BN energetyka jądrowa w Niemczech.pdf

BIULETYN NIEMIECKI

Nr 13 13.01.2011

Łukasz Kuźniarski

Statystyki

Kalendarium od 8 grudnia 2010 do 4 stycznia 2011 roku

www.csm.org.pl

Energetyka jądrowa

w Niemczech

Nr 13 13.01.2011

Energetyka jądrowa

w Niemczech

Łukasz Kuźniarski

Z jakichś powodów niemieckie społeczeństwo nie lubi

elektrowni jądrowych. Czym w takim razie będziecie się

ogrzewać? Jeśli nie chcecie ani elektrowni jądrowych ani

rosyjskiego gazu to pozostaje wam tylko drewno opałowe.

Ale po drewno będziecie musieli jeździć na Syberię, bo

Europa go nie ma – te słowa wypowiedział Władimir Putin

na spotkaniu z przedstawicielami niemieckiego przemysłu

podczas swojej listopadowej wizyty w Niemczech 1 .

Historia energetyki jądrowej w Niemczech

Początki energetyki jądrowej w Republice Federalnej Niemiec

sięgają drugiej połowy lat 50-tych, kiedy rozpoczęto budowę

kilku reaktorów eksperymentalnych. W 1960 r. został urucho-

miony pierwszy reaktor energetyczny (w Kahl, typ BWR, moc

16 MWe), wybudowany w ciągu zaledwie 2 lat. Pierwszy re-

aktor komercyjny oddano do użytku w 1969 r. (EJ Obrigheim,

typ PWR, 357 MWe), dwa lata później pracę rozpoczęły bloki

w EJ Würgassen i EJ Stade. W 1975 r. uruchomiono pierwszy

reaktor w EJ Biblis (Biblis A, typ PWR), który jest najstarszym

blokiem jądrowym ze wszystkich siedemnastu pracujących

do dziś. Ostatnie bloki podłączono do sieci w latach 1988-89

(Isar-2, Emsland, Neckarwestheim, które nota bene stały się

podstawą do stworzenia projektu najnowszego francuskiego

reaktora EPR).

Powyższa wypowiedź rosyjskiego premiera jest niezwykle

trafną i dosadną diagnozą obecnego stanu niemieckiego sek-

tora energetycznego. Niemcy od kilku lat zmagają się z osta-

teczną decyzją co do losu elektrowni jądrowych. Decyzja ta

będzie miała duży wpływ na pozycję gospodarczą, a co za

tym idzie również polityczną tego państwa w Unii Europej-

skiej. Aby zrozumieć istotę sporu wokół energetyki jądrowej

należy spojrzeć na niego w szerszym kontekście.

NRD nie pozostawała zbyt daleko w tyle – już w 1966 r. uru-

chomiona została w Rheinsberg (Brandenburgia) niewiel-

ka prototypowa elektrownia na bazie projektu radzieckiego

(WWER-210) o mocy 62-72 MWe. W 1974 r. rozpoczął pracę

pierwszy reaktor w elektrowni Greifswald/Lubmin (WWER-

440/230, 408 MWe). W sumie w NRD do końca 1990 r. pra-

cowało 6 reaktorów energetycznych, a w budowie i planach

było 7 kolejnych, m.in. nowa elektrownia w Stendal, (Sakso-

nia-Anhalt).

W Niemczech pracuje obecnie 17 reaktorów w 12 elektrow-

niach jądrowych. Wypalone paliwo jądrowe składowane jest

na terenie elektrowni (ang. on-site storage). W Gorleben budo-

wane jest głębokie składowisko geologiczne, gdzie ostatecz-

nie będzie gromadzone wypalone paliwo z całych Niemiec.

Eksploatowane są jeszcze 3 mniejsze podziemne składowi-

ska do gromadzenia odpadów nisko- i średnioaktywnych:

w Morsleben, Asse oraz w tzw. szybie Konrad na terenie nie-

czynnej kopalni rudy żelaza koło Salzgitter (Dolna Saksonia).

W 2009 r. elektrownie jądrowe (zwane dalej w skrócie „EJ” 2 )

wytworzyły prawie 23% całej energii elektrycznej w Republice

Federalnej Niemiec 3 . Poparcie społeczne dla energetyki jądro-

wej jest relatywnie niskie – ponad połowa mieszkańców Nie-

miec opowiada się za likwidacją elektrowni atomowych. We

wcześniejszych latach odsetek ten był znacznie niższy.

