1
Działy filozofii.
Rozróżnienia poszczególnych działów filozofii dokonano już w IV wieku. Był to podział na:
I. Naukę o bycie - metafizyka, antologia;
II. Naukę o poznaniu – epistemologia, gnozeologia;
III. Nauka o wartościach – etyka i aksjologia;
Klasyczne zagadnienia teorii poznania.
Będą to: epistemologia lub też gnozeologia. Epistemologia dzieli się na krytykę poznania (odpowiada za to, w jaki sposób poznajemy) lub teorię poznania (poddaje analizie rezultaty naszego poznania)
Zagadnienia prawdy.
Klasyczna definicja prawdy brzmi, że prawda to zgodność myśli z rzeczywistością. Zgodność ta ma nie polega jednak na tym, że owa myśl jest identyczna z rzeczywistością. Myśl ma inną jakość, może być interpretowana jako podobizna rodzaj obrazu rzeczywistości. Powstaje, więc problem jak myśl, która nie jest przestrzenna może by obrazem czegoś, co ma wymiar bryły. Dlatego wielu filozofów odrzuciło klasyczną definicję zastępując ją nową. Twierdzenie prawdziwe to tyle, które czyni zadość kryteriom ostatecznym i nieodwołalnym. A zatem prawda polega na zgodności myśli z owymi nieodwołalnymi kryteriami, dla których krytyczny umysł nie znajduje sposobów obalenia.
Taka koncepcja prawdy przyjmuje różne postacie i tak np. koherencyjna teoria prawdy definiuje prawdę jako zgodność myśli ze sobą. Zgodność, polegająca na tym, że nie popada się z nimi w sprzeczność i daje się włączyć w system, które one tworzą. Powstaje tu jednak problem ram czasowych. Neokantyści dochodzą do wniosku, że prawda to proces nieskończony. Niczego nie można wiedzieć ostatecznie i nieodwołalnie, a każde twierdzenie jest prowizoryczne.
W poszukiwaniu kryteriów prawdy, obok spójności wykazywano powszechną zgodę lub oczywistość.
Inną koncepcją było pragmatyczne kryterium prawdy rozwijane przez kierunek zwany pragmatyzmem – prawda w tym ujęciu utożsamiana jest z użytecznością.
Istota poznania apriorycznego według fenomenologów.
Szczegółowe poznania apriorycznego poświęcają poznaniu apriorycznemu zwolennicy głośnego współczesnego kierunku, zwanego fenomenologią twórcą był f. Niemiecki Edmund Hussrel. Myśliciel ten przyjmuje hasło równo brzmiące z hasłem empiryzmu, które wychodząc poza wiedzę czysto słowną, polegającą na wyłuszczeniu sensu wyrazów musi opierać się na doświadczeniu. Jednak hasło to posiada inne znaczenie niż u empirystów. E. mówiąc o doświadczeniu maja na myśli doświadczenie zmysłowe, fenomenolodzy sięgają zaś do dośw. jako wgląd w istotę rzeczy. Owe istoty rzeczy bytują w świecie tworów idealnych, bezczasowych, świecie jako żywo przypominającym świat idei Platona.
Racjonalizm i irracjonalizm.
Racjonalizm głosił kult poznania rozumowego, przeciwstawiając się antyracjonalizmowi, kult poznania zdobytego w drodze poznania – przeciwstawiając się poznaniu nadprzyrodzonemu, głosi kult intelektu, odmawiając siły poznawczej uczuciu. Hasło racjonalizmu nie zostało bodaj nigdy we właściwy sposób sformułowane. Racjonalizm ceni poznanie naukowe, a wzorcem tego są nauki przyrodnicze i matematyczne. Natomiast poznanie powołujące się na objawienie, przeczucia, ekstazę, olśnienie itp. są odrzucane.
Poznaniem naukowym jest tylko taka treść myślowa, która po pierwsze daje się innym zakomunikować w postaci bezpośredniej, słowach rozumianych dosłownie. Po drugie jest intersubiektywne – czyli jego treść jest dostępna każdemu chcącemu się z nią zapoznać i zweryfikować wynik. Poznanie naukowe jest, więc intersubiektywnie komunikowalne i intersubiektywnie weryfikowalne.(intersubiektywność jest charakterystyczną cechą poznania naukowego)
Poznanie racjonalne natomiast staje się schematyczne, abstrakcyjne i traci swój intymny kontakt z przedmiotem.
Irracjonalizm to doktryna idealistyczna, czerpiąca wartość obiektywnego poznania naukowego, któremu przeciwstawia pewne pozarozumowe intuicje. Zarzucał racjonalizmowi schematyczność i abstrakcyjność. Do nurtu zaliczali się mistycy święci.
Dwa rozumienia pojęcia transcendencji.
Chodzi tutaj o to, czy przedmiot poznający może w akcie poznania wyjść poza siebie, czy może przekroczyć swe własne granice. Z łac. transcendere - przekroczyć określono zagadnieniem transcendencji, a przedmioty leżące poza granicami poznania przedm. transcendentnymi. Pytając o to, czy podmiot poznający może w akcie poznania wyjść poza swoje granice, pytamy, czy poznanie rzeczywistości transcendentnej w stosunku poznającego przedmiotu jest możliwe.
Problem pognania grani dlatego rozumiany jest dwojako:
- przy pierwszym rozumieniu przedmiotem transcendentnym, czyli zewnętrznym, jest każdy przedmiot, który nie jest jego przeżyciem psychicznym. Własne przeżycia psychiczne podmiotu nazywa się przeżyciami immanentnymi. Dlatego tę pierwszą postać zagadnienia nazywa się zagadnieniem immanentnych granic poznania.
- przy drugim rozumieniu przedmiotami transcendentalnymi nazywa się przedmioty, które istnieją naprawdę, w przeciwieństwie do tych tylko pomyślanych, jak nimfy czy centaury. Chodzi tutaj także o to czy przedmioty naprawdę istniejące są dostępne poznaniu, czy też poznanie może dotyczyć jakichś konstrukcji myślowych naprawdę nieistniejących.
-
Metafizyka lub ontologia.
Ontologia dział filozofii zajmujący się ogólną teorią bytu, charakterem i strukturą rzeczywistości.
Idealizm subiektywny.
Nie stosuje rozróżnienia między bytem rzeczywistym, a fikcją sprowadzają wszystko do zespołu wrażeń psychicznych albo konstrukcji poznającego podmiotu. Traktuje świat dany w doświadczeniu za konstrukcję umysłu. Berkley przyjmował, że Bóg postrzega tylko świat materialny, a ten świat materialny to zespól wrażeń, jakich doznaje Bóg. Istnienie świata polega na postrzeganiu go przez Boga. Bóg jest odwieczny i wszechwiedzący, zatem przyroda jest też wieczna.
Idealizm metafizyczny.
Metafizyczny idealizm subiektywny nie uznaje przyrody cielesnej, a zwłaszcza ciał, za coś, co istnieje w sensie dosłownym. Istnienie ciał ma inny sens, mianowicie orzekając o ich istnienie możemy to słusznie czynić tylko o tyle o ile te twierdzenia sprowadzają się do stwierdzenia, że jakiś podmiot psychiczny w pewien sposób się zachowuje. Ciała posiadają byt niezależny od podmiotu. Ciałom jako zespołom wrażeń, nie można przypisać żadnego w dosłownym sensie istnienia.
Idealizm obiektywny.
Uznaje świat dany w doświadczeniu i to zarówno materialny, jak i psychiczny, a więc całą przyrodę cielesną i duchową za korelat tworu zwanego duchem obiektywnym. Zasadnicza teza głosi, że przyroda, to ogół przedmiotów tylko intencjonalnych, stwierdzonych w sądach idealnych spełniających kryteria prawdy.
Przedstawicielami byli Kant, Fichte, Hegel i Scheling, w XIX i XX wieku był reprezentowany przez marburską i badeńską szkołę neokantystów(Coen, Natrop, Windelband, Rickert)
Dialektyka Hegla
Przyroda jest tylko fenomenem świata ducha obiektywnego, to prawa rządzące przyrodą są odbiciem praw rządzących światem ducha obiektywnego, gdzie rządzą prawa logiki. Zatem w prawach przyrody muszą odzwierciedlać się prawa logiki tj. prawa dialektyki. Prawa ustalają pewną hierarchię wśród pojęć – poczynając od pojęcia bytu. Zasadą jest, iż pojęcia układają się w pary pojęć sprzecznych np. byt – niebyt, które Hegel nazywa tezą i antytezą, po każdej zaś parze hierarchii następuje trzecie pojęcie zwane syntezą. Która w swojej treści zawiera elementy tezy i antytezy, Ta dialektyczna hierarchia pojęć idealnych ma, według Hegla, swoje odbicie w chronologicznym porządku przyrody, rozwoju społeczeństw, etc. Zmaganie się sprzeczności zawsze prowadzi do nowego stanu, więc przyrodę i świat ducha cechuje pewna dynamika, dyktowana procesem ścierania się przeciwieństw.
Dialektyka Marksa.
Twierdził zgodnie z Heglem, że procesy oraz wszelkie zmiany odbywają się w przyrodzie wedle praw dialektyki. Przyjmuje prawa dialektyki, bo za tymi prawami opowiada się doświadczenie. Marks był materialistą – uważał przyrodę cielesną za najprawdziwszą z wszystkich rzeczywistości. Nie uznawał innego sposobu uzasadniania twierdzeń jak tylko w drodze doświadczenia. Odrzucając, więc aprioryczną metodę uzasadniania praw dialektyki przez Hegla, jak też idealizm, przyjął Marks, że prawa dialektyki mają uzasadnienie empiryczne. Złączywszy dialektykę z materializmem Marks stał się głównym twórcą kierunku filozoficznego, zwanego materializmem dialektycznym.
Zagadnienie przedmiotów idealnych.
Związane jest to ze sporem między apriorystami i empirystami o własne metody poznania tj. empiryczną i aprioryczną. Apriorystą był Platon, który sądził, że tylko poznanie rozumowe prowadzi do poznania tego, co istnieje naprawdę. Jeżeli poznanie rozumowe zaznajamia nas z prawdziwą rzeczywistością, to tą rzecz. mogą być tylko obiekty dające się uchwycić wyłącznie za pomocą pojęć. Nie są zatem w tym rozumieniu przedmioty, których doświadczamy za pomocą zmysłów. Obiekty te dające się abstrakcyjnie poją myślą, niedostępne spostrzeżeniu ani wyobrażeniu Platon nazwał ideami. Ideami mają być przede wszystkim przedmioty ogólne(człowiek, sprawiedliwość, dobro itp.) Zdaniem Platona tylko świat idei stanowi prawdziwą rzeczywistość, a świat rzeczy jednostkowych, dostępny poznaniu zmysłowemu nie jest taką rzeczywistością.
Spór o zagadnienia (uniwersalia) i współczesna wersja tego sporu.
To spór o charakter rzeczywistości, a uniwersalia to po łacinie przedmioty ogólne, Arystoteles podobnie jak Platon przyznaje uniwersaliom byt rzeczywisty i samoistny. Arystoteles uniwersalia traktował jako formy rzeczy integralnie z rzeczą związane. Stał on zatem na stanowisku umiarkowanego realizmu pojęciowego, podczas gdy Platon reprezentował stanowisko skrajne.
Obu tym formom przeciwstawia się konceptualizm (idee nie istnieją rzeczywiście, posiadają tylko byt pomyślany. Nie ma uniwersaliów, istnieją tylko ich pojęcia), ale także nominalizm (odmawia uniwersaliom istnienia, przeczy nawet temu jako byśmy mieli ich pojęcia. Istnieją tylko nazwy ogólne, nie ma żadnych ogólnych pojęć czy bytów).
Współcześnie spór ten występuje pod inną postacią: czy nauki aprioryczne badają w pełni rzeczywisty świat tworów idealnych, który istnieje w sposób zupełnie od naszego umysłu niezależny, czy też świat taki w ogóle nie istnieje. Odbiciem tego sporu jest np. kwestia dotycząca źródeł poznania aksjomatów matematycznych. Zgodnie z pewnym stanowiskiem nie istnieją żadne idealne obiekty matematyczne, istnieje zaś świat tworów realnych, dla którego matematyka tworzy aparaturę pojęciową, dla poznawczego opanowania tego świata.
Racjonalistyczna filozofia kontynentalna: Leibniz i Kartezjusz.
Leibniz filozof niemiecki tworzył w języku rodzimym. Odrzucał empiryzm, głosił racjonalizm, teorię bytu. Zakładał jedność jednak uważał, że jest ona substancją duchową. Wszystkie obiekty fizyczne zbudowane są z jednorodnej substancji, która składa się z niepodzielnych punktów metafizycznych zwanych monadami. Monady różnią się między sobą – myślą, mają świadomość, wiedzę wrodzoną i działają harmonijnie. Dlatego obiekty w przyrodzie i ludzie różnią się między sobą (jesteśmy nagromadzeniem indywidualnych monad o wysokim stopniu świadomości). Tak Leibniz wybrnął z dualistycznej teorii bytu Kartezjusza. Teoria poznania: wszystkie języki są niedoskonałe i pochodzą z jednego wspólnego źródła. Musimy szukać prajęzyka i zrekonstruować go, by zobaczyć rzeczy takimi, jakimi one są – gdyż jest to język myśli. Umysł dysponuje wrodzonymi apriorycznymi prawdami. Poznanie języka myśli pozwoli wydobyć owe prawdy z naszego umysłu – to jest droga do pełnego poznania.
Kartezjusz zwany ojcem filozofii nowożytnej, głosił racjonalizm zaufanie do rozumu, odrzucał powszechnie obowiązujące prawdy. Słowa zaciemniają obraz rzeczywistości – to, co prawdziwe jest w naszym umyśle (niczego nie dowiemy się poprzez język – liczy się akt twórczej intuicji). Zwalczał scholastykę twierdząc, że tylko systematyzuje prawdy znane od dawna. Teoria poznania oparta o model matematyczny (taką przyjął Leibniz). Nie można poznania opierać na mylnych zmysłach, nie ma rzeczy bardziej pewnej od tego, że „myślę”. Realność bytu Kartezjusz wywodzi z myślenia – cogito ergo sum. Przyjął optymistyczną ideę praw wrodzonych (apriorycznych). Dualistyczna teoria bytu: myślący umysł (zwany myślącą duszą) i materia (atrybut rozciągłości). Materię stworzył Bóg. Myślący umysł i język różni nas od zwierząt. Najsłabszym punktem filozofii Kartezjusza było uzgodnienie relacji między ciałem a umysłem. Widział konflikt między popędami ciała i wolą duszy – zachęca do panowania nad popędami i wyrabiania silnej woli.
Filozofia nowożytna rozpoczyna się od Kartezjusza we Francji, a w Anglii od F. Bacona. Utrzymywano, że w średniowieczu nie istniało nic takiego, co zasługiwałoby na miano prawdziwej filozofii. W średniowieczu stopniowo dokonywał się proces emancypacji filozofii, jako odrębnej dyscypliny studiów. Obserwujemy stopniową detronizację łaciny, jako języka nauki. Filozofowie choć spontanicznie to sięgają po język rodzimy, ale równocześnie tworzą też po łacinie(Bacon, Kartezjusz, Locke, Leibniz).
Proces podnoszenia języka narodowego do rangi j. nauki, stymulowany jest także przez literaturę piękną.
Możemy upatrywać symptomu uwalniania się filozofii z ograniczeń średniowiecza na podstawie przesłanki czysto socjologicznej, nowa filozofia wychodzi poza mury uniwersytetów i zrywa z uniwersytecką tradycją. Nowa formacja filozoficzna to arystokraci, dyplomaci, literaci, ludzie majętni kulturalnie dobrze wykształceni.
Podstawą dla tworzenia się nowożytnej formacji filozoficznej była zmiana polegająca na przejściu od wielkich systemów teocentrycznych średniowiecza do koncepcji jednolitego systemu natury (Giordano Bruno, Paracelusa), zmiana wspierana rozwojem renesansowego ruchu naukowego. Rozwój wiedzy fizykalnej stymulował ambicje posłużenia się filozofią do odkrywania prawd o świecie. W renesansie na pierwszy plan wysuwają się nauki przyrodnicze: astronomia, fizyka, nauka o człowieku (medycyna). Osiągnięcia tych nauk sprawiają, że generalnie w filozofii kształtuje się nastrój optymistycznego zaufania w potęgę poznającego umysłu. Na tej wierze w zasadniczy sposób oparte jest nowożytne podejście do filozofowania.
Dokonuje się podziału przedkantowskiej filozofii nowożytnej na dwa główne nurty: jeden obejmujący racjonalistyczne systemy kontynentalne od Kartezjusza do Leibniza oraz Ch. Wolfa - drugi obejmujący brytyjski empiryzm od Bacona do Hume’a.
Filozofowie tacy jak Kartezjusz, Leibniz przyjmowali ideę prawd wrodzonych, czyli aprioryzm. Pewne prawdy są potencjalnie wrodzone a umysł stymulowany bodźcami jest w stanie uświadomić je sobie, kierowany wewnętrznym światłem. Owe prawdy mają tę właściwość, że stanowią one dla umysłu podstawę do wywiedzenia z nich wszelkich innych prawd o świecie.
Racjonalistyczni filozofowie ulegali wpływom rozumowania matematycznego. Matematyka dostarczała modelu uporządkowanej dedukcji jasnej i pewnej. Eliminuje się czynnik subiektywny jak uczucia czy emocje.
Arystotelesowska teoria bytu.
Arystoteles odrzucał Platońską teorię bytu, czyli koncepcję świata materii i idei. Założył, że byt jest jednostkowy, a wiedza jest wiedzą ogólną. Świat postrzegany zmysłowo jest jednorodnym światem poznanym, składa się z dużej liczby pojedynczych elementów. Strefa niedostępna dla doświadczenia nie istnieje. Każdy byt samoistny ma formę i materię. Istnieją konkretne przyczyny, dla których materia przybiera określoną formę – przyczyna materialna, sprawcza, formalna i celowa.
Platońska teoria poznania.
Twierdził, że wiedza prawdziwa jest niezależna od treści doświadczenia. Uzyskuje ją w pełni dusza każdego z nas po śmierci. Śmierć, czyli rozdzielenie duszy i ciała, pozwala wrócić duszy do prawdziwej rzeczywistości, którą jest świat idei. Idee są wieczne, niezmienne, niematerialne, doskonałe. Teoria nieśmiertelności wiąże się ściśle z przyjmowaną teorią reinkarnacji oraz problemem poznawania świata. Dusza w świecie idei poznaje ten świat, ale traci uzyskana tam wiedzę, gdy na nowo powraca na ziemię. Stykanie się ze światem materialnym, staje się bodźcem do przypomnienia sobie tej utraconej wiedzy. Poznawanie świata materialnego prowadzi do przypomnienia sobie zapomnianej wiedzy. W najwyższym stopniu osiągają to filozofowie. Reszta społeczeństwa, nie zdaje sobie sprawy z tego, że świat materialny nie jest rzeczywistością prawdziwą.
Empiryzm brytyjski.
Franciszek Bacon. Nawiązywał do Arystotelesa (zadaniem nauki jest odkrywanie prawd ogólnych – nie zaś wiedza o faktach). Głosił empiryzm umiarkowany; rozum pełni rolę uzupełniającą w stosunku do doświadczenia. Twórca empiryzmu metodologicznego. Przewidywał, że odkrycia geograficzne, teorie fizyki i eksperymenty wkrótce zmienią oblicze świata. Prowadził badania empiryczne na szeroką skalę. Przeciwstawił scholastyce swoją metodę indukcji służącą poznaniu przyrody. Aspekt negatywnej indukcji Bacona obejmuje złudzenia, którym podlega rozum. Określa je mianem idoli – nie pochodzą one od rzeczy, ale od podmiotu poznającego. Poznanie uzyskujemy przez doświadczenie, ale później musi być ono opracowane przez rozum. Poznanie ma służy celom praktycznym. Proces rozumowania ma służy dotarciu do świata idei i rzeczywistości.
Berkeley nawiązywał do poglądów J. Locke’a (idee mają źródło w doświadczeniu, jakości wtórne, zmysłowe są subiektywne, a jakości pierwsze, pierwotne mają charakter obiektywny). Locke podkreśla, że nie poznajemy w doświadczeniu substancji, być może one istnieją, ale nie są poznawalne. Empiryzm Locke’a jest e. psychologicznym (poznajemy to, co zawarte jest w naszej świadomości). Berkley uznał idealizm subiektywny – zjawiska są określane przez efekty ich postrzegania, więc to, co nie jest postrzegane nie istnieje. Nie a rozróżnienia na jakości pierwotne i wtórne wszystkie one są subiektywne. Idealizm subiektywny Berkley’a jest konsekwencją sensualizmu, czyli skrajnego empiryzmu. Ruguje rozum z poznania. Natomiast empiryzm umiarkowany głoszony przez Locke’a, przyznawał rozumowi rolę porządkowania danych zmysłowych.
Teorie próbujące rozwiązać kwestię ostatecznych składników przyrody formułują różne kierunki znane pod nazwami: dualizmu, materializmu, spirytualizmu czy teorii identyczności.
Dualizm zasadniczą tezą jest istnienie zarówno substancji duchowej jak i cielesnej. Występuje on w postaci skrajnej (filozofia Kartezjusza oraz św. Augustyna), umiarkowanej (filozofia Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu). Wg Arystotelesa samoistnie istnieją tylko ciała, w każdym jednak ciele występują dwa czynniki – materia i forma. Człowiek jest uduchowionym ciałem, składającym się z materii i duszy. Jednak ciało i dusz nie są to twory równorzędne co do sposobu swego istnienia, ciało jest substancją zdolną do samoistnego istnienia, dusza zaś jako forma, istnieje tak jak istnieją cechy, a więc istnieje tylko dzięki ciału. Radykalna postać dualizmu traktuje dusze i ciała równorzędnie, uznając zarówno jedne jak i drugie za byty samoistne.
Materializm w klasycznym sformułowaniu głosi tezę, że istnieją tylko substancje materialne – czyli tylko ciała są substancjami. Materializm mechanistyczny zaprzecza istnieniu jakiejkolwiek substancji duchowej, przeczy nawet istnieniu zjawisk psychicznych, które redukuje do zjawisk czysto fizjologicznych rozgrywających się w naszym mózgu. Rozpowszechniany był przez Vogta i Buchnera. Kierunek ten był kontynuowany przez nurt behawiorystyczny. Materializm dialektyczny przyznaje zjawiskom psychicznym swoistą odrębność – ciało a nie różna od ciała substancja duchowa jest podłożem tych zjawisk. Materia w swoim historycznym rozwoju zmieniała swoje oblicze, od pierwotnej materii, poprzez różne jej fazy, prowadząc do powstania życia, aż wreszcie powstania świadomości.
Materializm jako kierunek jest przede wszystkim zorientowany anty irracjonalistycznie. Nie uznaje twierdzeń które nie zostały uznane w naukach szczegółowych. Poglądu na świat trzeba szukać w wynikach badań nauk przyrodniczych korzystających z matematyki. Nie ma poza przyrodą żadnego świata rzeczy samych w sobie i nie ma świata nadprzyrodzonego, o którym pragnie nas pouczyć religia.
Spirytualizm głosi że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe. Praktykowany przez zwolenników idealizmu subiektywnego. Samoistnie tylko istnieją przedmioty świadome, a więc dusze(spirytualizm idealistyczny).
Realistyczna odmiana spirytualizmu uznawała jedynie istnienie substancji duchowych, ostatecznych cegiełek świata – monad. Ten pogląd przyjmuje Leibniz.
Teoria identyczności Spinoza twierdzi że cały świat, przyroda jest ucieleśnieniem się w Bogu substancji która ma pierwiastek cielesny i duchowy. Mówi że jesteśmy odmianami boskiego ducha.
Determinizm pogląd mówiący że nie istnieją zjawiska bez przyczyny. Indeterminizm twierdzi natomiast że zjawiska istnieją z przyczyną. To podejście związane z przyszłością i faktami – które obserwujemy i które okazują się być pozbawione związku z przeszłością.
Wolność woli wiązała się z zagadnieniem determinizmu. Gdyby wolę traktować deterministycznie, człowiek nie powinien ponosić odpowiedzialności za swoje czyny, gdyż nie miałby na nie wpływu, zgodnie z zasadą powszechnej przyczynowości. Wielu filozofów, traktując wolną wolę za wartość integralnie związaną a istotą człowieczeństwa czyniło wyjątek, wyjmując ją spod działania tej zasady.
Finalizm (teologia) przyjmuje że świat jest urządzony celowo, mechanizm (mechanicyzm) przeczy temu. Mechaniści twierdzą, że tok wszystkich zjawisk w świecie przebiega tak, jak w jakimś mechanizmie i nie jest kierowany celami, tak jak ludzkie dzieła.
Antropomorficzny finalizm głosi tezę że świat jest urządzony celowo, jest zamierzonym dziełem istoty zdolnej myśleć i wolę swą chcieć urzeczywistnić. Świat jest dziełem tej istoty skonstruowanym w pewnym celu.
Przedstawicielem tego kierunku był J. Bentham, który przyjął maksymę głoszoną przez F. Hutchesona - „najlepsze jest takie działanie, które daje najwięcej szczęścia największej liczbie ludzi”. Bentham rozwinął tę myśl tworząc system filozofii moralnej. W każdej sytuacji zalecany sposób postępowania ma prowadzić do maksymalnej przewagi przyjemności nad bólem lub minimalnej przewagi bólu nad przyjemnością. Filozofia ta zalecała osądzenie każdego działania na podstawie jego użyteczności. Jej zwolennicy stosowali te zasady zarówno w odniesieniu do życia politycznego, społecznego jak i prywatnego. Upowszechnienie się idei utylitaryzmu pomogło wprowadzić wiele zmian w życiu społecznym.
Jako kierunek filozoficzny powstał w Ameryce, twórcy to: Charles S. Peirce, William James i John Devey.
Hasłem pragmatyzmu było to iż „wiedza jest formą pragmatycznego zaangażowania się”. Pragmatyzm powstał trochę później niż angielski utylitaryzm. Program pragmatystów był podobny z programami europejskich utylitarystów i egzystencjonalistów, którzy jednak nie znali tych kierunków.
Peirce – jego pogląd mówił że prawda jest działaniem, że każdy sąd który rości sobie pretensje do prawdziwości, musi mieć konsekwencje praktyczne. Wiedza wg Peirce’a cała składa się z wyjaśnień, a cały problem wiedzy dotyczy wyjaśniania. Problem wiedzy sprowadził do analizy znaczeniowej, pojęciowej. Pojęcia które stosujemy aby dojść do prawdy są pojęciami użytecznymi, a sądy o tym charakterze są sądami prawdziwymi.
Wiedza jest narzędziem przetrwania być może najlepszym jakie mamy. Wiedza nie jest stała to ciągły proces objaśniania. Najważniejszą cechą wiedzy jest zdolność wyjaśniania – musi ona dawać pozytywne wyniki a dochodzenie do wiedzy ma nieustający charakter.
Człowiek jest integralną częścią świata i jest uczestnikiem zdarzeń w tym świecie. Musimy uporać się z tymi zdarzeniami – ten pogląd przyjęli lingwiści.
James potraktował pragmatyzm jako teorię prawdy. Prawdziwe są teorie które mają użyteczność praktyczną. Jeśli jakieś twierdzenie sprawdza się to można je nazwać prawdziwym.
Prekursorem e. był Soren Kirkegard. Podchodził on krytycznie do filozofii Hegla. Twierdził że Hegel zapomniał o indywidualnych elementach z których składa się cała nasza rzeczywistość. Uważał iż sama jednostka jest bytem najważniejszym, i że sami kształtujemy swoje życie. Zgodnie z tradycją protestancką twierdził, że najważniejszy jest indywidualny stosunek do Boga.
Wielu myślicieli nie akceptując Boga w tej filozofii przyczynili się do powstania dwóch kierunków Egzystencjalizmu: chrześcijańskiego i humanistycznego.
Najwybitniejszym przedstawicielem humanistycznego kierunku był M. Heidegger. Niemiecki filozof, kształący się pod kierunkiem E. Husslera. Był jednym z pierwszych myślicieli którzy wstąpili do NSDAP – popierając niemiecki socjalizm. Skutkiem tego wyparł się swego mistrza.
Punktem wyjścia dla Heidegera był Husserl a dla niego z kolei Kartezjusz. Zdaniem Husserla to co doświadczały to obiekt świadomości. Nie zadawamy pytań na które nie mamy odpowiedzi. Husserl chciał poznać obiekty naszej świadomości. Świat naszego życia to Lebenswelt ten świat życia jest jedynym obiektem teorii poznawczej. Prawdziwemu poznaniu podlega tylko to o jest w świadomym naszym umyśle.
Heideger zauważył że od czasów Kartezjusza wiedzę traktowano jako główny problem. Wg nie jesteśmy obiektami oderwanymi od świata – my nie możemy istnieć bez świata. To byt stanowi główną tajemnicę świata. Przyjmuje on że nasza egzystencja jest tym czego jesteśmy najbardziej świadomi. Abyśmy byli świadomi trzeba poznać mechanizm naszego istnienia. Będąc częścią świata nasze życie ma charakter światowy. W ostatniej analizie wg Heidegera bytem staje się czas. Świadomość da się rozłożyć na elementy pierwsze, nasz byt posiada trojaką strukturę odpowiadającą: przyszłości, przeszłości i teraźniejszości. Nasze życie ma charakter społeczny. Dążymy do niepoznawalnej przyszłości – dlatego towarzyszy na lęk o nią. To y sami kontrolujemy i nadajemy sens życiu. Jeżeli nie a kresu czasu to nasze żyie pozbawione jest sensu.
Egzystencjalizm zastępował w pewnym stopniu religijne myślenie. Ośrodkiem e. stał się Paryż.
Atena2803