polityka społeczna.doc

Polityka społeczna jest to działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz warunków społecznych mających na celu m.in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu i zapewnienie ładu społecznego. Składają się na nią ustrój państwa, szkolnictwo, ochrona zdrowia, opieka społeczna, polityka rodzinna, ekologia, psychologia społeczna, jednym słowem wszystkie dziedziny związane z człowiekiem. Określa ona pozostałe kategorie polityki państwa. Obowiązek prowadzenia przez władze państwowe polityki społecznej wynika z zapisów Konstytucji RP. W najbardziej ogólny sposób regułę tę formułuje art. 2, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest państwem „urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Poszczególne przepisy ustawy zasadniczej konkretyzują ten zapis. Polityka społeczna nie jest domeną tylko jednego resortu, ale realizuje ją cały rząd, a także inne niż resort pracy i zabezpieczenia społecznego, takie jak edukacji, kultury, rolnictwa, polityki regionalnej, zdrowia.
W okresie demontowania komunizmu w latach 80-tych społeczeństwo opowiedziało się za liberalną demokracją i kapitalistyczną gospodarką rynkową. Rozwiązania ustrojowe demokracji liberalnej występującej w najbardziej rozwiniętych państwach zachodnich wywodzą się z idei rewolucji francuskiej i amerykańskiej. Jej cechami są:
- równość wszystkich wobec prawa;
- równość szans;
- wolne wybory;
- wolność prasy, radia i telewizji.

Definicje polityki społecznej

Wacław Szubert: Polityka społeczna jako celowe oddziaływanie państwowych związków zawodowych i innych organizacji, na istniejący układ zmierzających do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia.

Julian Auleytner: Polityka społeczna jako działalność państwa i samorządowych organizacji pozarządowych, których celem jest wyrównanie szans życiowych grup społeczeństw ekonomicznych i socjalnie najsłabszych.

Cele polityki społecznej [edytuj]

Wśród wielu celów polityki społecznej możliwe jest wyróżnienie:

·         bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie)

·         inwestycje w człowieka – tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej)

·         ład społeczny – jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej

·         życie rodzinne – akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.

Polityka społeczna zajmuje się każdą istotną dla organizacji życia publicznego kwestią społeczną, tj. każdym zajawiskiem, które na masową skale stanowi o braku komfortu życia społecznego i może okazać się dotkliwe dla potencjału osobowego społeczeństwa. Brak zapobiegania narastającym problemom społecznym może prowadzić do upośledzenia poszczególnych środowisk i kategorii ludności (np. marginalizacji) oraz konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa.

Etapy rozwoju polityki społecznej

Okres do lat 80. XIX wieku w polityce społecznej oznacza czas od tzw. prawa ubogich do pierwszych ustaw ubezpieczeniowych. W 1601 r. wprowadzono w Anglii pierwszą ustawę o prawie ubogich, a w 1795 wprowadzono zasiłki wyrównawcze do płac. Od XIX w. polityka społeczna pozostaje w ścisłym związku z kwestią robotniczą. Wczesnemu rozwojowi kapitalizmu towarzyszyły nierówności uderzające w godność człowieka marginalizujące ludzi bezdomnych, głodnych, bez pracy, chorych. Te kategorie osób były spychane w nieekonomiczny niebyt stąd pojawiły się wysiłki państwa na rzecz usunięcia istniejących nierówności.

Lata 1880-1930 to czas eksperymentu i poszukiwań w polityce społecznej koncentrujących się wokół znalezienia najlepszych sposobów ingerencji państwa w sprawy socjalne. Istotną rolę w kształtowaniu współczesnej polityki społecznej odegrał kanclerza Niemiec Otto von Bismarck, który był inicjatorem wprowadzenia 3 rodzajów obowiązkowego ubezpieczenia:

·         ubezpieczenie na wypadek choroby (1883)

·         ubezpieczenie od wypadków przy pracy (1884)

·         ubezpieczenie w razie starości i inwalidztwa (1889)

Ustawy niemieckie dały silny impuls do poszukiwania najlepszych sposobów rozwiązania kwestii socjalnej, wiele krajów uznało je za rozwiązanie modelowe i warte naśladowania. Bismarck udowodnił, ze zaangażowanie państwa w sprawy socjalne jest nie tylko możliwe, ale i korzystne z punktu widzenia utrzymania porządku społecznego i poprawy położenia pracowników najemnych.

W latach 1930-1950 kształtuje się konsens wokół idei prowadzenia przez państwo polityki społecznej. To okres rozbudowy systemu świadczeń socjalnych i szeroko rozumianych usług socjalnych. Do systemu świadczeń socjalnych włączane są kolejne grupy obywateli oraz wprowadzane nowe rodzaje świadczeń. System świadczeń w pierwotnej fazie obejmował tylko robotników w niebezpiecznych branżach, następnie ubezpieczeniami objęto innych pracowników przemysłowych, potem robotników wiejskich.

W latach 1950-1975 w większości krajów wysoko rozwiniętych, nasilały się głosy krytykujące rozmiary zaangażowania władz publicznych w realizację. W tym okresie nastąpiło rozszerzenie zakresu wszystkich rodzajów ubezpieczeń społecznych i pozostałych świadczeń socjalnych, nastąpiło podwyższenie wysokości świadczeń oraz wydłużenie okresu wypłacania. W okresie nastąpił proces dyfuzji polegający na tym, że świadczenia socjalne wywalczone przez jedne grupy zawodowe stawały się punktem odniesienia dla roszczeń kolejnych grup zawodowych, przy czym poziom świadczeń uzyskany przez grupy najbardziej uprzywilejowane wyznaczały docelowy i pożądany standard o który wszystkie kolejne grupy starały się zabiegać.

Od około 1975 r. do końca XX wieku nastąpiło przewartościowanie priorytetów polityki społecznej. W większości krajów był to okres kryzysu naftowego i okres cenzury dla polityki społecznej. W okresie tym chodziło o dostosowanie systemu świadczeń socjalnych do zmniejszonych możliwości finansowych państwa. Większość zmian polegała na zaostrzeniu kryteriów korzystania ze świadczeń. Nastąpiła zmiana priorytetów w polityce społecznej na korzyść ludzi młodych i osób aktywnych zawodowo, np. rozbudowa różnych form przekwalifikowania, wyszkolenia oraz wspierania mobilności zawodowych. Przyjęto pewną strategię inwestowania w człowieka czemu towarzyszy poszukiwanie indywidualnych sfer zaspokajania potrzeb człowieka.

Zadania polityki społecznej:
 

zapewnienie pracy bezpiecznej, praworządnej i satysfakcjonującej i jednocześnie domaganie się dla wszystkich prawa do przedsiębiorczości, ale także ochrony tych osób, które pracę straciły.
W sferze dobrobytu zabezpieczenie przed niedostatkiem materialnym i bezradnością życiową poprzez zagwarantowanie wszystkim określonego minimum fizjologicznego i społecznego
W sferze kultury
polega na kształtowaniu wzorców osobowych poprzez system oświaty i edukacji
W sferze ładu społecznego
polega na wpływaniu na organizację życia społecznego i organizację stosunków społecznych

Modele polityki społecznej:

·         model liberalny – potrzeby społeczne realizowane są w ramach rynku prywatnego i w rodzinie; polityka społeczna to działania selektywne, świadczenia są z reguły selektywne,

·         model redystrybucyjny – odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne jednostki ponosi społeczeństwo; polityka społeczna dokonuje redystrybucji dochodów, świadczenia z reguły powszechne,

·         model motywacyjny – programy socjalne nie powinny zakłócać procesów gospodarki rynkowej; polityka społeczna wykorzystuje m.in. lokalny potencjał społeczny, świadczenia z reguły zależą od statusu jednostki na rynku pracy.

Doktryny i modele polityki społecznej:

A) model marginalny (doktryna liberalna):

·         Zasada „polegania na sobie”

·         – każdy obywatel powinien sam rozwiązywać problemy socjalne poprzez własną przezorność, rozwagę, zapobiegliwość i oszczędność;

Główne podmioty p. społecznej to (w kolejności): jednostka, rodzina, organizacje pozarządowe, państwo (jako ostateczność)

B) model motywacyjny ( d. socjalliberalna):

•          Szersza ingerencja w sprawy socjalne obywateli;

•          Państwowa p. społeczna opiera się na zasadzie pomocniczości i ma charakter głównie uzupełniający względem inicjatyw oddolnych podejmowanych przez jednostki, organizacje społeczne, wyznaniowe, oraz inne osoby prawne;

•          Uzależnienie prawa do pomocy i świadczeń socjalnych od statusu danej osoby na rynku pracy

•          Główna forma zabezpieczenia to powszechne, obowiązkowe ubezpieczenia socjalne

C) Model instytucjonalno-redystrybucyjny (d. socjaldemokratyczna):

•          Zasada „społecznej odpowiedzialności”

•          – społeczeństwo a nie jednostka ponosi odpowiedzialność za zapewnienie dobrobytu i bezpieczeństwa każdemu obywatelowi;

•          Dystrybucja dochodów dokonywana przez rynek jest niesprawiedliwa i powinna być oparta na kryteriach etyczno-moralnych;

Regulatorem dystrybucji dochodów jest państwo, które działa w tej sferze za pomocą systemu podatkowo-transferowego;

P. społeczna ma charakter uniwersalny i powszechny – dąży się do zapewnienia wszystkim jednostkom jednakowego dostępu do świadczeń socjalnych;

Hierarchia podmiotów p. społecznej:

·         państwo, podmioty pozapaństwowe (uzupełniają działania państwa);

D) model socjalistyczny (wariant utopijny):

·         Dystrybucja rynkowa jest nierówna i niesprawiedliwa, dlatego należy wytworzyć idealny twór zastępujący rynek – układ oparty na centralnym planowaniu;

·         Dystrybucja dokonywana przez państwo jest najdoskonalsza i nie ma potrzeby prowadzenia polityki społecznej.

E) model socjalistyczny (wariant realny):

·         Wydajność i skuteczność gospodarki centralnie planowanej nie jest wysoka, więc konieczna jest większa pomoc społeczna;

·         Głównym podmiotem p. społecznej jest państwo – podmioty pozapaństwowe pełnią rolę marginalną.

Nurty w nauce o polityce społecznej:
      socjologiczno-strukturalny (K. Krzeczkowski),
         ekonomiczno-społeczny (S. Rychliński),
           socjalno-bytowu (Z. Daszyńska – Golińska, L. Frąckiewicz),
          psychologiczno-społeczny (W Szubert).
Początki współczesnej polityki socjalnej
– Niemcy XIX w.
procesy industrializacji i urbanizacji;
samoorganizacja robotników;
zmniejszanie tygodniowego czasu pracy z 78 godz. (1860/70) do 60 (1900/05);
1883 – ustawa dotycząca ubezpieczenia chorobowego robotników;
1884 – ustawa o ubezpieczeniu wypadkowym;
1889 – ustawa dotycząca zabezpieczenia na wypadek inwalidztwa i starości;
1927 – ustawa o pośrednictwie pracy i ubezpieczeniu bezrobotnych.

Potrzeba psychiczna, motywacja to stan osoby doznającej poczucie niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustrację potrzeb, działający jako czynnik motywujący, skłaniający zatem jednostkę do aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić. Inaczej - odczuwalny brak czegoś, który powoduje, że podejmuje się działania zmierzające do zapełnienia tego braku. Z potrzebami wiąże się pozytywna lub negatywna charakterystyka afektywna. Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu powoduje niemożność zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu.

Pojęcie potrzeba jest wyrażeniem mylnie używanym zamiennie z pojęciami popęd bądź instynkt.

Hierarchia potrzeb Maslowa

• Potrzeby fizjologiczne

·         potrzeba jedzenia,

·         potrzeba odpoczynku,

·         potrzeba przyjemnych doznań zmysłowych,

·         potrzeby seksualne.

•  
• Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego, co może przynieść śmierć lub cierpienie

·         potrzeba zależności,

·         potrzeba opieki i oparcia,

·         potrzeba braku lęku,

·         potrzeba ładu.

• Potrzeby afiliacji (przynależności i miłości, akceptacji, afirmacji); ich zaspokojenie rzutuje na sposób widzenia świata, występują w dążeniach przezwyciężenia osamotnienia, alienacji

• Potrzeby szacunku i uznania

·         potrzeba potęgi,

·         potrzeba wyczynu,

·         potrzeba wolności,

·         potrzeba respektu i uznania innych,

·         potrzeba dobrego statusu społecznego,

·         potrzeba sławy,

·         potrzeba dominacji

• Potrzeby samorealizacji

·         dążenie do rozwoju możliwości

...