RFN – światowa potęga technologii

jądrowych

Republika Federalna Niemiec była, obok Stanów Zjednoczo-

nych, Francji i Japonii, światowym potentatem w rozwoju

technologii jądrowych. Na podstawie licencji amerykańskich

Niemcy opracowali własne konstrukcje reaktorów PWR (Pres-

surised Water Reactor – reaktor wodno-ciśnieniowy) i BWR

(Boiling Water Reactor – reaktor wodny wrzący).

1. Był to kongres niemieckiego przemysłu zorganizowany przez

„Sueddeutsche Zeitung” 25 listopada 2010 r. w Berlinie.

2. Skrót EJ może oznaczać też „energetyka jądrowa”, stosownie

do kontekstu.

3. Environment and Energy. Electricity Statistics – Provisional data

for 2009 , Eurostat, 2010 edition, s. 3.

Niemieckie ośrodki naukowe prowadziły zaawansowane pra-

ce nad nowymi technologiami: HTGR (High Temperature Ga-

s-cooled Reactor – reaktor wysokotemperaturowy chłodzony

gazem) i FBR (Fast Breeder Reactor – reaktor powielający na

prędkich neutronach), które dziś uważane są za technologie

www.csm.org.pl

Nr 13 13.01.2011

przyszłości - ich wdrożenie do zastosowania przemysłowego

nastąpi dopiero po 2030 r. Badano możliwości wykorzysty-

wania toru jako paliwa jądrowego - zamiast uranu (światowe

zasoby toru są 3-4 razy większe niż zasoby uranu).

demonstrowało przeciwko planom budowy składowiska

odpadów promieniotwórczych w Gorleben. Kilka miesięcy

później miała miejsce wielka demonstracja w Bonn, w której,

według organizatorów, uczestniczyło 150 tysięcy ludzi. W tym

czasie prężnie działała już partia Zielonych, która w 1983 r.

zdobyła swoje pierwsze miejsca w Bundestagu i zaczęła gło-

śno domagać się likwidacji energetyki jądrowej w RFN.

Niemiecki przemysł jądrowy był jednym ze światowych liderów.

Firma Siemens/KWU eksportowała swoje elektrownie m.in. do

Brazylii, Argentyny i Iranu. W RFN do dziś pracują różne za-

kłady cyklu paliwowego, świadczące usługi dla irm z całego

świata, w tym m.in. zakłady wzbogacania uranu metodą wi-

rówkową w Gronau (Nadrenia Północna-Westfalia) oraz zakła-

dy produkcji paliwa jądrowego w Lingen (Dolna Saksonia).

W lutym 1981 r. kilkadziesiąt tysięcy demonstrantów próbo-

wało ponownie zablokować budowę elektrowni Brokdorf, jed-

nak tym razem bez skutku.

Niedaleko Ellweiler (Nadrenia-Palatynat) pracowała w latach

1960-89 kopalnia uranu. Podobne kopalnie pracowały na tere-

nie NRD w Saksonii w latach 1946-1989, gdzie w pierwszych

latach eksploatacji prymitywne metody wydobycia i ciężkie

warunki pracy przyczyniły się do degradacji środowiska oraz

chorób i śmierci części górników (sytuację poprawiono dopie-

ro w połowie lat 50-tych). Uran wydobywany w NRD został

wykorzystany w radzieckim programie zbrojeń jądrowych.

Pod koniec marca 1986 r. kolejna duża grupa demonstrantów

wymogła na władzach odstąpienie od planów budowy zakła-

dów przerobu (ang. reprocessing) wypalonego paliwa w Wac-

kersdorf (Bawaria). Odejście od energetyki jądrowej pojawiło

się w programie SPD, która postanowiła zagospodarować

liczny już w owym czasie elektorat antyatomowy.

Awaria w Czarnobylu i jej skutki

w RFN i NRD

Awaria w Czarnobylu (ZSRR, dziś teren Ukrainy) w kwietniu

1986 r. spowodowała nasilenie fali protestów i praktycznie

przekreśliła plany budowy kolejnych reaktorów. Media i or-

ganizacje „ekologiczne” rozpoczęły kampanię antyjądrową,

której celem była likwidacja wszystkich reaktorów (również

badawczych) nie tylko w RFN, ale również w NRD, która wy-

korzystywała skompromitowane technologie radzieckie. Wiele

nowoczesnych zakładów cyklu paliwowego zostało zamknię-

tych, m.in. zakład przerobu wypalonego paliwa w Karlsruhe.

Opór części społeczeństwa – 1975-1985

Koniec lat 60-tych był w Europie Zachodniej okresem rozwoju

ruchów lewicowych, zwłaszcza wśród młodzieży. Popularne

były hasła antywojenne. Z czasem cywilną energetykę jądro-

wą zaczęto utożsamiać z zimnowojennym zagrożeniem ato-

mowym (globalna wojna termojądrowa), choć niemieckie EJ

nie miały nic wspólnego z bronią jądrową. Pierwszy poważny

protest przeciwko budowie EJ miał miejsce w 1975 r. w Wyhl

(Badenia-Wirtembergia). Inwestor odstąpił od budowy i sprze-

dał zamówione urządzenia do elektrowni Philippsburg.

W atmosferze kolejnych protestów antyatomowych Federalny

Sąd Administracyjny RFN nakazał wyłączyć i rozebrać świe-

żo ukończoną elektrownię Muelheim-Karlich (1x PWR, 1219

MWe) po przepracowaniu zaledwie roku (1988). Inwestorowi

(irma RWE) nie udało się przekonać sędziów, że przesuwając

lokalizację elektrowni o 70 m w stosunku do miejsca, na któ-

re uzyskał zezwolenie, nie złamał prawa, zwłaszcza że musiał

to uczynić z powodu odkrycia małego uskoku tektonicznego

w pierwotnej lokalizacji.

Na przełomie 1976 i 1977 miały miejsce kilkudziesięcioty-

sięczne demonstracje przeciwko budowie elektrowni Brokdorf

(Szlezwig-Holsztyn) oraz starcia z policją, które od tego mo-

mentu towarzyszyły już większości demonstracji antyatomo-

wych. W tym samym roku aktywiści antyjądrowi zablokowali

budowę eksperymentalnego bloku z reaktorem FBR w Kalkar

(Nadrenia Północna – Westfalia).

Protesty nasiliły się po awarii w amerykańskiej elektrow-

ni Three Mile Island w USA (Harrisburg, stan Pensylwania)

marcu w 1979 r. W Hanowerze kilkadziesiąt tysięcy osób

W NRD lobby antyjądrowe nie istniało z powodu braku spo-

łeczeństwa obywatelskiego, dlatego „ekolodzy” z RFN mieli

decydujący wpływ na likwidację bloków jądrowych na terenie

www.csm.org.pl

Nr 13 13.01.2011

NRD w chwili jednoczenia Niemiec. W 1990 r. wyłączono

wszystkie 5 pracujących reaktorów w EJ Greifswald (blok

Greifswald-5 przepracował zaledwie kilka miesięcy), przerwa-

no proces rozruchu bloku Greifswald-6 oraz przerwano bu-

dowę dwóch kolejnych reaktorów w tej elektrowni. Przerwano

również budowę nowej elektrowni Stendal.

Załącznik do ustawy był wynikiem kompromisu jaki rząd za-

warł z właścicielami EJ w czerwcu 2000 r. Negocjacje przebie-

gały w atmosferze ciągłego szantażu ze strony przedstawicieli

strony rządowej, która groziła podjęciem samowolnej decyzji

o natychmiastowej likwidacji elektrowni bez jakiejkolwiek re-

kompensaty dla właścicieli, jeśli nie zgodzą się na dobrowolne

wyłączenia. Nierozstrzygnięta pozostaje kwestia, czy rzeczy-

wiście koalicja SPD-Zieloni była na tyle zdeterminowana, by

odłączając w krótkim czasie od sieci 21 GWe mocy w EJ spo-

wodować paraliż energetyczny państwa.

W latach 90-tych demonstranci kilkakrotnie blokowali trans-

porty kolejowe odpadów promieniotwórczych do składowiska

w Gorleben.

Zieloni dochodzą do władzy

– decyzja o likwidacji EJ

Przez całe lata 90-te obowiązywało nieformalne moratorium

na budowę nowych reaktorów – irmom energetycznym uda-

ło się utrzymać istniejące bloki jądrowe i część zakładów cy-

klu paliwowego. Jednak w październiku 1998 r. po wygra-

nych wyborach SPD utworzyła koalicję z Zielonymi (partia ta

zdobyła niecałe 7% głosów). Pierwszym poważnym atakiem

rządu federalnego na operatorów i właścicieli elektrowni ato-

mowych było nałożenie na początku 1999 r. specjalnego zo-

bowiązania inansowego na te irmy, z tytułu „zabezpieczenia

funduszy na zagospodarowanie odpadów promieniotwór-

czych, demontaż elektrowni oraz rekultywację zamkniętych

kopalń węgla brunatnego” (!). Wysokość zobowiązań władze

ustaliły na poziomie 50 mld marek, jednak ostatecznie zmniej-

szono kwotę do 25 mld.

