W bezdni Maelströmu.pdf

W bezdni Maelströmu

Drogi Boże porównie w Przyrodzie jak w Opatrzności nie są na

podobieństwo dróg naszych; a kształty, które my tworzym, nie dają

się żadną miarą zestawić z bezmiarem, głębią i niedocieczonością

Jego dzieł, co są otchłanniejsze niż studnia Demokryta.

(Joseph Glanvill)

otarliśmy wreszcie na szczyt najwyższego wiszaru. Zdawało się

przez chwilę, iż starzec nie może odzyskać głosu z nadmiernego

zmęczenia.

- Niedawno jeszcze temu - odezwał się w końcu -

przyprowadzić tu kogoś było mi równie łatwo jak memu

najmłodszemu synowi; lecz przed trzema niespełna laty zdarzyła się mi

przygoda, jakiej jeszcze nie doznała żadna istota śmiertelna - lub co najmniej - z

jakiej jeszcze nikt nie uszedł z życiem, by ją opowiedzieć. Przeżyłem wówczas

sześć godzin śmiertelnego lęku, co złamał mnie na duszy i ciele. Panu zapewne

się zdaje, żem zgrzybiały starzec - lecz tak nie jest. Dość było niecałego dnia, by

krucze me włosy okryć siwizną, osłabić me członki i do tego stopnia rozprząc

mi nerwy, iż drżę za najlżejszym wysiłkiem i lękam się własnego cienia. Czy

pan uwierzy, iż patrząc w dół z tego marnego urwiska bliski jestem zawrotu

głowy?

„Marne urwisko”, na którego skraju spoczywał tak niedbale, iż cięższa

część jego ciała zwieszała się już nad przepaścią, zaś jedynym oparciem dla jego

łokci, co go chroniły od upadku, była oślizła krawędź skalna - owo „urwisko”

przedstawiało się jako skrzesana iglica czarnej, lśniącej turni, co śród

kamiennego świata jeżących się pod nami szczytów wystrzelała do pięciuset lub

sześciuset stóp wysokości. Za nic w świecie nie byłbym się zbliżył na sześć stóp

do jej krawędzi. Niebezpieczna pozycja mojego towarzysza wprawiła mnie w

„taki rozstrój, iż rzuciłem się jak długi na ziemię, uczepiłem pobliskich

krzewów i nie śmiałem nawet podnieść oczu ku niebu - zaś równocześnie na

próżno - starałem się otrząsnąć z przypuszczenia, iż wściekłość wichru zagraża

górze w samych jej posadach. Trzeba było długiego czasu, zanim zdobyłem się

na tyle odwagi, by usiąść i spojrzeć przed siebie w oddal.

- Niech pan się pozbędzie tych przywidzeń - rzekł mój przewodnik -

przyprowadziłem tu pana, by pokazać widownię zdarzenia, o którym już

wspomniałem, i żeby pan wysłuchał mego opowiadania patrząc na to miejsce z

bliska, własnymi oczyma.

- Znajdujemy się obecnie - mówił dalej z właściwą sobie drobiazgowością

- tuż u wybrzeża Norwegii, pod sześćdziesiątym ósmym stopniem szerokości

geograficznej w wielkiej prowincji nordlandzkiej i w posępnym okręgu

Lofotów. Góra, na której szczycie spoczywamy, zwie się Helseggen -

Zachmurzona. A teraz niech pan uniesie się nieco wyżej - proszę trzymać się

trawy, jeśli panu nieswojo - tak - i niech pan wyjrzy poza tę obręcz obłoków, co

legła pod nami, w dół, na morze.

Spojrzałem na poły nieprzytomnie i dostrzegłem rozokolony przestwór

oceanu, którego wody mieniły się taką głęboką czernią, iż przyszło mi na myśl

opowiadanie nubijskiego geografa o Mare Tenebrarum. Beznadziejniej

zamarłego krajobrazu nie zdoła wyśnić żadna wyobraźnia ludzka. W prawo i w

lewo, jak daleko sięgnąć okiem, widniały na kształt przedmurzy świata rzędy

straszliwie czarnych i nawisłych skał, których posępność uwydatniała się

jeszcze wyraźniej śród rozedrganej toni, co z nieustannym wyciem i skowytem

chłostała je widmową bielą swej grzywy. Naprzeciw przylądka, na którym

znajdowaliśmy się, w odległości pięciu lub sześciu mil majaczyła niewielka,

zaprzepaszczona śród morza wysepka; czyli raczej - by wyrazić się ściśle -

miejsce, w którym się znajdowała, zaznaczało się dzikim wrzeniem

spowijającego ją odmętu. Nieco bliżej, na dwie mile od brzegu, wznosiła się

druga, mniejsza, przeraźliwie jałowa i kamienista, okolona gdzieniegdzie

poszczerbioną ciemnych skał smugą.

Wygląd oceanu między odleglejszą wysepką a wybrzeżem miał w sobie

coś niezwyczajnego. Jakkolwiek w kierunku lądu dął właśnie wiatr tak silny, iż

dwumasztowiec, widniejący w oddali na pełnym morzu, pruł falę na ukos,

zastawiając się podwójnie nawleczonym żaglem i zapadając mimo to co chwila

całym kadłubem w głębię, jednakże na tym miejscu nie było ani śladu

prawidłowego przelewania się fali; w krótkich, ostrych, drgających podrzutach

chełbotały się wody, rozbiegając się we wszystkich kierunkach - zarówno pod

wiatr, jak i przeciw niemu. Poza bezpośrednim pobliżem skał, pian było tam

niewiele.

- Wyspę hen, w dali - podjął znów starzec - nazywają Norwegowie

Vurrgh; tę zaś pośrodku - Moskoe. Owa o milę na północ - to Ambaaren. Inne

zwą się: Islesen, Hotholm, Keildhelm, Suarven i Buckholm. Jeszcze dalej,

między Moskoe a Vurrgh, leży Otterholm, Flimen, Sandflesen i Stockholm.

Takie są ich właściwe nazwy. Lecz dlaczego w ogóle uważano za stosowne

ponadawać im nazwy, tego niepodobna pojąć ani mnie, ani panu. - Czy pan coś

słyszy? - Czy zauważył pan zmianę w wodzie?

Już od dziesięciu minut znajdowaliśmy się na szczycie Helseggenu, dokąd

weszliśmy od wnętrza Lofotów, nie widząc wcale morza, które dostrzegliśmy

dopiero z wierzchołka. Kiedy starzec mówił, rozległ się donośny i stopniowo

wzmagający się zgiełk, podobny do poryku nieprzeliczonego stada bawołów na

preriach amerykańskich; równocześnie zauważyłem, iż to, co żeglarze nazywają

chełbotaniem oceanu, przeobraziło się nagle w prąd, zwracający się ku

wschodowi. Prąd ten w mych oczach przybierał niesłychaną szybkość. W

okamgnieniu zwiększał się jego pęd - nawałnicowy jego rozmach. W pięć minut

cały przestwór morski aż po wyspę Vurrgh zawrzał nieuskromioną

wściekłością; najsilniejszy wszakże zamęt wszczął się między Moskoe a wy-

brzeżem. Olbrzymia roztocz wodna poryła się i poradliła tysiącem

roztrącających się wzajem nurtów, zwichrzyła się w potępieńcze kłęby,

zakotłowała się kipiąc, sycząc i skręcając się w nieprzeliczone, ogromne leje -

po czym wirowym ruchem runęła ku wschodowi z chyżością, jaką zazwyczaj

miewa tylko woda staczająca się ze stromej wysokości.

W kilka chwil później na całej widowni zaszła inna najzupełniejsza

zmiana. Powierzchnia morza wygładziła się nieco, wiry jeden po drugim

poznikały, natomiast w miejscach, gdzie ich przedtem nie było, wystąpiły

potworne smugi piany. Smugi te, rozpostarłszy się na wielkiej przestrzeni i

połączywszy się ze sobą, wszczęły obrotowy ruch zanikłych już lejów i jęły

tworzyć zawiązek nowego, jeszcze większego. W okamgnieniu przybrał on

widome i określone formy śród kręgu o przeszło milowej średnicy. Wręby wiru

zaznaczyły się szeroką kresą skrzącej się piany; nie dostawała się ona wszakże

ani w odrobinie do straszliwej gardzieli leja, którego wnętrze, o ile można było

dosięgnąć okiem, przedstawiało się jako gładka, lśniąca i ogromnie czarna

ściana wody, nachylona do poziomu pod kątem czterdziestu pięciu stopni,

kołująca zawrotnie krętym, mdlejącym obrotem i wyrzucająca w przestrzeń

przeraźliwy, coś z wrzasku i ryku mający w sobie głos, jakim w śmiertelnych

podrzutach nie zieje nigdy ku niebu nawet potężny wodospad Niagary.

Góra drżała w posadach i chwiały się głazy. Przejęty nerwowym

podnieceniem padłem twarzą na ziemię, czepiając się nikłego zielska.

- To musi być - rzekłem w końcu do starca - wielki wir Maelströmu,

nieprawdaż?

- Tak go istotnie niekiedy nazywają - odpowiedział. - My, Norwegowie,

zwiemy go Moskoe-ström, od wyspy Moskoe, znajdującej się pośrodku.

Zwykłe opisy nie mogły żadną miarą stanowić dla mnie przygotowania do

tego, co ujrzałem. Najobszerniejszy, jak się zdaje, z nich wszystkich, skreślony

przez Jonasa Ramusa, nie jest w stanie dać najlżejszego wyobrażenia ani o

wspaniałości, ani o straszliwości tego widowiska - tym mniej o bezkreśnie

osłupiającym wrażeniu niezwyczajności, jakie przenika widza. Nie jestem

pewien, z którego miejsca i o jakiej porze przyglądał mu się wspomniany pisarz;

lecz nie mogło to być ani ze szczytu Helseggen, ani też podczas burzy. Mimo to

znajduje się w jego opisie kilka ustępów, które warto przytoczyć dla zawartych

w nich szczegółów, aczkolwiek ich dobitność jest nadzwyczaj słaba w

zestawieniu z wrażeniem samego widowiska.

„Między Lofotami a Moskoe - powiada on - głębokość wody wynosi od

trzydziestu sześciu do czterdziestu sążni; atoli po drugiej stronie, w pobliżu Ver

(Vurrgh), zmniejsza się ona tak bardzo, iż nie stanowi dogodnego szlaku dla

statków, które narażają się na rozbicie o skały, nawet podczas najbardziej

sprzyjającej pogody. Gdy morze przybiera, prąd na przestrzeni między Lofotami

a Moskoe bieży z nawałnicową chyżością, zaś ryku, z jakim nieukrócony jego

odpływ zdąża ku morzu, niepodobna porównać z łoskotem najgłośniejszych i

najstraszliwszych wodospadów - słychać go na kilka mil wkoło; leje, czyli

wyrwy, dochodzą do takiej głębokości i rozmiarów, iż okręt, który dostanie się

w zasięg ich przyciągania, ulega niechybnie wessaniu, idzie na dno i rozbija się

na miazgę o skały, kiedy zaś wody się uśmierzą, szczęty jego wypływają znów

na powierzchnię. Wszelako te chwile ciszy zdarzają się tylko w przerwach

między odpływem a przypływem, przy pomyślnej pogodzie, i nie trwają dłużej

niż kwadrans, po czym bystrość prądu znów stopniowo się wzmaga. Gdy prąd

zakipi, a wściekłość jego spotęguje się przez burzę, niebezpiecznie jest zbliżyć

się ku niemu na odległość mili norweskiej. Niejednokrotnie chłonął już łodzie,

statki i okręty, które dostawały się w jego okrąg, zanim zdołano się opatrzyć.

Zdarza się dość często, iż wieloryby, podpłynąwszy za blisko do prądu, ulegają

jego przemocy, a wówczas wprost niepodobna opisać ich wycia i ryku śród

nadaremnych wysiłków, by znów się oswobodzić. Raz niedźwiedź, który chciał

przedostać się wpław z Lofotów na Moskoe, został pochwycony przez prąd i

poszedł na dno, rycząc tak okropnie, iż słyszano go na wybrzeżu. Ogromne pnie

jodłowe i świerkowe, pochłonięte przez wir, wynurzają się następnie

zmiażdżone i poszarpane do tego stopnia, iż wyglądają, jak gdyby porosły

szczecią. Dowodzi to oczywiście, iż dno jest zjeżone ostrymi skałami, śród

których te bierwiona się taczały. Prąd ten jest regulowany przez przypływ i

odpływ morza, który podnosi i obniża zwierciadło wody co sześć godzin. W

Niedzielę Mięsopustną 1645 r. wczesnym rankiem szalał on i huczał tak

wściekle, iż z pobrzeżnych domostw kamienie jęły spadać na ziemię”.

Nie mogłem pojąć, w jaki sposób zdołano zmierzyć głębokość wody w

bezpośredniej bliskości wiru. Owych „czterdzieści sążni” znaleziono zapewne

jeno w tych częściach kanału, które przylegają do wybrzeża bądź to Moskoe,

bądź też Lofotów. W samym środku Moskoe-strömu głąb musi być

nieporównanie większa; by się przekonać o tym, dość jest wejść na najwyższy

wiszar Helseggenu i spojrzeć stamtąd ukośnie w bezdeń wiru. Patrząc z tego

szczytu na wyjący pode mną Flegeton, nie mogłem się wstrzymać od uśmiechu

z prostoduszności, z jaką przezacny Jonas Ramus opowiada jako rzeczy trudne

do uwierzenia swe anegdotki o wielorybach i niedźwiedziach; zdało mi się

bowiem rzeczą samą przez się zrozumiałą, iż największy z okrętów liniowych,

któremu zdarzyłoby się dostać w zasięg tego złowrogiego przyciągania, równie

nie mógłby stawiać mu oporu, jak nie może ostać się pierze na wietrze, i uległby

niechybnie doszczętnej zgubie.

Hipotezy zmierzające do wyjaśnienia tego zjawiska - a były śród nich

takie, które kiedyś przemawiały do mego przekonania - ukazały się mi teraz w

najzupełniej odmiennym i niewystarczającym świetle. Wedle powszechnie

przyjętego poglądu „wyłączną przyczyną zarówno tego wiru, jak trzech

mniejszych, znajdujących się między wyspami Ferroe, jest to, iż równomiernie z

przypływem i odpływem morza wzdymające się i opadające fale uderzają o

grzbiety obrzeżających wodę skał i ławic, po czym odbite staczają się na

podobieństwo wodospadów; im więc wyżej wzbija się fala, tym głębiej musi

ona spaść, zaś koniecznym następstwem bywa wir, czyli odmęt chłonny, znany

już dostatecznie z pomniejszych przykładów”. Tak powiada Encyclopaedia

Britannica . Kircher i inni przypuszczają, iż w samym środku Maelströmu

znajduje się czeluść, przenikająca na wylot kulę ziemską i posiadająca ujście w

jakichś odległych stronach; ktoś z nich wymienił nawet nazbyt pochopnie

Zatokę Botnicką. Kiedym patrzył, ku poglądowi temu, mimo całej jego

bezpodstawności, skłaniała się najchętniej moja wyobraźnia; wspomniałem o

nim memu przewodnikowi i byłem zdziwiony, gdym usłyszał w odpowiedzi, iż

jest to mniemanie utarte powszechnie śród Norwegów, lecz że on go nie

podziela. Poprzedniego zaś zapatrywania, jak sam wyznał, niezdolny był pojąć;

pod tym względem zgadzałem się z nim zupełnie - gdyż to, co daje się

wywnioskować na papierze, staje się wprost niepojęte lub nawet niedorzeczne

pośród rozhuków otchłani.

- Miał pan sposobność przyjrzeć się dobrze wirowi - odezwał się starzec. -

Niechże pan teraz wśliźnie się za tę skałę, która nas zasłoni od wichru i zagłuszy

ryk morza, a ja opowiem mą przygodę na dowód, iż zdarzyło mi się poznać

Moskoe-ström dokładniej.

Umieściłem się wedle jego wskazówek, on zaś mówił:

- Wespół z moimi dwoma braćmi byłem ongi właścicielem wybornie

zaopatrzonego dwumasztowca, około siedemdziesięciu ton pojemności, na

którym krążyliśmy łowiąc swym zwyczajem ryby pośród wysp rozsianych poza

Moskoe a w pobliżu Vurrgh. Przy wzburzonym morzu miewa się zawsze obfity

połów, o ile ktoś potrafi wyzyskać sprzyjającą chwilę i posiada niezbędną do

tego przedsięwzięcia odwagę; atoli z całej pobrzeżnej ludności Lofotów tylko

nas trzech zapuszczało się stale na swych wyprawach aż ku wyspom, jak to już

panu wspomniałem. Zwykłe miejsca połowu znajdują się znacznie dalej na

południe. Można tam łowić ryby o każdej porze i bez wielkiego

niebezpieczeństwa, dlatego miejsca te są bardziej uczęszczane. Natomiast

wybrane przez nas topiele, położone opodal, między skałami, dostarczają ryb w

doborowej rozmaitości i znacznie większą posiadają ich obfitość, toteż w

jednym dniu łowiliśmy nieraz więcej aniżeli bojaźliwsi nasi towarzysze w całym

tygodniu. Jęliśmy się po prostu niejako rozpaczliwego przedsiębiorstwa, do

którego zamiast pracy wnosiliśmy pogardę śmierci, a zamiast kapitału - odwagę.

Dwumasztowiec nasz stał o jakie pięć mil stąd - hen, powyżej, w

niewielkiej przystani; podczas sprzyjającej pogody, korzystając z przerwy

między odpływem a ponownym przypływem, przeprawialiśmy się pośpiesznie

przez główne koryto Moskoe-strömu, jak najdalej od leja, po czym zarzucaliśmy

kotwicę w pobliżu Otterholmu lub Sandflesenu, gdzie morze nie burzy się tak

mocno jak gdzie indziej. Pozostawaliśmy tam zazwyczaj aż do chwili, kiedy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: