VADEMECUM SPECJALNOŚCIOWE.pdf

Poradnik Harcerskich Specjalności

Czym są harcerskie specjalności?

Cóż to jest „specjalność”? Jest to wybrana dziedzina harcerskiego programu wychowawczego,

którą w sposób szczególny i pogłębiony zajmują się harcerze zrzeszeni w drużynach i klubach. I tak,

każda drużyna wędruje, ale tylko drużyna turystyczna traktuje tą dziedzinę jako sposób na całoroczną

działalność programową. Każda drużyna może pojechać na wycieczkę do stadniny koni, czy spotkać się z

weteranem kawalerii, ale tylko członkowie drużyny jeździeckiej lub kawaleryjskiej stale doskonalą

umiejętności i poszerzają wiedzę związaną z jazdą konną i kawalerią polską. Każda drużyna może

zorganizować sobie strzelanie lub kurs spadochronowy, ale tylko drużyny proobronne czynią z tych

elementów zasadniczy kierunek swojego programu. Dlatego specjalność jest to coś, co stanowi podstawę

programu działania drużyny, co przenika większość form pracy, co stanowi element wyróżniający

drużyny spośród wielu innych, co w końcu stanowi zasadniczą ścieżkę doskonalenia harcerza - od

zaciekawienia do specjalizacji.

Określenie specjalności w nazwie drużyny stanowi element wyróżniający. Stąd drużyna, w której

stopień wiedzy jej członków z zakresu pierwszej pomocy nie przekracza poziomu, jaki powinien posiadać

każdy harcerz, nie powinna używać nazwy drużyny ratowniczo-medycznej. Drużyna, w której w ciągu

roku organizuje się trzy jednodniowe wycieczki w teren, nie powinna się określać jako drużyna

turystyczna. Jeśli zaś raz do roku wystartuje się w hufcowym przeglądzie piosenki harcerskiej, i to

wszystko, czym można się pochwalić – to nie powinno się nazywać drużyną artystyczną! Specjalność

wyróżnia, specjalność stwarza możliwości doskonalenia wiedzy i umiejętności jej członków w konkretnej

dziedzinie, ale specjalność również wymaga zaangażowania i konkretnych działań.

Specjalność nie jest czymś identycznym dla wszystkich członków ZHP – inaczej wygląda udział

programu specjalności w pracy zuchów, inaczej w pracy harcerzy, a zupełnie inaczej w pracy harcerzy

starszych, czy też wędrowników.

Najmniejszy udział w programie specjalnościowym mają zuchy, choć dzięki cyklom

sprawnościowym mają już okazję do swoistej preorientacji specjalnościowej i może u nich wystąpić

pierwszy etap w rozwoju zainteresowania – zaciekawienie. Jak jednak wynika ze specyfiki tej grupy

wiekowej, zuchy mogą się jedynie bawić w harcerskie specjalności nie koncentrując się zbyt długo na

określonej specjalności zbyt długo. Stąd też przyjęto, że gromady zuchowe nie specjalizują się w żadnej

dziedzinie, choć mogą korzystać z oferty programowej poszczególnych specjalności.

Większe możliwości program specjalnościowy oferuje harcerzom. Specjalności bowiem, to

przede wszystkim uczenie w działaniu (choć głównie na poziomie technik harcerskich), a wiele

harcerskich specjalności stanowi wdzięczną pożywkę do gier fabularnych. Stąd duża popularność wśród

harcerzy specjalności stawiających na gry, współzawodnictwo i opanowanie technik harcerskich

(turystyczna, wodna, pożarnicza, proobronna, sportowa). Wśród harcerzy prócz zaciekawienia może

wystąpić również etap zamiłowania, czyli stadium wykonywania pewnych czynności z zabarwieniem

emocjonalnym, lecz jeszcze bez dążenia do rozszerzenia wiedzy w danym kierunku. Program

specjalnościowy na tym etapie dostarcza bogatą ofertę instrumentów wychowawczych – sprawności

pierwszej gwiazdki, oraz odznaki najniższych stopni – popularna oraz mała brązowa GOT i OTP,

brązowe KOT, ŻOT, MOK, pierwsze uprawnienia żeglarskie, kartę rowerową itp.

Wśród harcerzy starszych pojawia się trzeci etap w pracy ze specjalnościami – zainteresowanie.

Harcerze starsi w naturalny sposób poszukują wiedzy na temat wybranej dziedziny, do której mają

stosunek emocjonalny i to właśnie nazywamy zainteresowaniem. Kłopot w tym, że tych dziedzin jest

zazwyczaj kilka, a do tego często nie związanych ze sobą. Dlatego też specjalności na tym poziomie

powinny umożliwić odkrywanie różnych pól działania, jak też wszechstronne zastosowanie konkretnych

umiejętności. Stąd dużym zainteresowaniem wśród harcerzy starszych cieszą się specjalności dające

szerokie możliwości: turystyka (nizinna, górska, wysokogórska, kolarska, kajakowa), proobronna (skoki,

strzelanie, techniki przeprawowe, działania specjalne, bytowanie), żeglarska (szeroki wachlarz

sprawności i uprawnień związanych z żeglarstwem). Według badań przeprowadzonych w 2000 roku, aż

98% badanych harcerzy starszych w tym wieku chciałoby należeć do drużyny specjalnościowej, w tym

do drużyny: turystycznej – 72%, surwiwalowej – 66%, ratowniczo-medycznej – 63%, a wodnej – 61%.

Jak z tego widać specjalności są magnesem przyciągającym młodzież w wieku gimnazjalnym, a ich

przynależność do konkretnej drużyny specjalnościowej wynika z lokalnych warunków – przychodzą do

tej, która istnieje.

Wśród wędrowników pojawia się czwarty, finalny etap rozwoju zainteresowań – specjalizacja.

Specjalizacja to uprawianie określonej dziedziny ze szczególnym zamiłowaniem, działanie oparte na

solidnej wiedzy i doświadczeniu. Wędrownik dąży do osiągnięcia mistrzostwa, ale już nie w wielu

różnych kierunkach (choć nadal mogą być one przedmiotem zainteresowań), lecz jednym określonym. To

mistrzostwo osiąga się w określonym celu – pełnienia służby. Zresztą to przyjęte pole służby decyduje o

obraniu specjalności przez zastępy, patrole i drużyny wędrownicze – poszczególni członkowie grupy

mogą osiągać mistrzostwo w różnych, wybranych samodzielnie dziedzinach, przydatnych w pełnionej

służbie. Stąd rosnąca popularność drużyn ratowniczo-medycznych i Harcerskich Grup Ratowniczych,

oferujących konkretną służbę swoim członkom z zastosowaniem wielu dziedzin specjalności.

Specjalności jak żaden inny element programu dają możliwość konkretnego działania noszącego

znamiona wyczynu wędrowniczego – na pograniczu możliwości, choć w granicach bezpieczeństwa.

hm. Tomasz Nowak

Z dziejów harcerskich specjalności

Tworzące się w drugiej dekadzie XX wieku harcerstwo, będące swoistą kontynuacją doświadczeń

polskich wychowawców (zwłaszcza dr Henryka Jordana), stało się dogodną płaszczyzną przygotowania

młodzieży do walki zbrojnej o niepodległość, a korzystną formę i wzorzec metodyczno – organizacyjny

stanowił skauting. Ten niepodległościowy charakter od początku różnił harcerstwo od skautowego

pierwowzoru. Młodzież spontanicznie garnęła się do drużyn, szukając przygód w czasie ćwiczeń, gier,

harców, wędrówek i obozów, a przede wszystkim pociągały ją perspektywy zbrojnej walki o

niepodległość. Przygotowania do walki wyzwoleńczej i oblicze I wojny światowej wysunęły na pierwsze

miejsce wyszkolenie wojskowe, na które składały się:

umiejętności wywiadowcze,

sygnalizacja i funkcja łączników,

umiejętność poruszania się w terenie (terenoznawstwo i topografia),

pionierka,

ćwiczenia strzeleckie,

umiejętności sanitarne (samarytanka),

musztra i dbałość o ogólny rozwój fizyczny (wychowanie sportowe).

Powyższe techniki stanowiły pierwsze harcerskie specjalności, a ich powszechna znajomość wśród

członków drużyn harcerskich zaowocowała licznym udziałem harcerzy i harcerek w walkach o

niepodległość w latach 1914-1921. Równolegle rozwijano drużyny o charakterze rzemieślniczym,

wspierając ich działalność sprawnościami rzemieślniczymi, przygotowującymi młodzież do zawodu.

W okresie międzywojennym ZHP – nie bez inspiracji władz państwowych i wojskowych –

powstały nowe koncepcje programu specjalności harcerskich. Po eksperymentach środowiskowych oraz

doświadczeniach metodycznych ówczesnych szkół instruktorskich ZHP w Górkach Wielkich i Buczu,

zaczęły powstawać drużyny specjalnościowe o nowym charakterze:

żeglarskie,

lotnicze,

łączności,

kolejowe.

Drużyny prowadziły też warsztaty krawieckie, szewskie, introligatorskie, dziewiarskie, spontanicznie

powstawały harcerskie kluby sportowe, lotnicze, narciarskie. Organizowano pracę zarobkową, która

przysparzała funduszy na obozy letnie i umożliwiała zarobek starszym harcerkom i harcerzom, co było

niezmiernie ważne przy istniejącym bezrobociu. W sposób szczególny rozwinęła się działalność drużyn

uprawiających turystykę i krajoznawstwo.

Okazją do upowszechniania specjalności były narodowe zloty harcerskie, podczas których

drużyny prezentowały swoje wyszkolenie harcerskie i specjalnościowe, organizując mikroszkolenia w

danych dziedzinach. Nie bez znaczenia dla rozwoju specjalności były międzynarodowe zloty skautów o

zasięgu ogólnoświatowym zwane Jamboree. W Jamboree w Gödölo na Węgrzech wzięła udział 1126 –

osobowa reprezentacja ZHP, w skład której wchodziła wyprawa żeglarska, szybowcowa, motorokolarska.

Popisy polskich szybowników i lotników były prawdziwą rewelacją zlotu. Harcerze zaprezentowali

również tańce narodowe. Na Jamboree w 1937 r. w Vogelensang – Bloemendaal w Holandii przybyła

również wyprawa lotnicza prezentująca popisy akrobatyczne, a prawdziwą sensacją były skoki z

opóźnionym otwarciem spadochronu. Do Holandii zawinęły także jachty harcerskie: „Korsarz” i

„Zawisza Czarny”.

W obliczu zagrożenia wojną harcerstwo aktywnie zaczęło się przygotowywać do obrony kraju.

Wiosną 1938 roku przeprowadzono rejestrację harcerek i harcerzy powyżej 15 roku życia pod kątem ich

przydatności do służby samarytańskiej, łączności, gospodarczej, kwatermistrzowskiej oraz biurowej i

opiekuńczej. W tych specjalnościach odbyły się kursy i szkolenia organizowane dla młodzieży.

Rozkazem naczelniczki harcerek w 1938 roku zostało powołane w całym kraju Pogotowie Harcerek, a w

1939 roku naczelnik harcerzy powołał Pogotowie Harcerzy. Większość instruktorów harcerskich została

objęta mobilizacją. Latem 1939 roku na pograniczu polsko – niemieckim zorganizowano 75 obozów

służby harcerek, która polegała na uświadamianiu obywatelskim ludności wsi, przygotowaniu kobiet i

dziewcząt do samoobrony na wypadek wojny oraz opiece nad dziećmi.

W czasie Kampanii Wrześniowej harcerze udzielali pomocy władzom wojskowym i

administracyjnym w organizowaniu łączności, akcji ratowniczej podczas bombardowania, opieki nad

uciekinierami oraz organizowali i pełnili służbę sanitarną. Wiele jednostek harcerskich wzięło udział w

walce zbrojnej odznaczając się bohaterstwem. Należy tu wspomnieć o obrońcach Poczty Gdańskiej,

Wieży Spadochronowej w Katowicach, Poznania i Warszawy.

27 września 1939 roku ZHP przeszło do podziemia przyjmując kryptonim ”Szare Szeregi” oraz

program „Dziś – Jutro – Pojutrze”. Przez cały okres okupacji Szare Szeregi prowadziły swoją działalność

w trzech grupach wiekowych:

1. „Zawiszacy” – najmłodsi przygotowujący się do pełnienia służby pomocniczej. W czasie

Powstania Warszawskiego przygotowywali oni i prowadzili polową pocztę harcerską, szkolili się

w zakresie strzelectwa, w służbie zwiadu i łączności sanitarnej.

2. Drużyny „Bojowych Szkół” (BS) pełniące służbę w małym sabotażu. Członkowie BS rozlepiali

plakaty i afisze, rozdawali ulotki, kolportowali gazety, zrywali flagi niemieckie itp. Przechodzili

też kurs szkolenia podoficerskiego w zakresie dowódcy drużyny strzeleckiej.

3. Drużyny „Grup Szturmowych” (GS) – pełniły służbę w wielkiej dywersji. Brały udział w wielu

akcjach bojowych, w wysadzaniu mostów, pociągów, w odbijaniu więźniów i likwidacji

funkcjonariuszy niemieckich. GS brały udział w walkach oddziałów partyzanckich, prowadziły

intensywne szkolenie w szkołach podchorążych, np. „Agrikola”.

Wszystkie grupy odbywały jednocześnie naukę na tajnych kompletach. Szczególny dowód heroizmu

harcerze dali w czasie powstania warszawskiego.

Po zakończeniu działań wojennych harcerki i harcerze przystąpili do odbudowy kraju ze zniszczeń

wojennych, a pracę drużyn i zainteresowania młodzieży wiązano z potrzebami gospodarczymi i

kulturalnymi kraju. Do 1949 roku dominowały takie specjalności jak: łączność, kultura, obozownictwo i

turystyka, żeglarstwo i wyszkolenie wojskowe.

Prawdziwy renesans harcerskich specjalności nastąpił w 1957r.. Powstaje wtedy Centralny

Harcerski Ośrodek Techniki (CEHOT) upowszechniający w ZHP wychowanie politechniczne, a w Gdyni

(w 1959 r.) na bazie Harcerskiego Ośrodka Morskiego powstaje Centrum Wychowania Morskiego ZHP.

Do najbardziej popularnych specjalności należały w tym okresie: kulturalno – artystyczna, lotnicza,

modelarska, łączność, Młodzieżowa Służba Ruchu (MSR), obronna (Czerwonych Beretów), pożarnicza,

sanitarno – medyczna, turystyczno – krajoznawcza i wodna. Młodzież o zainteresowaniach sportowych

należała do Szkolnych Klubów Sportowych.

W 1973 roku specjalności stały się podstawą do powoływania i działalności harcerskich klubów

specjalnościowych – organizacyjnej formy pracy harcerstwa, równoległej do drużyn HSPS. Kluby oprócz

harcerzy mogły zrzeszać również niezorganizowanych. W sposób nieprzerwany działalność

kontynuowały jako drużyny specjalnościowe – drużyny wodne, lotnicze, łącznościowe, turystyczne i

artystyczne.

Okres lat 80 – tych to czas, w którym rodziły się nowe specjalności np. informatyczno –

komputerowa, astronomiczna, ekologiczna jako odpowiedz na wyzwanie cywilizacji. W 1983 roku na

bazie środowiska specjalnościowego w Łosicach powstał Centralny Ośrodek Łączności ZHP. Na

szczeblu centralnym organizowano finały różnorakich konkursów, turniejów, olimpiad i festiwali, co

miało wymuszać oddolne przygotowanie się do udziału w nich na poszczególnych etapach eliminacji. Do

takich działań należy zaliczyć Manewry Techniczno – Obronne, Festiwal Kultury Młodzieży Szkolnej,

Olimpiadę Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym, Olimpiadę Wiedzy Technicznej, Turniej Wiedzy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: