REFORMY OŚWIATOWE W POLSCE W XVIII WIEKU
Jezuici – Zakon Rycerzy Chrystusowych, założony przez Ignacego Loyolę w 1534 r. , w 1540 r. zakon został zatwierdzony przez papieża. W czasie Soboru w Trydencie Jezuici przyjęli pozycję walki z reformacją (zakon zwalczający ruchy reformacyjne poprzez edukację).
Biskup Hozjusz sprowadził Jezuitów do Polski w 1564 r.
I Kolegium Jezuickie w Braniewie.
Jezuici stworzyli niezwykle skuteczny system edukacyjny. Racio Studiorum (program nauczania) – Klaudiusz Akwawiwa (ideał wychowawczy: grzeczność, uprzejmość, elegancja w sposobie bycia; 5 klasowa szkoła męska; propagowanie autorytetu papieża; zwalczanie przejawów samodzielności myślenia).
Papież Klemens XIV skasował Zakon Jezuitów w 1773 roku.
1813 r. – reaktywacja zakonu Jezuitów.
KEN jak i inne elementy reform szkolnych w Polsce były dziełem oświecenia. Reformy te stanowiły pochodną tego co występowało wcześniej na zachodzie. Rewolucja oświatowa przyniosła odwrót od szkoły łacińskiej, od szkoły, której jedyną wykładnią było zdobywanie wiedzy i zdobywanie umiejętności, odczytywanie pism starożytnych. Pojawiły się inne potrzeby społeczne i inne podejście do filozofii edukacji. Edukacja była przywilejem ludzi zamożnych. Od oświecenia edukacja stała się powinnością. Pochodzenie plebejskie dyskwalifikowało człowieka do zdobycia wyższego wykształcenia. W XVIII wieku pojawiły się tendencje do zrównania wszystkich względem prawa. Pochodzenie szlacheckie stanowiło podstawę społecznego awansu, nawet bez względu na stan posiadania. Tylko szlachcic miał szansę na zajmowanie najwyższych stanowisk w państwie. Społeczeństwo było konserwatywne, jeśli chodzi o przenikanie jednej klasy do drugiej. Zabraniano małżeństw mieszanych. Wielka Rewolucja Francuska (1789-1799) zrównała wszystkich względem prawa. Stan posiadania był czynnikiem awansu społecznego. W XX wieku czynnikiem awansu społecznego stało się wykształcenie. Ideologia oświeceniowa (wolność, racjonalizm, równość, egalitaryzm, fizjokratyzm) była przenoszona przez ludzi studiujących na Zachodzie (synowie magnaccy, księża katoliccy). Nazwiska, które odegrały rolę w przenoszeniu kultury zachodnio-oświeceniowej: Stanisław Konarski, Hugo Kołłątaj. Peregrynacje uczonych – wędrówka po wiedzę.
Ideologia oświeceniowa została przyswojona w Polsce, która była wówczas nierządna, była krajem, który nie miał scentralizowanej władzy, była osłabiona przez rozgrywki magnackie o władzę. Przyczyną nierządu było polskie prawo, brak scentralizowanej władzy królewskiej, władza należała do królewiąt – b. magnatów (Radziwiłłowie, Potoccy, Lubomirscy, Zamoyscy, Poniatowscy). XVIII wiek w Polsce to ok. 10 mln. ludzi, w tym 10% szlachta. Szlachta miała prawo liberum veto. Spośród szlachty tylko 24% umiało czytać i pisać po polsku. Niektórzy umieli czytać i pisać po francusku, łacinie, ale w sumie był oto ok. 30%. Taka sytuacja nie sprzyjała jednolitości państwa, była to przyczyna upadku Polski.
Reformy oświatowe wynikały z przesłanek nie tylko społecznych, ale i politycznych. Słabość państwa wywołuje chęć sąsiadów, aby zabrać polskie ziemie. Podstawą była chęć zreformowania państwa, uchronienia przed zaborami. Zniknęła Szwecja, po porażkach z Rosją, choć utrzymała swoją niezależność. Zniknęła Polska. Pojawiły się Prusy od północnego zachodu i Rosją od Wschodu. Potęga Rosji wzrosła za panowania Piotra Wielkiego i carycy Katarzyny. Prusy usytuowane były na rdzennie polskich ziemiach. Austria od południa była krajem wielonarodowościowym. Rządziła wówczas pobożna Maria Teresa, która podpisała akr grabieży w dziejach Europy.
Stanisław Konarski – duchowny pijarski, po powrocie do kraju został rektorem stworzonego Collegium Nobilium (1740), który był wzorowany na Collegium Nazarenum (Rzym).Collegium Nobilium – to szkoła dla szlachetnie urodzonych; jako pierwsza wprowadziła język polski.
Konarski:
● opracował świetne podręczniki do nauczania j. polskiego;
● opracował nowy program nauczania (potrzeba zjednoczenia z narodem);
● opracował podręczniki gramatyki j. polskiego;
● pisał do młodzieży i do społeczeństwa polskiego, zwracając uwagę na koncentrację na sprawy polskie;
● kierunek reform – kształtowanie świadomości narodowej.
W XVI wieku reformacja wprowadziła język narodowy do szkół. W Polsce w szkolnictwie jezuickim obowiązywała łacina.
Akademia Rycerska – 1764 (1765) do 1794 (twórca – król Stanisław August Poniatowski)
Ø miała kształcić oficerów szlacheckiego pochodzenia, zdolnych do kierowania armią polską. Rozkład armii wywołał potrzebę patriotycznych kręgów, aby wykreować własną szkołę oficerską.
Ø Program Szkoły Rycerskiej zbliżony był do programu kształcenia na zachodzie Europy.
Ø Program obejmował: łacinę, j. francuski, j. niemiecki, historie Polski, geografie, filozofię, matematykę, geometrię, literaturę polska.
Ø 7- klasowa szkoła kształciła oficerów i urzędników państwowych.
Ø I Komendant – Adam Kazimierz Czartoryski
Ø Absolwenci: Tadeusz Kościuszko, Jakub Jasiński.
KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ - 14 X 1773 r.
Stanisław August Poniatowski doprowadził do uchwalenia na sejmie ustawy powołującej do życia KEN, na wniosek podkanclerzego litewskiego Joachima Chreptowicza.
Była to jedna z pierwszych w Europie państwowa, scentralizowana, świecka władza szkolna, powoływana przez parlament i przed nim odpowiedzialna. KEN miała pełna niezależność prawno-administracyjną, a od 1776 r. również materialna. KEN przejęła majątek Jezuitów, zlikwidowanych w 1773 r.
Członkowie KEN: 2 duchownych – bp. Ignacy Massalski i bp. Michał Poniatowski; 6 świeckich – Joachim Chreptowicza, August Sułkowski, Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, Andrzej Zamoyski, Antoni Poniński, sekretarz Grzegorz Piramowicz.
KEN – 3 okresy w dziejach:
I. 1773-1780
ü Wydawano przepisy pierwiastkowe, regulujące program, organizację, styl kształcenia w Polsce;
ü Uregulowano sprawy majątkowe;
ü Grzegorz Piramowicz – prowadził reformy, głównie szkół średnich, nadał im ton intelektualny; szef Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych – 8 II 1775 r.
ü Nadano szkolnictwu jednolitą strukturę (szkoły parafialne podporządkowane szkolnictwu wyższego szczebla – szkoły powiatowe – szkoły wojewódzkie – te zaś podporządkowane akademiom – szkołom głównym w Krakowie i w Wilnie).
II. 1780-1788
ü Przyjęto, aby KEN ustanowiła zasadnicze typy szkół: parafialne, podwydziałowe, wydziałowe, główne;
ü Kraj podzielono na 2 części: I Korona – Kraków, II – Wielkie Księstwo Litewskie – Wilno;
ü Reforma Uniwersytetu Krakowskiego (1777-1781)– Hugo Kołłątaj (miał wtedy 28 l., przysłany przez KEN w 1777 r.), nazwał Uniwersytet Krakowski – Szkołą Główną Koronną.
ü Reforma Akademii Wileńskiej (1780-1785)– Marcin Poczobut-Oblanicki.
ü Ustawy KEN (Ustawy KEN dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane) najwyższe akty prawne w dziejach polskiego szkolnictwa; zbiór prawny KEN opracowany w 1780 r., zatwierdzony w 1783 r., obejmował strukturę organizacyjną wszystkich segmentów szkolnictwa, podejmował wyzwanie legislacyjne dla wszystkich typów szkół.
ü Wydano najwięcej podręczników szkolnych w języku polskim;
ü J. Polski stał się językiem wykładowym;
ü Onufry Kopczyński – Gramatyka języka polskiego.
ü Wydano 27 podręczników do matematyki, nauk przyrodniczych, historii, nauk moralnych.
III. 1788-1794
ü Schyłkowy okres;
ü Sejm Wielki 1788-1792, działacze KEN w Kołłątajem, Jezierskim, Popławskim udali się do prac politycznych w ramach Sejmu Wielkiego;
ü KEN zakończyła istnienie w 1794 r.
ü Dzieło KEN nie zostało doprowadzone do końca.
Zasługi KEN:
· Położenie nacisku na wychowanie obywatelskie i państwowe;
· Stworzenie jednolitego sytemu szkolnego;
· Stworzenie samorządu szkolnictwa;
· Zreformowanie szkół wyższych, średnich;
· Opracowanie nowoczesnego programu według zasady społecznej użyteczności;
· Opracowanie polskich podręczników;
· Zajęcie się oświatą ludu;
· Podniesienie rangi nauczyciela;
· Zajęcia się wychowaniem dziewcząt;
· Powiązanie wychowania umysłowego z fizycznym i moralnym;
· Wprowadzenie bardziej racjonalnych metod dydaktyczno-wychowawczych;
· Utworzenie seminariów nauczycielskich przy uniwersytetach;
· Publikacja nowatorskich podręczników szkolnych – w sumie wydano 27 podręczników, z których część po raz pierwszy stworzyło polską terminologię naukową takich dziedzin jak fizyka, matematyka, chemia, logika, gramatyka;
· wprowadzenie elementów wychowania fizycznego;
· zaczęto nauczać w języku polskim.
up.ppiw