WPROWADZENIE DO DOŚWIADCZALNICTWAPodstawowe pojęcia
Cecha – każdy element przyrody posiadający swoiste właściwości (masa, ciężar właściwy, barwa, zapach, wielkość, zdolność do reprodukcji).
Cechy mogą mieć charakter jakościowy (np. barwa, kształt, smak) oraz ilościowy (np. długość źdźbła, masa ziarna, liczba ziaren w kłosie itp.).
Populacja generalna (zbiorowość generalna) – zbiorowość podlegająca badaniom statystycznym stanowiąca skończony zbiór elementów. Populacją generalną jest np. zbiór wszystkich roślin pszenicy rosnącej na danej glebie, uprawianej w ten sam sposób, identycznie nawożonej itp.
Próba – to wybrana część populacji, aby na podstawie jej danych wnioskować o całej populacji (np. rośliny pszenicy pobrane z 1 mb plantacji). Jeżeli przy wyborze próby zastosowano wybór losowy, nazywa się ją losową
Zmienna losowa – pojedyncze wartości interesującej nas cechy otrzymane w wyniku doświadczenia, podlegające zmienności. Zróżnicowanie jej wartości jest spowodowane oddziaływaniem zarówno czynników doświadczalnych, jak też skutkiem oddziaływań losowych (np. czynniki meteorologiczne: opady, temperatura, nasłonecznienie).
Czynnik doświadczalny – jest to celowo wprowadzona przyczyna zmian wartości badanej cechy (np. plonu ziarna zboża). Każdy z czynników doświadczalnych musi występować, co najmniej w dwóch wersjach (tzw. poziomach, np. odmiana pszenicy, dawka nawożenia azotowego). Oznacza to, że należy uwzględniać w doświadczeniu przynajmniej dwie odmiany lub dwie dawki nawożenia azotowego, ewentualnie oba te czynniki w nie mniej niż dwóch wersjach.
Poziomy jednego czynnika lub kombinacje (połączenie) poziomów dwu lub więcej czynników określamy mianem obiektów doświadczalnych.
Czynnik doświadczalny ma charakter jakościowy, jeżeli jego poziomy (obiekty) określamy opisowo – odmiana, rodzaj pestycydu, rodzaj podłoża itp.
Jeżeli natomiast poziomy czynnika możemy określić liczbowo, to ma on charakter ilościowy, (dawka nawożenia w kg, gęstość siewu itp.)
Jednostka doświadczalna – jest to najmniejszy element, z którego odrębnie zbiera się pomiary wartości danej cechy, czyli dane empiryczne.
W zależności od celu badawczego i rodzaju doświadczenia może to być poletko, wazon, roślina, itp.).
Symbole i oznaczenia:
Poszczególne czynniki doświadczalne w celu uproszczenia opisu oznaczamy kolejnymi dużymi literami alfabetu. Np. czynnik A oznacza odmianę pszenicy, czynnik B oznacza dawkę nawożenia azotem
W celu odróżnienia poszczególnych obiektów doświadczalnych (poziomów czynnika) do literowego oznaczenia danego czynnika dopisujemy kolejne cyfry zaczynając od jedynki np.:
Czynnik jakościowy – odmiana pszenicy:
A1 – odmiana Begra
A2 – odmiana Smuga
A3 – odmiana Eta
Czynnik ilościowy – dawka nawożenia azotem:
B1 – 80 kg N/ha
B2 – 120 kg N/ha
Wówczas:
- Liczba odmian pszenicy (poziomów czynnika A) wynosi a = 3,
- Liczba dawek nawożenia azotem (poziomów czynnika B) wynosi b = 2,
- Liczba wszystkich kombinacji (obiektów) wynosi a x b = 6.
RODZAJE DOŚWIADCZEŃ ROLNICZYCH
Doświadczenia laboratoryjne
Przeprowadza się je w warunkach ściśle kontrolowanych parametrów środowiska, czyli w urządzeniach typu cieplarka, termostat, chłodnia, fitotron itd. Ponieważ warunki środowiska są tutaj regulowane (np. temperatura), to wyniki w nich uzyskane należy traktować głównie jako wskazania ukierunkowujące dalsze badania w warunkach naturalnych.
Doświadczenia laboratoryjne prowadzi się głównie w pracach fizjologicznych, mikrobiologicznych, entomologicznych. Stanowią one np. punkt wyjścia do projektowania doświadczeń polowych z zakresu ochrony roślin.
Jednym z wyjątków praktycznego znaczenia wyników takich doświadczeń w naukach rolniczych są badania nad zdolnością kiełkowania nasion.
Doświadczenia wazonikowe
Istota tego typu doświadczeń zawiera się w tym, że przez obsianie małej ilości gleby (zwykle 100g – często z domieszką piasku) dużą ilością roślin (np. 100 szt. ziaren zbóż) uzyskuje się wyczerpanie z niej w krótkim czasie zapasu przyswajalnych składników pokarmowych lub innych, np. metali ciężkich.
W doświadczeniach tych podstawą oceny nie jest wielkość plonu roślin, ale masa składników pobrana przez młode, szybko rozwijające się siewki roślin.
W doświadczeniach jako podłoża używa się piasku lub piasku wymieszanego z glebą. Piasek użyty w tego typu doświadczeniach powinien być przemyty roztworem kwasu solnego (10-15%), a następnie wodą destylowaną.
Użycie piasku, nie zawierającego przyswajalnych składników pokarmowych i pozbawionego właściwości buforowych, wymaga odpowiednio zaplanowanego odżywiania roślin (specjalne pożywki stosowane w kulturach hydroponicznych)
Doświadczenia wazonowe
Przeprowadza się je w specjalnych budynkach zwanych halami wegetacyjnymi lub w fitotronach wyposażonych w:
- wazony zapewniające jednakowe warunki wzrostu roślin
- urządzenia do przemieszczania, ważenia i podlewania wazonów
- aparaturę do regulacji czasu i natężenia oświetlenia, temperatury, wilgotności i składu atmosfery
aparaturę do przygotowania i dozowania wody oraz nawozów
Najczęściej używa się wazonów o średnicy 20cm i wys. 20cm. W wazonie takim mieści się 7-8 kg gleby. Glebę do napełniania wazonów pobiera się najczęściej z warstwy ornej pól produkcyjnych lub wybranych kombinacji doświadczeń polowych. Wazony napełnia się glebą w stanie jej naturalnego uwilgotnienia, po uprzednim przesianiu przez sito o średnicy oczek 5mm i oznaczeniu: powietrznie suchej masy, wilgotności aktualnej oraz całkowitej kapilarnej pojemności wodnej. Napełnione wazony, po uzupełnieniu wodą do założonej wilgotności (50-60% całkowitej pojemności wodnej), pozostawia się na okres kilku dni, aby gleba osiadła. Następnie wazony obsiewa się, stosując o 50-100% nasion więcej, niż wynosi planowana obsada. Po wysianiu nasion glebę w wazonie przykrywa się 1cm warstwą piasku, arkuszami papieru lub agrowłókniny. Po wschodach rośliny przerywa się.
W wazonie o powierzchni 314 cm2 (średnica 20cm) zwykle pozostawia się: 20 roślin zbóż, 8-12 roślin strączkowych, 3-5 roślin rzepaku i kukurydzy.
Ziemniaki, buraki i inne okopowe powinny być uprawiane w wazonach o średnicy większej (30-35 cm) i głębokości 40 cm, w liczbie jednej rośliny na wazon.
W trakcie wegetacji roślin utrzymuje się założoną wilgotność gleby, uzupełniając jej ubytki przez podlewanie wodą destylowaną do ustalonej wagi.
Zebrany plon roślin waży się oddzielnie z każdego wazonu, traktując tą wartość jako powtórzenie.
Kultury hydroponiczne
Rośliny uprawia się tu bez gleby, a źródłem składników pokarmowych jest płynna pożywka. Uprawa roślin bez gleby coraz częściej wykorzystywana jest w praktyce, w nowoczesnej produkcji roślin uprawianych pod osłonami, a w badaniach naukowych z zakresu fizjologii i biochemii roślin.
Za pomocą kultur hydroponicznych określa się zwykle początkowe procesy pobierania poszczególnych pierwiastków w roślinie, przemiany wywołane niedostatkiem lub nadmiarem niektórych składników, antagonizm i synergizm jonowy i inne.
W badaniach naukowych wykorzystuje się:
- kultury wodne (właściwe hydroponiki), w których korzenie roślin przez cały okres wegetacji zanurzone są w roztworze pożywki;
- kultury na stałych podłożach, w których korzenie roślin penetrują stałe, chemicznie naturalne, o niewielkiej pojemności wodnej podłoża (np. keramzyt, perlit), okresowo zwilżane pożywką.
Doświadczenia lizymetryczne
Są to doświadczenia łączące elementy doświadczeń wazonowych i polowych. Stosuje się je w badaniach z zakresu chemii rolnej i gleboznawstwa oraz gospodarki wodnej roślin. Stosowane w nich pojemniki (lizymetry) wykonuje się z betonu lub grubej blachy. Mają one różną pojemność (1-2 m3), a ich dno zaopatrzone jest w urządzenia do zbierania przesiąkającej wody. Lizymetry napełnia się glebą, najlepiej o nienaruszonej strukturze, wziętą z pola do głębokości nawet 1,5 m. Układ gleby w lizymetrach jest bardzo zbliżony do istniejącego w naturalnym jej profilu, a zabiegi agrotechniczne są nadal sztuczne (chyba, że lizymetr napełnia się glebą z pola wcześniej uprawianego i już obsianego.
Dalszym przybliżeniem warunków doświad. do tych, jakie panują w środow. produkc., jest umieszczenie lizymetrów w łanie takich samych roślin, jak badane.
Doświadczenia polowe
Wyróżnikiem tej grupy doświadczeń jest fakt prowadzenia ich w warunkach polowych, znacznie odbiegających od rzeczywistych warunków produkcyjnych. Identyczne jest w nich oddziaływanie czynników atmosferycznych. Również warunki agrotechniczne są w znacznym stopniu zbliżone do produkc. chociaż z przyczyn technicznych nieidentyczne z nimi. Wybór wielkości poletka wynika przede wszystkim z celu doświadczenia i warunków lokalnych (powierzchni pola, gradientów zmienności gleby). Im mniejsza powierzchnia poletka, tym większy jest tzw. efekt brzeżny, czyli możliwość wpływu sąsiednich kombinacji. W doświadczeniach z roślinami o niewielkiej obsadzie na jednostkę powierzchni (np. ziemniaki) uprawa na bardzo małych powierzchniach może być źródłem dużego rozrzutu wyników, spowodowanego zmiennością osobniczą.
Typy doświadczeń polowych związanych z wielkością poletek:
a) Na poletkach o pow. 1-6 m2 zakłada się doświadczenia mikropoletkowe.
Zabiegi agrotechniczne wykonuje się na nich głównie ręcznie. Plony uzyskiwane w takich doświadczeniach przedstawia się w odniesieniu do 1 m2. Koszty związane z tymi doświadczeniami są stosunkowo niskie, a zgromadzone wyniki bardzo dokładne.
Stosowane powinny być głównie jako doświadczenia wstępne, czyli rozpoznawcze.
b) Jeżeli wielkość poletek zawiera się w przedziale od 7 do 100 m2, są to dośw. poletkowe, zwane ścisłymi.
Najczęściej stosuje się poletka o wielkości 15-50 m2. Wielkość poletek związana jest z badanym zagadnieniem np. zabiegami agrotechnicznymi. Nadal jednak wiele prac wykonywanych jest ręcznie lub za pomocą specjalnych urządzeń. Wielkości plonu są wyrażane w odniesieniu do 1ha.
W przypadku doświadczeń polowych należy pamiętać, że otrzymane wyniki (np. plony) mogą być wyższe niż uzyskiwane w praktyce produkcyjnej.
Wnioski płynące z wyników doświadczeń mikropoletkowych i poletkowych przed wprowadzeniem do praktyki rolniczej powinny być weryfikowane w doświadczeniach produkcyjnych.
Doświadczenia łanowe
Mają na celu porównanie w warunkach produkcyjnych kilku obiektów, wybranych na podstawie doświadczenia ścisłego (polowego), z obiektem kontrolnym.
Jeden obiekt tego doświadczenia nie może być założony na powierzchni mniejszej niż 0,2 ha w przypadku warzyw, natomiast powierzchnie upraw roślin polowych muszą być znacznie większe (1-2 ha).
Zalety doświadczeń łanowych:
- Normalne warunki ekologiczne
- Produkcyjne warunki agrotechniki (zastosowanie maszyn i narzędzi identycznych jak w praktyce roln.)
- Możliwość bezpośredniego obliczania kosztów i efektywności badanych zabiegów
Wady doświadczeń łanowych:
- Konieczność dysponowania dużą powierzchnią pod doświadczenia
- Duże nakłady na urządzenia techniczne i agrotechnikę (ograniczona liczba powt.)
- Mała dokładność z powodu trudności usunięcia zmienności glebowej
- Ograniczone możliwości statystycznej analizy wyników z powodu mniejszej liczby powtórzeń i dużej zmienności glebowej
Doświadczenia produkcyjne
Służą do sprawdzania efektu ekonomicznego zabiegu, którego przyrodniczej skuteczności dowiodły poprzednie etapy doświadczeń.
Porównuje się w nich tylko dwa obiekty: nową (proponowaną) i dotychczasową technologię.
Powierzchnia każdego z tych obiektów, licząca kilka hektarów, powinna być na tyle duża, aby umożliwiła wykonywanie wszelkich zabiegów rolniczych w sposób właściwy dla praktyki produkcyjnej, a jednocześnie wystarczyła do dokładnego określenia nakładów robocizny, zużycia energii itp. oraz plonów stwierdzonych na podstawie roślin zbieranych z dwóch sąsiadujących ze sobą pasów.
Doświadczenia te mają analogiczne zalety i wady jak łanowe, z tym, że do ich walorów dochodzi konkretność warunków produkcyjnych w bezpośrednim ustaleniu kosztów i ekonomicznej efektywności.
Wady łagodzi zaś zmniejszanie kosztów o wartość produkcji oraz prostota i mała uciążliwość prowadzenia badań.
Doświadczenia produkcyjne różnicujemy na:
a) Pojedyncze – prowadzone w tym samym obiekcie rolniczym (gospodarstwie, polu). Mogą one przebiegać w jednym sezonie wegetacyjnym (np. wpływ nawożenia) lub jeden raz w dwu (wpływ przedplonu), a nawet kilku sezonach (np. jednej rotacji płodozmianu).
b) Wielokrotne – powtarzane w latach lub w miejscowościach. Doświadczenia zakłada się co roku (min. przez okres 3 lat) według tej samej metodyki, ale nie w tym samym stanowisku, gdy mamy do czynienia z rośliną jednoroczną, lub nie w tym samym miejscu, w przypadku rośliny wieloletniej.
Powtarzalność doświadczenia w miejscowościach polega na zastosowaniu tej samej metodyki w kilku miejscowościach jednocześnie (w jednym roku i sezonie)
Metody prowadzenia ankiet w agroturystyce oraz analiza SWOT
v Jednym z kierunków pozarolniczego zagospodarowania zasobów gospodarstw rolnych jest udział w organizowaniu wypoczynku na wsi, czyli organizowaniu turystyki alternatywnej.
v Najszerszym pojęciem określającym taką działalność jest turystyka wiejska i obejmuje ona „całokształt gospodarki turystycznej na terenach wiejskich związanej z wiejską przestrzenią rekreacyjną”.
v Węższym pojęciem w ramach turystyki wiejskiej jest agroturystyka i oznacza „organizowanie pobytu turystów przez rodzinę rolniczą we własnym gospodarstwie rolniczym”.
v Agroturystyka jest jedną z form turystyki alternatywnej, zrodzonej jako protest przeciwko masowym, silnie skomercjalizowanym sposobom wypoczynku,
v Propaguje wypoczynek czynny w naturalnym, nieskażonym środowisku przyrodniczym, w otoczeniu miejscowej społeczności i ludzi życzliwych,
v Zapewnia spokój i ciszę, możliwość kontaktu z folklorem wiejskim oraz tradycjami miejscowymi,
v Zapewnia też zazwyczaj bezpośredni kontakt ze zwierzętami domowymi,
Stwarza możliwość żywienia się zdrową i mało przetworzoną żywnością bezpośrednio z gospodarstwa.
Ø Jako czynnik zrównoważonego rozwoju wsi, agroturystyka dąży do zminimalizowania szkodliwego oddziaływania turystyki na środowisko, przyczynia się do ochrony wartości terenów, które z racji swych walorów naturalnych i rekreacyjnych mają służyć człowiekowi.
Ø Rozwój agroturystyki przyczynia się do tworzenia nowych miejsc pracy, a tym samym spadku bezrobocia na wsi, jednocześnie uzupełniając finanse gospodarstw.
Lubelszczyzna stanowi olbrzymie potencjalne zaplecze do rozwoju tej formy wypoczynku. Przemawia za tym:
Dotychczasowe badania sondażowe prowadzone w wybranych miejscowościach Lubelszczyzny potwierdzają pozytywne tendencje zmian w tym kierunku. Obok silnych już ośrodków agroturystycznych (np. Powiat Janowski, Gmina Wojciechów, Wola Uhruska) istnieją poważne przesłanki do rozwoju kolejnych kwater agroturystycznych.
Przykładowy tytuł pracy: „Perspektywy rozwoju agroturystyki na Lubelszczyźnie”
- Badania sondażowe dotyczące oferty turystycznej regionu prowadzono w okresie od 01.08 do 15.10.2009 r.;
- Ankiety obejmowały 30 losowo wybranych gospodarstw agroturystycznych działających na tym terenie;
- Badania ankietowe prowadzono także wśród 200 losowo wybranych gości gospodarstw (agroturystów);
- Wybór gospodarstw ułatwiła Internetowa ewidencja danych [www.agroturystyka.pl];
- Anonimowe ankiety rozdysponowano także wśród 100 losowo wybranych mieszkańców Lublina (potencjalnych agroturystów);
- Do każdego zagadnienia sformułowanego w ankietach, zestawiano w formie tabeli bądź wykresu liczbę odpowiedzi na poszczególne pytania i odsetek odpowiedzi z uwzględnieniem poszczególnych właścicieli gospodarstw agroturystycznych lub mieszkańców Lublina oraz sumarycznie;
- W pracy oceniano także walory środowiska naturalnego i uwarunkowania społeczne w oparciu o publikacje naukowe, artykuły przeglądowe jak również obserwacje własne.
Najbardziej atrakcyjne pod względem przyrodniczym są następujące obszary geograficzne województwa:
*Płaskowyż Nałęczowski, znajdujący się pomiędzy Lublinem a doliną Wisły – znajduje się tutaj gęsta sieć wąwozów;
*Małopolski Przełom Wisły od Annopola do Puław – krajobraz o deniwelacjach terenu wznoszących się do 100 m;
*Działy Grabowieckie z Chełmskimi Podziemiami Kredowymi;
*Nadburzańskie obszary pomiędzy Horodłem a Hrebennem z urozmaiconą rzeźbą, lasami oraz architekturą greckokatolicką i prawosławną;
*Roztocze Środkowe z Roztoczańskim Parkiem Narodowym
*Roztocze Wschodnie (na południe od Bełżca) – spotkać tu można skamieniałe drzewa oraz bunkry z lat 1940-1941, tzw. linia Mołotowa;
*Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie – znajduje się tutaj 68 jezior o powierzchni od 1 ha do 284 ha (Uściwierz) i głębokości do 39 metrów (Piaseczno) oraz Poleski Park Narodowy;
*Garb Włodawski z kompleksem lasów włodawskich i sosnowskich znajdujących się na wzniesieniach morenowych
*Podlaski Przełom Bugu, między Terespolem a Gnojnem;
*Dolina Dolnego Wieprza, od Kocka do ujścia w Dęblinie – rzeka ma naturalny bieg, rozpiętość doliny dochodzi do 4 km, miejscami występują starorzecza;
*Równina Biłgorajska w międzyrzeczu Sanny i Sanu, teren urozmaicony lasami janowskimi, jeziorkami śródleśnymi oraz wydmami.
Do wszystkich grup danych stosowano metodę statystyki opisowej a uzyskane wyniki w formie tabel roboczych zestawiono uwzględniając:
- Sumy odpowiedzi (n) w poszczególnych kategoriach,
- Odsetek respondentów, który udzielił odpowiedzi na poszczególne kategorie (%),
- Odsetek odpowiedzi; w przypadku, gdy liczba odpowiedzi była inna niż liczba respondentów – wówczas, gdy forma pytania dopuszczała możliwość więcej niż jednej odpowiedzi oraz w przypadku, gdy w ramach kilku głównych kategorii była możliwość udzielania różnych odpowiedzi (R%),
- Średnia, odchylenie standardowe (SD) min, max – dla danych procentowych
Sporządzono tabele robocze zawierające zestawienie ogółu danych uzyskanych z badań ankietowych, z których po uśred...
reniamp