizm
paralelizm
porównanie, zestawienie cech podobnych
makaronizmy
wyraz obcy, zwrot, wpleciony w tekst w języku ojczystym
koncept
trafny pomysł, szczęśliwa myśl. Projekt
Nurty tematyczne w polskiej literaturze barokowej:
o walka o przywrócenie Kościołowi dawnej świetności
o metafizyczny - Sęp-Szarzyński
o dworski - A. Morsztyn, Wacław Potocki
o sarmacki - Pasek
o mieszczańsko - plebejski z nurtem sowizdrzalskim
Przedstawiciele baroku:
Mikołaj Sęp-Szarzyński - prekursor myśli barokowej
Mikołaj Sęp - Szarzyński
Za najbardziej reprezentatywne można uznać wiersze z cyklu sonetów. Już same ich tytuły oddają istotę rzeczy: "o krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego", "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem", "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego". Wyrażają one rozterki i niepokoje człowieka zawieszonego między Bogiem, światem a ciemnością. Kondycja duchowa człowieka jest trudna do utrzymania, ponieważ jest istota ludzka wątła, rozdwojona w sobie. Dlatego życie jednostki to ciągła walka, nie dająca szczęścia. Przemijanie, śmierć to zjawiska, które burzą harmonię świata, a życie czynią nieustanną wojną o przetrwanie. Jedyną ostoją człowieczeństwa jest wtedy Bóg, jako jedyny dający pocieszenie
Twórczość: Rymy albo wiersze polskie:
· "O nietrwałej miłości świata tego"
· "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem"
Cechy poezji Szarzyńskiego:
· relatywizm
· dualizm barokowy
· walka dobra ze złem
· żarliwa religijność
· przestawność rymów
· peryfraza
· erudycja
· kontrasty
· elipsy - przestawne
Filozofia poety na tle renesansu:
Stosowane figury stylistyczne: przerzutnie, inwersja, oksymoron, kontrast, koncept
Wizja świata i człowieka
Justilia