W zamian za zgodę na likwidację EJ operatorzy uzyskali gwa-

rancję, że w przyszłości nie zapadną żadne jednostronne

decyzje rządu federalnego skutkujące skróceniem terminów

eksploatacji reaktorów. Firmy musiały ponadto zadbać o wy-

budowanie dwóch tymczasowych składowisk odpadów pro-

mieniotwórczych oraz wypalonego paliwa w miejscowościach

Ahaus (Nadrenia Północna - Westfalia) i Gorleben (Dolna Sak-

sonia). Rząd zobowiązał się nie śrubować, i tak już wysokich,

krajowych standardów bezpieczeństwa obiektów jądrowych

oraz nie wywierać na właścicielach i operatorach elektrowni

presji ekonomicznej i podatkowej (tak jak zrobił to w 1999 r.).

Ponadto zakazano wywozu wypalonego paliwa za granicę do

przerobu (reprocessing), choć zostało to odłożone w czasie

o 5 lat lub do momentu wygaśnięcia kontraktów z irmami za-

granicznymi, głównie francuską Arevą i brytyjskim British Nuc-

lear Fuel Limited. Jest to niekonsekwencja (nie jedyna zresztą)

partii Zielonych, ponieważ przerób wypalonego paliwa jest

rodzajem recyklingu surowca wtórnego jakim jest wypalone

paliwo jądrowe. Zakazując przerobu paliwa Zieloni de facto

sprzeniewierzyli się zasadom ochrony środowiska, które sta-

nowią ich rację bytu, a zwłaszcza zasadę zrównoważonego

rozwoju.

Następnie w 2001 r. koalicja SPD-Zieloni przeforsowała no-

welizację ustawy o energii atomowej (Atomgesetz - AtG) prze-

widującą stopniową likwidację elektrowni atomowych. Istotą

nowelizacji był załącznik, który nałożył limity produkcji energii

elektrycznej dla każdego z pracujących ówcześnie 19 reakto-

rów w taki sposób, że w praktyce skracało to okres eksplo-

atacji każdego reaktora do 32 lat (każdy z nich był zaprojekto-

wany na 40 lat eksploatacji, ponadto możliwe jest bezpieczne

wydłużenie tego okresu do 60 lat, co jest obecnie normą na

całym świecie). Łącznie wszystkie bloki jądrowe nie mogły

wytworzyć więcej niż 2623 TWh energii elektrycznej (jeden

blok o mocy 1000 MWe wytwarza rocznie 8 TWh energii). Na

podstawie tego załącznika utworzono terminarz zamykania

poszczególnych bloków elektrowni. Ostatni blok – Neckarwe-

stheim-2 – miał być zamknięty w 2022 r. (zob. tabela 1.).

Firmom energetycznym udało się jednak wynegocjować prze-

pis zezwalający na przenoszenie kwot produkcji energii mię-

dzy poszczególnymi reaktorami. Jeśli kwota jest przenoszona

z reaktora nowszego na starszy, wtedy wymagana jest zgoda

rządu federalnego. Firmy energetyczne sprytnie wykorzystały

te uprawnienia do utrzymania starszych elektrowni „przy ży-

ciu” kosztem nowszych do czasu zmiany koalicji rządzącej

i cofnięcia lub odłożenia procesu likwidacji EJ – o czym w dal-

szej części tekstu.

www.csm.org.pl

Nr 13 13.01.2011

Do tej pory na mocy przepisów o likwidacji energetyki jądro-

wej zamknięto tylko dwie niewielkie elektrownie: Stade i Obri-

gheim. W czasie gdy nie budowano nowych EJ lub je zamy-

kano, konieczne było uzupełnienie ubytków mocy w systemie

elektroenergetycznym. Zrobiono to budując kolejne elektrow-

nie węglowe – a zatem popularne stwierdzenie, że wiatraki

zastępują EJ jest nieprawdziwe.

przenoszenia kwot produkcyjnych między reaktorami. W ten

sposób operatorzy próbowali ratować 3 najstarsze bloki, któ-

rych wyłączenie miałoby nastąpić w 2009 r. - Neckarwesthe-

im-1, Brunsbüttel i Biblis A, co częściowo się udało. Co praw-

da rząd federalny odmówił w 2009 r. irmie RWE pozwolenia

na przesunięcie części niewykorzystanej kwoty z zamkniętej

elektrowni Mülheim-Kärlich jednak RWE porozumiała się z ir-

mą E.On w sprawie sprzedaży kwoty, która pozostała po wy-

łączonej przedwcześnie (2003 r.) elektrowni Stade (należącej

do E.On). Kwota ta (4,8 TWh energii elektrycznej, pół roku

pracy na pełnej mocy) zasiliła blok Biblis A. Wartość sprzedaży

pozostaje tajemnicą handlową obu irm. Oba bloki elektrowni

Biblis prawie nie pracowały w 2009 r. pod pretekstem dłu-

giej modernizacji, ale powszechnie wiadomo, że operatorowi

chodziło przede wszystkim o zaoszczędzenie części pozosta-

łych kwot. Równocześnie Vattenfall wydłużył postój elektrowni

Krümmel i Brunsbüttel, aby dać im dodatkowy rok pracy.

Pierwszy rząd Angeli Merkel i zapowiedzi

wstrzymania likwidacji EJ

Niemieckie partie chadeków - CDU i CSU – zawsze wspie-

rały energetykę jądrową. Stojąca na czele bloku CDU/CSU

obecna kanclerz Angela Merkel ma doktorat z izyki i jest

zwolennikiem energetyki jądrowej. Jednak nawet wygranie

wyborów w 2005 r. nie dało jeszcze możliwości zatrzymania

procesu likwidacji EJ, ponieważ chadecy musieli wejść w ko-

alicję z SPD a jednym z warunków jakie postawiła SPD było

utrzymanie załącznika „likwidacyjnego”.

W połowie 2008 r. Angela Merkel zaczęła otwarcie mówić

o rewizji polityki energetycznej. 9 czerwca po spotkaniu władz

CDU i CSU w Erding w Bawarii stwierdziła, że „decyzja o wy-

cofaniu się RFN z energetyki jądrowej była błędem”. Kierow-

nictwa obu chadeckich ugrupowań jednomyślnie opowiedzia-

ły się za zatrzymaniem likwidacji EJ. Następnie 18 czerwca

w Berlinie powiedziała, że „nie ma sensu wyłączenie w ciągu

12 lat wszystkich elektrowni atomowych, by potem kupować

prąd z takich elektrowni w Czechach, we Francji czy Finlandii.”

Na początku lipca 2008 r. przewodniczący Komisji Europej-

skiej, Jose Manuel Barroso, otwarcie poparł stanowisko pani

kanclerz (KE od 4 lat coraz silniej popiera energetykę jądrową

w UE, chociaż ostateczne decyzje co do jej wprowadzenia lub

utrzymania nadal zostawia państwom członkowskim).

Wszystkie powyższe triki umożliwiły operatorom odsunięcie

ustawowego terminu zamknięcia bloków aż do momentu

uchwalenia przez nowy rząd CDU/CSU-FDP nowego termi-

narza, który dał dodatkowe 8 lat dla każdego z tych najstar-

szych bloków.

Drugi rząd Angeli Merkel – zmiana polityki

energetycznej

Jednym z wątków kampanii wyborczej w 2009 r. była debata

o przyszłości niemieckich elektrowni atomowych. Przebiegała

ona raczej w spokojnym tonie, choć - jak zwykle - z użyciem

niezbyt wyszukanych argumentów ze strony przeciwników

„atomu” i odwoływania się do emocji. Jedynie 5 września do-

szło do dużej, około 36-tysięcznej demonstracji antyatomo-

wej w centrum Berlina.

Jednocześnie SPD twardo upierała się przy swoim stanowi-

sku – 7 lipca 2008 r. kierownictwo tej partii opowiedziało się

za wprowadzeniem do konstytucji niemieckiej zakazu budo-

wania nowych elektrowni atomowych.

Wygrana CDU i dobry wynik FDP były zapowiedzią zmia-

ny polityki energetycznej. Decyzja o wstrzymaniu likwidacji

energetyki jądrowej była trudna ze względu na opór połowy

społeczeństwa. Angela Merkel musiała jednak dotrzymać

przedwyborczych obietnic danych niemieckiemu przemysło-

wi i właścicielom EJ. Pod koniec października 2009 r. CDU/

CSU i FDP podpisały umowę koalicyjną, której dwa punkty

dotyczyły energii atomowej: jeden wydłużenia eksploatacji EJ

a drugi budowy ostatecznego składowiska wypalonego pali-

wa jądrowego w Gorleben.

Walka o zachowanie elektrowni

Do momentu wejścia w życie nowelizacji ustawy o energii

atomowej (początek 2011 r.) operatorzy bloków jądrowych

próbują różnymi sposobami opóźnić wyłączenie reakto-

rów, m.in. wykorzystując opisane wcześniej uprawnienie do

www.csm.org.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: