wrzd trawieca u byda mleczego.pdf

dr n. wet. Łukasz Kurek, lek. wet. Jacek Mochol, dr hab. Krzysztof Lutnicki

Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt Gospodarskich i Koni, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Zwierząt

Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie

Wrzód trawieńca

u bydła mlecznego

W artykule podano najważ-

niejsze informacje dotyczące

przyczyn, przebiegu i rozpo-

znawania wrzodów trawieńca

u bydła mlecznego.

różni się od przewodu pokarmowego

zwierząt monogastrycznych. U osob-

ników młodych (do około 2.-3. miesią-

ca życia) cały proces trawienia jest

bardzo podobny do zwierząt z jed-

nym żołądkiem, ponieważ u cieląt

ssących przedżołądki są jeszcze nie-

rozwinięte, a największe znaczenie

ma trawieniec, czyli odpowiednik

żołądka właściwego. Rozwijające się

stopniowo przedżołądki u młodych

osobników są omijane w pasażu tre-

ści pokarmowej w wyniku działania

mechanizmu rynienki przełykowej,

co powoduje dostarczanie mleka lub

jego odpowiedników bezpośrednio

do trawieńca. Ta sytuacja powodu-

je, że trawieniec w tym okresie jest

bardziej narażony na działanie czyn-

ników szkodliwych. W późniejszym

okresie pokarm roślinny spożywany

przez przeżuwacze trafia najpierw do

żwacza, czepca i ksiąg, a dopiero na

końcu do żołądka właściwego, czyli

trawieńca. Wydaje się to najistotniej-

szym powodem rzadszego występo-

wania wrzodów u bydła dorosłego.

Wprowadzenie w gospodarstwach

żywienia mającego na celu ułatwie-

nie pobrania przez krowę zwiększo-

nej ilości karmy, stosowanie wozów

paszowych dokładnie mieszających

i rozdrabniających karmę, co przy-

spiesza jej wstępną obróbkę w żwa-

czu i lepszy (szybszy) transport do

dalszych części przewodu pokarmo-

wego jest ważnym czynnikiem uspo-

sabiającym. Również tworzenie go-

spodarstw wolnostanowiskowych

i związany z tym stres, stosowanie

granulatów paszowych dokładnie

zbilansowanych, ale jednocześnie

bardzo zasobnych w składniki ener-

getyczne, które nie tylko szybko wę-

drują przez przewód pokarmowy,

ale jeszcze dodatkowo w pewnych

sytuacjach podnoszą kwasowość tre-

ści żwacza, umożliwia występowanie

zmian zaburzeń w pH treści trawień-

ca. Procesy zachodzące w trawieńcu

przy jednoczesnych wahaniach w od-

czynowości treści pokarmowej mogą

skutkować nieodwracalnymi zmiana-

mi w strukturze jego ściany. Zmia-

ny te są często bardzo podobne do

uszkodzeń błony śluzowej występu-

jących u zwierząt monogastrycznych.

Wrzód trawienny ( ulcus pepticus ) jest

ubytkiem w błonie śluzowej, którego

cechą jest fakt przekroczenia blasz-

ki mięśniowej błony śluzowej ( lamina

muscularis ). Niewielkie ubytki błony

śluzowej, nieprzekraczające blaszki

mięśniowej błony śluzowej, klasy-

fikowane są jako nadżerki ( erosio ).

Powstawanie owrzodzeń jest zależ-

ne od wielu czynników wewnątrzu-

strojowych i zewnątrzpochodnych,

takich jak: stan neuroendokrynny

ustroju, czynniki naczyniowe zmie-

niające przepływ krwi w błonie ślu-

zowej, specyficzne czynniki anato-

miczne i genetyczne, sekrecja kwasu,

dwuwęglanów, motoryka żołądka,

a także zdolności ochronne błony

śluzowej, reakcje wstrząsowe, za-

palne, urazy oraz silne reakcje stre-

sowe. W warunkach stresu zmienia

się czynność neuronów podwzgó-

rza kontrolujących czynność prze-

wodu pokarmowego – zwiększa się

czynność motoryczna i wydzielni-

cza żołądka, a przewlekłe drażnienie

neuronów powoduje niedokrwienne

owrzodzenie błony śluzowej żołąd-

ka. Mimo to w warunkach przewle-

kłego stresu mogą rozwinąć się me-

chanizmy cytoprotekcyjne, zależne

Gospodarstwa wyspecjalizowane

w kierunku produkcji mleka przeży-

wają w ostatnich kilkunastu latach

szczególny rozkwit. Zwiększa się licz-

ba gospodarstw posiadających krowy

o wysokiej, genetycznie uwarunko-

wanej produkcji mleka. Stale rośnie

średnia dzienna i roczna produkcja

mleka zarówno od poszczególnych

krów, jak również w odniesieniu do

całego stada. Dla wysoko wydajnych

zwierząt dawki pokarmowe muszą za-

wierać dokładnie zbilansowaną liczbę

składników energetycznych, białka

oraz związków mineralnych. Z drugiej

strony podaż tych składników diety

konieczna dla osiągnięcia wysokiej

produkcji powoduje występowanie

schorzeń, które w gospodarstwach

ekstensywnych dotyczyły najczęściej

tylko pewnego okresu życia lub stanu

ﬁzjologicznego zwierzęcia. Przykła-

dem tego jest występowanie owrzodze-

nia błony śluzowej trawieńca (wrzo-

dów trawieńca). Jeszcze do niedawna

choroba ta dotyczyła prawie wyłącznie

cieląt w pierwszym okresie odchowu,

teraz zauważa się występowanie coraz

większej liczby przypadków u krów

mlecznych. W krajach, w których roz-

wój przemysłu mleczarskiego nastę-

pował dużo wcześniej, doniesienia na

ten temat są bardzo liczne. Choroba ta

stwarza trudności diagnostyczne, a le-

czenie jest często nieefektywne.

Przewód pokarmowy przeżuwa-

czy po ukształtowaniu się i osiągnię-

ciu ostatecznych proporcji znacząco

WETERYNARIA W TERENIE • 3/2008 • 34

BYDŁO

BYDŁO

Zmiany na błonie śluzowej i skrzepy krwi w przebiegu

wrzodów trawieńca

najpierw przegłodzenie cieląt, a póź-

niej podanie zbyt dużej ilości karmy,

również może prowadzić do zaburzeń,

których wynikiem będzie uszkodzenie

błony śluzowej.

W momencie przejścia na karmie-

nie paszą objętościową (roślinną) bar-

dzo istotna jest jej jakość, szczególnie

w początkowym okresie. Zbyt wcze-

sne przejście na żywienie roślinne

może prowadzić do zmian podrażnie-

niowych w błonie śluzowej trawieńca

spowodowanych dużymi nieprzygoto-

wanymi w procesie wstępnej obróbki

w żwaczu fragmentami paszy. Wszyst-

kie te czynniki mogą powodować ob-

niżenie kwasowości treści trawieńca,

uszkodzenie błony śluzowej, zabu-

rzenie motoryki i w konsekwencji po-

wstanie nadżerek, które mogą przejść

w owrzodzenie (wrzód) trawieńca.

U osobników dorosłych do czyn-

ników predysponujących należą po-

nadto chów alkierzowy niesprzyjają-

cy budowaniu właściwej odporności

nieswoistej z powodu braku kontaktu

ze środowiskiem zewnętrznym, a tak-

że wysoka produkcja mleka i związa-

ne z nią wymagania żywieniowe. Ko-

nieczność dokładnego bilansowania

ilości energii, białka i związków mine-

ralnych powoduje potrzebę żywienia

granulatami zawierającymi wszystkie

te elementy, ale jednocześnie szybko

podnoszącymi kwasowość nie tyl-

ko w żwaczu, ale także w trawieńcu.

Specyﬁka gospodarstw dbających

o wysoką produkcję związana jest

także ze stresem i dużą konkurencją

zwierząt między sobą, co szczególnie

widać w oborach wolnostanowisko-

wych, o małych możliwościach od-

dzielenia zwierząt na mniejsze grupy

produkcyjne. W wielu stadach ograni-

cza się także, albo całkiem eliminuje,

wykorzystanie pastwisk czy nawet wy-

biegów dla zwierząt. Często również

przy stosowaniu gotowych mieszanek

paszowych nie zwraca się tak bacz-

nej uwagi na odpowiednią zawartość

włókna surowego w paszy, co prowa-

dzi do subklinicznej kwasicy żwacza,

nadmiernej produkcji wolnych kwa-

sów tłuszczowych, będących przyczy-

ną hipotonii trawieńca i niekorzyst-

nego działania soków trawiennych

na błonę śluzową żołądka właściwe-

go przeżuwacza. Nie można również

zapominać o takich czynnikach, jak:

urazy mechaniczne, skarmianie zbyt

grubej słomy lub siana, działanie ciał

obcych oraz porody zmieniające sto-

sunki anatomiczne w jamie brzusz-

nej i miednicznej. Powyższe sytuacje

mogą bezpośrednio wpływać na prze-

łamanie bariery ochronnej warstwy

śluzowej trawieńca. Następstwem

czynników powodujących wzrost kwa-

sowości w trawieńcu, jego hipotonię

i upośledzenie zdolności ochronnej

błony śluzowej jest rozwój procesu,

który przeradza się w drobne nadżer-

ki. Taka sytuacja może trwać długo

niezauważona i często stwierdzana

jest dopiero po uboju zwierząt. Nie-

kiedy jednak zmiany postępują da-

lej, prowadząc do pogłębiających się

uszkodzeń ściany trawieńca, krwoto-

ku, a nawet perforacji z możliwością

przeniknięcia kwaśnej żrącej treści

do jamy brzusznej.

W zależności od stopnia zaawan-

sowania procesu rozróżniamy cztery

typy (formy kliniczne) wrzodów tra-

wieńca występujące zarówno u osob-

ników młodych, jak i dorosłych. Kla-

syﬁkacja ta jest oparta na zmianach

w ścianie żołądka właściwego przeżu-

waczy i najczęściej jest używana przy

opisie tej jednostki chorobowej. Nale-

ży jednak zaznaczyć, że nie pokrywa

się ona w pełni z szerokim spektrum

objawów klinicznych, które zależą nie

tylko od intensywności uszkodzenia

ściany, ale także od miejsca rozwo-

ju, wielkości zmian, stanu zwierzęcia

przed zachorowaniem czy rodzaju kar-

my, która może wpłynąć na przyspie-

szenie już rozwijającej się choroby.

W wielu przypadkach ostateczna oce-

na jest możliwa dopiero po badaniu

poubojowym (szczególnie w typie I)

lub sekcyjnym.

przede wszystkim od cytokin, a także

prostaglandyn. Naskórkowy czynnik

wzrostu (EGF) wydzielany ze śliną,

z sokiem żołądkowym i trzustkowym,

obecny na śluzówce w całym nie-

malże przewodzie pokarmowym jest

także potężnym inhibitorem sekrecji

kwasu solnego, promotorem wzrostu

komórek śluzówki, naprawy i regene-

racji. Bierze więc udział w leczeniu

owrzodzeń śluzówki.

Należy przypuszczać, że częstość

występowania wrzodów trawieńca

w nowoczesnych gospodarstwach

krów mlecznych będzie narastać wraz

z rozwojem nowoczesnych technolo-

gii intensyﬁkacji produkcji mleka nie

tylko u cieląt.

Typowe przyczyny

Choroba może wystąpić u młodych

osobników w okresie żywienia mle-

kiem lub preparatami mlekozastępczy-

mi, a także rzadziej w sytuacji zmiany

karmy na granulat czy pasze objęto-

ściowe. Bardziej narażone są osobni-

ki szybko zabierane od matek (obory

wysokotowarowe) i grupowane w celu

odchowu. Cielęta narażone są wtedy

na większy stres, który może zostać

pogłębiony transportem i kontaktem

z obcymi osobnikami własnego ga-

tunku. Do rozwoju wrzodów u cieląt

może także prowadzić nieprawidło-

we odpajanie (zbyt rzadkie lub zbyt

częste), przy użyciu źle przygotowa-

nego mleka (zbyt gorące, zimne) lub

preparatu mlekozastępczego. W tym

ostatnim przypadku duże znaczenie

ma nieprawidłowe wymieszanie kon-

centratów mlekozastępczych przy roz-

cieńczaniu wodą oraz podawanie ich

w nieodpowiedniej ciepłocie. Niere-

gularne żywienie, a co za tym idzie

Klasyﬁkacja wrzodów trawieńca

• Typ I – nadżerki i nieperforujące

wrzody. Początkowa forma zmian

patologicznych dotyczy uszkodze-

nia powierzchownych warstw błony

śluzowej ściany żołądka właściwego,

może występować niewielkie krwa-

wienie. Rozwija się proces zapalny,

który może przechodzić w chronicz-

ne zapalenie. W tym okresie zmiany

z reguły nie są rozpoznawane i czę-

sto możemy je stwierdzić dopiero po

uboju.

• Typ II – nieperforujące, krwawiące

wrzody z dużą utratą krwi. Proces

dotyczy głębszych struktur ściany

WETERYNARIA W TERENIE • 3/2008 • 35

BYDŁO

trawieńca. Uszkodzenie warstwy

podśluzówkowej powoduje duże

krwawienie i rozwój anemii, a w wy-

niku reﬂektorycznego skurczu

odźwiernika i gromadzenia treści

w trawieńcu rozwija się alkaloza,

hypochloremia i hypokaliemia.

Przeważnie w okresie 24 godzin

dochodzi do uwolnienia zalega-

jącej treści i przerzucenia jej do

jelit. W trakcie przebiegu tej formy

rozwijają się objawy kliniczne i moż-

liwość przyżyciowego rozpoznania

klinicznego w oparciu o opisane

poniżej objawy.

• Typ III – perforujące wrzody z ostrym

miejscowym zapaleniem otrzewnej.

Mamy tu do czynienia z uszkodze-

niem całej grubości ściany trawieńca

i przedostaniem się czynników

zapalnych na powierzchnię otrzew-

nej. Jest to z reguły przyczynek do

rozwoju uogólnionego zapalenia

otrzewnej. W tym momencie le-

czenie staje się bardzo utrudnione

i często niestety dla hodowców

nieopłacalne.

• Typ IV – perforujące wrzody z rozla-

nym zapaleniem otrzewnej. Zmiany

występują pojedynczo albo mamy

do czynienia z dużą ilością perfora-

cji różnej wielkości lokalizujących

się najczęściej w części gruczołowej

(odźwierniku) na krzywiźnie więk-

szej trawieńca.

postękiwanie itp. Przy krwawiących

wrzodach bardzo charakterystyczna

jest zmiana zabarwienia kału na smo-

listy i okresowe jego rozluźnienie, aż

do wodnistej biegunki. Zwierzęta sła-

bo przyrastają albo tracą masę ciała.

Występują bladość błon śluzowych

naturalnych otworów ciała, osłabie-

nie, duszność, przyspieszenie akcji

serca i często drżenia mięśniowe.

Ostatecznie może rozwijać się po-

stępujące zaburzenie układu krąże-

nia i dochodzi do śmierci. W przy-

padku rozwoju perforujących zmian

ze względu na przedostawanie się

treści pokarmowej do jamy otrzewno-

wej mamy do czynienia z zapaleniem

otrzewnej, a co za tym idzie – z po-

stępującymi objawami bólowymi, stę-

kaniem, różnego stopnia bolesnością

powłok brzusznych przy omacywa-

niu, napięciem oraz z reguły całko-

witą utratą apetytu i często szybkim

zejściem śmiertelnym (nawet w kilka

godzin). Przy ograniczonym zapale-

niu otrzewnej i nieznacznej perforacji

może się także rozwinąć proces prze-

wlekły charakteryzujący się nawraca-

jącymi objawami braku lub spaczone-

go apetytu, spadkiem przyrostów lub

charłactwem zwierząt, okresowymi

wzdęciami, co jednak często może

prowadzić do eliminacji cieląt z dal-

szej hodowli bez postawienia konkret-

nego rozpoznania.

U osobników dorosłych z w pełni

rozwiniętymi przedżołądkami w po-

czątkowym okresie choroby na pierw-

szy plan wysuwają się niespecyﬁczne

objawy niestrawności, które mogą

różnie długo trwać i z różną często-

ścią się pojawiać. Najczęściej choru-

ją krowy, w różnym wieku i okresie

ﬁzjologicznym. Z obserwacji wła-

snych autorów wynika jednak, że

większa liczba przypadków występuje

w wieku 2-6 lat i w okresie wczesnej

laktacji w gospodarstwach wysoko-

towarowych, szczególnie wolnosta-

nowiskowych. Schorzenie częściej

również dotyka najlepsze krowy

w stadzie – „rekordzistki”, przez co

zwiększają się straty ekonomiczne

hodowców. W trakcie trwania scho-

rzenia pojawiają się dodatkowe zmia-

ny, takie jak: okresowe zaburzenie

apetytu, okresowe wzdęcia, biegun-

ki na przemian z oddawaniem pra-

widłowego kału, stopniowy spadek

mleczności, postępujące wychudze-

nie, u niektórych zwierząt może nie-

znacznie wzrastać ciepłota, tętno

i oddechy. U zwierząt dotkniętych ob-

ﬁcie krwawiącymi wrzodami, oprócz

wyżej opisanych zmian, błony śluzo-

we naturalnych otworów ciała są bla-

de (anemia), obwodowe części ciała

są zimne, kał jest z reguły papkowaty,

ale może także być wodnisty (biegun-

ka), koloru mniej lub bardziej ciem-

nego, nawet czarnego, nieraz także

z domieszką krwi. W miarę postępu

choroby coraz bardziej słabnie apetyt,

zwalnia perystaltyka żwacza, aż do jej

całkowitego braku, a podczas oma-

cywania okolicy podżebrowej prawej

(tj. przestrzeni leżącej pomiędzy linią

styczną do łuku żebrowego prostopa-

dłą do podłoża, linią białą i linią łuku

ostatniego żebra – miejsce badania

odźwiernika trawieńca w warunkach

ﬁzjologicznych) może występować

różnego stopnia bolesność, która

może sugerować zaostrzenie proce-

su lub nawet miejscowy stan zapalny

otrzewnej, szczególnie gdy występu-

je silne napięcie powłok brzusznych

i miejscowe podwyższenie ciepłoty

ściany jamy brzusznej. Przy rozległym

stanie zapalnym otrzewnej wzrasta-

ją napięcie i bolesność jamy brzusz-

nej. Rośnie częstość tętna (powyżej

100/min), częstotliwość oddechów

(powyżej 50/min), może pojawiać

się bardzo wysoka gorączka powy-

żej 40-41°C oraz występuje całkowita

utrata mleczności. Przy perforującym

wrzodzie zejście śmiertelne może na-

stąpić nawet w ciągu 6-8 godzin. Au-

torzy prac badawczych na ten temat

podają, że śmiertelność w kolejnych

typach wynosi od 25% do nawet 100%

w typie IV.

Perforujące wrzody trawieńca nie

są zbyt często odnotowywane i mimo

leczenia w większości podawanych

opisów prowadzą do zejścia śmiertel-

nego, co potwierdzają też obserwacje

własne. W przypadku początkowych

stadiów choroby leczenie może przy-

nieść skutek, ale niestety ze względu

na koszty często podejmowana jest de-

cyzja o skierowaniu zwierząt do uboju

z konieczności.

Interesujące jest to, że nadżerki

i drobne owrzodzenia w obserwa-

cjach poubojowych zwierząt klinicznie

zdrowych występują w kilku, a nawet

kilkudziesięciu procentach badanych

trawieńców. W większości artykułów

Objawy

Uszkodzenia ściany trawieńca za-

leżnie od jego umiejscowienia i głę-

bokości wyzwalają objawy kliniczne

o dużej zmienności i jednocześnie

w pewnym stopniu różniące się u cie-

ląt ssących i osobników z pełni roz-

winiętymi przedżołądkami. U sztuk

młodych typ I może przebiegać bez

objawów zauważalnych przez hodow-

ców czy lekarzy. Tylko wyjątkowo

zwierzęta wykazują okresowo zmniej-

szony lub zmienny apetyt i nieznacz-

nie gorzej przyrastają, co jednak łą-

czy się w stawianych rozpoznaniach

z innymi problemami, a nie uszko-

dzeniem błony śluzowej trawieńca.

Przy dalszym rozwoju zmian poja-

wiają się coraz intensywniejsze zabu-

rzenia ze strony przewodu pokarmo-

wego, z bólami kolkowymi włącznie.

Inne objawy, które mogą, ale nie mu-

szą wystąpić, to okresowe wzdęcia,

intensywniejsze odbijanie gazów,

WETERYNARIA W TERENIE • 3/2008 • 36

BYDŁO

zauważa się też, że objawy nie mu-

szą zawsze występować wszystkie na-

raz oraz mogą różnić się nasileniem,

a wpływ na przebieg procesu mają

także choroby towarzyszące, takie

jak: lewostronne przemieszczenie tra-

wieńca, schorzenia dotyczące macicy

i wymienia.

Rozpoznanie

Jest bardzo trudne, zwłaszcza bez wy-

konania badań dodatkowych.

1)Objawy kliniczne. Większość z nich

nie jest typowa, ale ciemny, smolisty

kał, czasem ze skrzepami lub nawet

pasemkami krwi, może wskazywać

na tę jednostkę chorobową. Do-

datkowo stwierdzona bolesność

trawieńca w prawej okolicy podże-

browej lub objawy zapalenia otrzew-

nej wskazują na konieczność badań

w tym kierunku.

2)Próba na obecność krwi utajonej

w kale. Wykonanie próby benzy-

dynowej lub użycie odpowiednich

testów do oznaczania krwi utajonej

dostępnych w laboratoriach daje

nam możliwość stwierdzenia przy-

puszczalnej obecności krwawiących

wrzodów, jeżeli kał nie zmienił

jeszcze zabarwienia lub jeśli nie

jesteśmy przekonani, czy jego barwa

pochodzi od krwi.

3)Badanie krwi. Najczęściej stwierdza

się: obniżony hematokryt (< 30%,

a nawet 15%), zmniejszoną ogólną

liczbę krwinek czerwonych w wielu

wypadkach poniżej 3 mln/mm 3 ,

leukocytozę – ale z reguły u zwie-

rząt dotkniętych perforującymi

wrzodami z zapaleniem otrzewnej,

obniżony poziom potasu (znacznie,

nieraz < 2-3 mmol/l) i/lub chloru

oraz pH krwi wskazujące na zasa-

dowicę nieoddechową. Obserwacje

własne wykazują także w większości

przypadków podwyższony poziom

bilirubiny. Anemia jest zauważana

w przypadku krwawiących wrzodów

trawieńca, ale niekoniecznie przy

perforujących zmianach. Niestety,

nie ma jednoznacznych wskazań co

do oznaczania konkretnych parame-

trów krwi.

4)Badanie obecności i jakości płynu

w jamie otrzewnowej (punkcja po

prawej stronie linii białej – ominięcie

żwacza, należy uważać na żyłę mlecz-

ną, najlepiej w najniższym punk-

cie jamy brzusznej). W przebiegu

WETERYNARIA W TERENIE • 3/2008 • 37

BYDŁO

perforujących wrzodów wzrasta po-

ziom leukocytów, białka ogólnego

oraz można stwierdzić obecność ele-

mentów morfotycznych krwi i treści

pokarmowej.

5)Badanie treści trawieńca. Jedna

z pewniejszych metod potwierdza-

jących obecność wrzodów. W przy-

padku typu II krwawienie powoduje

nagromadzenie krwi i wzrost pH

z prawidłowo kwaśnego 2-4 nawet

do wartości 6-7. W innych typach

nieraz, niestety, jedynym śladem

istnienia wrzodów jest obecność

krwi lub ciemne zabarwienie treści

trawieńca.

6)Ostatnio prowadzone są badania

nad mniej inwazyjnymi i jednocze-

śnie równie pewnymi metodami

rozpoznawania wrzodów trawień-

ca. Badanie stężenia gastryny

w osoczu (wyraźne dwukrotne

podwyższenie poziomu) zastoso-

wał Ok’a. i wsp., natomiast Mesaric

stwierdził podwyższenie poziomu

pepsynogenu w surowicy u krów

z wrzodami trawieńca. Niestety,

problem polega na tym, że nie

można dokładnie powiedzieć,

kiedy będzie można wykorzysty-

wać w praktyce terenowej te nowe

kierunki w rozwoju badań nad

wrzodami żołądka właściwego

przeżuwaczy dające możliwość

wcześniejszego i pewniejszego

rozpoznania, tym bardziej że brak

jest dotychczas doniesień na temat

testów terenowych lub konkretnej

przydatności oznaczania np. białek

ostrej fazy (BOF).

antykoagulantem najczęściej jest

10% cytrynian sodu w ilości 3,8%;

• roztwory kaolinu i pektyny per os ,

przy zamkniętej rynience przeły-

kowej (2-3 litry 2 x dziennie) do

ustania krwawień;

• roztwory zawierające wapń, magnez

i fosfor w ilości 500 ml (gotowe);

• leki zobojętniające kwas solny per os ,

np. tlenek magnezu nawet 0,5-1 g/

kg m.c. (również CaCO 3 , MgCO 3 ,

Mg(HCO 3 ) 2 );

• witamina K (0,1-1 mg/kg m.c.) do-

mięśniowo lub dożylnie;

• witamina C (2-5 mg/kg m.c.) domię-

śniowo lub dożylnie;

• witamina AD3E (gotowy preparat)

– 10-20 ml/sztukę domięśniowo;

• płyny uzupełniające straty elektroli-

tów (20-50 ml/kg m.c.) glukozy 20-40%

(0,25-0,5 ml/kg m.c.), w zależności od

stopnia odwodnienia ustroju;

• można również stosować: blokery

receptora histaminowego H2, kobalt,

preparaty żelaza (niestety w Polsce

dla bydła w postaci iniekcji niedo-

stępne).

Leczenie

Zbyt późne rozpoznanie uniemożliwia

często właściwe leczenie. Dodatkowo

bardzo duża różnorodność objawów,

ich nasilenie, stan zwierzęcia i choro-

by towarzyszące uniemożliwiają

podanie konkretnych schematów

działania. Najczęściej stosowane ele-

menty terapii to:

• transfuzja krwi (przy dużym osłabie-

niu, tachykardii, duszności, niskim

hematokrycie); przy dużej stracie

krwi możemy podać nawet 20 ml/kg

m.c, pierwsze 200 ml bardzo po-

woli, po odczekaniu 10-15 minut

(brak powikłań), resztę najczęściej

z szybkością 10 ml/kg/godzinę;

Piśmiennictwo dostępne u autorów.

WETERYNARIA W TERENIE • 3/2008 • 38

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: