Nieporównana przygoda niejakiego Hansa Pfaalla.pdf

Nieporównana przygoda niejakiego

Hansa Pfaalla

Powściągam serce, którego szał

Niuskromiony rwie się;

Pała grot mój - powietrzny koń

Gubi się ze mną w bezkresie.

(Pieśń Toma O'Bedlam)

edle najświeższych wiadomości z Rotterdamu, miasto to ma

znajdować się w osobliwszym stanie podniecenia

filozoficznego. Jakoż zaszły tam zdarzenia tak dalece

nieoczekiwane - tak zupełnie nowe - tak bezwzględnie

niezgodne z utartymi poglądami, iż bynajmniej nie wątpię, że

niebawem zakipi cała Europa, że wszelka wiedza fizyczna popadnie w zamęt,

zaś rozum pocznie wodzić się za łeb z astronomią.

Wiadomo, iż dnia . . . roku . . . (nie jestem pewien daty) nieprzejrzana

ciżba ludzka dla nie znanych bliżej powodów zaległa wielki plac Giełdowy

dostatniego miasta Rotterdamu. Dzień, jak na tę porę roku, był niezwykle ciepły

- nie odczuwało się niemal najmniejszego powiewu, zaś tłumowi bynajmniej nie

sprawiało to przykrości, iż od czasu do czasu skrapiał go łagodnie przelotny

deszczyk, co mżył z wielkich, białych kłębów chmur rozsianych gęsto w

błękitnym przestworzu niebios. Wszelako około południa lekkie, lecz widoczne

poruszenie dało się zauważyć śród ciżby; dało się słyszeć mlaśnięcie dziesięciu

tysięcy języków i wnet potem dziesięć tysięcy twarzy zwróciło się ku niebu,

dziesięć tysięcy fajek ześliznęło się równocześnie z kątów dziesięciu tysięcy ust

i skroś całego miasta Rotterdamu oraz wszystkich jego okolic przeciągle, głośno

i wściekle zahuczał okrzyk, który dałby się przyrównać tylko do poryku

Niagary.

Przyczyna tego zgiełku stała się wkrótce dostatecznie widoczna. Spoza

ogromnego obłoku, co tworzył cząstkę jednego z owych już wspomnianych a

wyraziście się uwydatniających kłębów chmur, jął wynurzać się na wolną

przestrzeń czystego błękitu jakiś przedmiot niezwykły, nieokreślony, acz

bezsprzecznie materialny, o tak cudacznym kształcie i tak dziwacznie sklecony,

iż śród gromady statecznych obywateli, którzy gapili się nań z otwartymi

ustami, nikt nie mógł go pojąć, a tym mniej dostatecznie mu się nadziwić. Co to

mogło być? Do wszystkich diabłów rotterdamskich, co to miało zwiastować?

Nikt nic nie wiedział; nikt nie miał wyobrażenia; nikt - nawet sam burmistrz,

Mynheer Superbus van Underduk, nie miał najlżejszych wskazań do rozwikłania

tej zagadki. Ponieważ nie pozostawało nic innego, przeto wszyscy obywatele,

jak jeden mąż, umieścili z powrotem swe fajki w kątach ust i nie spuszczając

oka z owego zjawiska, zakopcili, zatrzymali się na chwilę, kiwnęli się w jedną

stronę i chrząknęli znacząco - po czym kiwnęli się w drugą stronę, chrząknęli,

zatrzymali się na chwilę i w końcu... zakopcili znowu.

Tymczasem coraz niżej i niżej zlatywał ku sławetnemu miastu przedmiot

tej nadmiernej ciekawości i przyczyna tego nadmiernego kopcenia. W kilka

minut zniżył się już tak bardzo, iż było można dokładnie go obejrzeć.

Prawdopodobnie był to - nie! to był na pewno rodzaj balonu; nie ulega jednak

wątpliwości, iż takiego balonu nikt dotychczas nie widział w Rotterdamie. Bo

czy słyszał kto kiedy o balonie skleconym w całości z brudnego papieru

gazetowego? W Holandii nikt, na pewno! A jednak w tej chwili, tuż pod samym

nosem ludu, a raczej nieco powyżej jego nosa, ukazała się rzecz takowa,

utworzona właśnie z materiału, o którym poprzednio nikt nie myślał, aby mógł

służyć do podobnego celu. Była to niesłychana obelga, wyrządzona zdrowemu

rozsądkowi obywatelstwa rotterdamskiego. Zaś kształt owego zjawiska był

jeszcze zdrożniejszy, gdyż przedstawiał po prostu olbrzymią czapę błazeńską,

zwróconą dnem ku dołowi. Podobieństwo to nie umniejszyło się bynajmniej,

gdy po bliższym zbadaniu zobaczyła ciżba, iż od tego dna zwiesza się potężny

kutas, zaś górny brzeg czyli podstawę stożka wieńczy krąg drobnych

instrumencików, niby dzwoneczków owczych, co pobrzękiwały nieustannie na

nutę Betty Martin. Lecz była rzecz jeszcze gorsza. Oto od szczytu owej

fantastycznej machiny zwisał na błękitnych wstęgach podobny do łodzi,

olbrzymi, szary kapelusz bobrowy, o niesłychanie szerokich kresach,

uwypuklony na kształt półkuli opasanej czarną wstążką ze srebrną klamrą. Bądź

co bądź było rzeczą zastanawiającą, iż wielu obywateli rotterdamskich zaklinało

się, że ten sam kapelusz niejednokrotnie widywali już poprzednio; jakoż oczy

zebranego tłumu przyglądały się mu niby czemuś, co znały już dobrze i od

dawna, zaś vrow Grettel Pfaall, ujrzawszy go, wydała okrzyk, pełen radosnej

niespodzianki, i oświadczyła, że jest to na pewno kapelusz jej lubego małżonka.

Należało tedy wziąć pod uwagę tę okoliczność, iż ów Pfaall znikł był z

Rotterdamu wraz z trzema towarzyszami w nagły i niepojęty sposób, że stało się

to mniej więcej przed pięciu laty i że do chwili, kiedy zaszły opowiedziane

poprzednio wypadki, wszelkie starania, by zasięgnąć o nich wiadomości, spełzły

na niczym. Co prawda, w odległej, wschodniej połaci miasta udało się niedawno

odszukać trochę kości, które wyglądały jak ludzkie i były pomieszane z jakimiś

dziwacznymi rupieciami; byli też ludzie, którzy w swych przypuszczeniach

posuwali się tak daleko, iż mniemali, jakoby w owym miejscu dokonano

ohydnego morderstwa i że to właśnie Hans Pfaall wraz z towarzyszami padł

jego ofiarą. Ale wróćmy do rzeczy.

Balon (gdyż, bez wątpienia, nie było to nic innego) znajdował się obecnie

na wysokości stu stóp ponad ziemią i pozwalał dokładnie przyjrzeć się osobie,

która w nim przebywała. Zaprawdę, był to osobnik nadzwyczaj osobliwy. Nie

mógł mieć więcej niż dwie stopy wysokości. Wszelako nawet przy tym

wzroście, aczkolwiek niepokaźnym, mógłby był utracić równowagę i wypaść ze

swego maleńkiego pojazdu, gdyby nie zapobiegała temu kolista listewka,

sięgająca mu do piersi i przytwierdzona do lin balonu. Ciało tego człowieka

było nadmiernie przysadziste i nadawało całej jego postaci wygląd wprost

nieprawdopodobnej kulistości. Nóg jego, oczywiście, nie było widać. Ręce były

potwornie wielkie. Siwe włosy miał splecione w harcap. Nos był niesłychanie

długi, haczykowaty i zaczerwieniony; oczy wyłupiaste, ogniste i świdrujące;

broda i policzki, acz zbrużdżone wiekiem, były pełne, pucołowate i mięsiste;

natomiast niczego podobnego do uszu niepodobna było dostrzec po obu

stronach jego głowy. Ten pokraczny dżentelmen miał na sobie suty surdut z

błękitnej jak niebo satyny oraz obcisłe pantalony, odpowiednio dobrane i

zaciśnięte poniżej kolan srebrnymi sprzączkami. Kamizelka była z jakiejś

jaskrawożółtej tkaniny; na głowie miał włożoną na bakier czapeczkę z białej

kitajki; wreszcie dla dopełnienia tego stroju czerwona jak krew chusta jedwabna

owijała jego szyję i związana w fantastyczny węzeł wprost niesłychanych

rozmiarów, z pretensjonalną gracją opadała mu na piersi.

Opuściwszy się, jak już nadmieniono, do wysokości około stu stóp ponad

powierzchnię ziemi, karłowaty staruszek jął nagle drżeć na całym ciele i

bynajmniej nie okazywał ochoty wylądowania na terra firma . Wyrzucił przeto

pewną ilość piasku z płóciennego worka, który podźwignął z wielką trudnością,

i zatrzymał się na chwilę nieruchomo. Po czym pośpiesznie i niespokojnie jął

wyciągać z bocznej kieszeni swego surduta wielki portfel z safianowej skóry.

Zważył go podejrzliwie w dłoni i spojrzał nań z najwyższym zdumieniem, jak

gdyby zdziwiony jego ciężarem. W końcu otworzył go i wyjąwszy zeń ogromny

list, opieczętowany purpurowym woskiem i związany starannie sznurkiem

takiejże barwy, rzucił go tuż pod stopy burmistrza Superbusa van Underduka.

Jego ekscelencja pochylił się, by pismo to podnieść. Wszelako aeronauta, wciąż

mocno zaniepokojony i nie mając widocznie nic więcej do czynienia w

Rotterdamie, jął tejże samej chwili czynić spieszne przygotowania do odlotu;

ponieważ zaś potrzeba było pozbyć się części balastu, by balon mógł wznieść

się znowu, wyrzucił kolejno pół tuzina worków, nie zadając sobie trudu ich

opróżnienia. Nieszczęsny przypadek chciał, iż worki te spadały jeden po drugim

na grzbiet burmistrza i przygięły go do ziemi aż sześć razy w obecności

wszystkich mieszkańców Rotterdamu. Nie należy jednakowoż przypuszczać,

jakoby dostojny Underduk pozwolił, aby nikczemny starowina znieważał go

bezkarnie. Wręcz przeciwnie, jak utrzymywano z całą stanowczością, na każdy

z owych sześciu ciosów odpowiedział nie mniej niż sześć razy stanowczymi i

namiętnymi zakopceniami, co wybuchnęły z jego fajki, której przez cały czas i

ze wszech sił nie wypuszczał z ust i - da Bóg! - nie wypuści aż do samej śmierci.

Tymczasem balon frunął jak skowronek i unosząc się nad miastem, znikł

w końcu najspokojniej za obłokiem podobnym jota w jotę do owego, z którego

w tak osobliwy sposób przed chwilą się wynurzył; pierzchł kędyś na zawsze

sprzed osłupiałych oczu przezacnych obywateli rotterdamskich. Cała uwaga

skupiła się tedy na owym liście, którego doręczenie oraz tegoż następstwa

odbiły się tak ujemnie zarówno na osobie, jak na osobistej godności jego

ekscelencji van Underduka. Mimo wszystko dostojnik ten, ryjąc nosem w

ziemię, nie postradał przytomności umysłu i nie zaniedbał schować listu, który,

jak się okazało, dostał się do rąk najwłaściwszych, gdyż był zaadresowany do

niego samego oraz do profesora Rubaduba, jako do urzędownie powołanego

prezydenta i wiceprezydenta Rotterdamskiego Kolegium Astronomicznego.

Dostojnicy ci otworzyli list natychmiast i znaleźli w nim następujące,

nadzwyczaj osobliwe i, zaprawdę, nader poważne oświadczenie:

Do Ich Ekscelencji van Underduka i Rubaduba, Prezydenta i

Wiceprezydenta Państwowego Kolegium Astronomicznego w mieście

Rotterdamie.

Wasze Ekscelencje przypominają sobie zapewne skromnego

rzemieślnika, niejakiego Hansa Pfaalla, który był z zawodu łataczem miechów i

mniej więcej przed pięciu laty znikł z Rotterdamu wraz z trzema towarzyszami

w sposób rzekomo niepojęty. Otóż za pozwoleniem Waszych Ekscelencji, ja,

który piszę te słowa, jestem właśnie owym Hansem Pfaallem we własnej osobie.

Wiadomo jest wielu moim współobywatelom, iż przez czterdzieści lat

zamieszkiwałem mały domek ceglany, położony u wylotu uliczki zwanej

Sauerkraut, i że przebywałem tani do chwili mojego zniknięcia. Przodkowie moi

mieszkali tam również od niepamiętnych czasów i podobnie jak ja stale

zajmowali się szanownym i nader zyskownym zawodem łatania miechów; gdyż,

mówiąc prawdę, aż do ostatnich czasów, kiedy lud dostał bzika na punkcie

polityki, porządny obywatel rotterdamski nie mógł ani wymarzyć, ani upatrzyć

sobie szlachetniejszego rzemiosła niż to, które stało się moim udziałem. Kredyt

nie zawodził, zamówień miałem w bród, nie zbywało ani na pieniądzach, ani na

dobrej woli. Wszelako, jak już się rzekło, odczuliśmy wnet następstwa wolności,

przewlekłej gadaniny, radykalizmu i tym podobnych rzeczy. Ludzie, którzy

bywali poprzednio najlepszymi klientami na świecie, nie mieli teraz czasu

myśleć o nas. Znajdowali go zaledwie na to, by rozczytywać się o rewolucjach

lub śledzić rozwój intelektualny i ducha czasu. Gdy trzeba było rozniecić ogień,

używali do tego dzienników; w miarę zaś jak rząd stawał się coraz wątlejszy,

nabierałem pewności, iż skóra i żelazo zyskają w odpowiednim stosunku na

trwałości; jakoż w krótkim czasie nie było w całym Rotterdamie ani jednej pary

miechów, które by potrzebowały łaty albo domagały się pomocy młota. Ten stan

rzeczy był nie do zniesienia. Zszedłem wkrótce na psy, a ponieważ miałem do

wyżywienia żonę i dzieci, uczułem w końcu, iż brzemię to przewyższa moje

siły, i całymi godzinami jąłem przemyśliwać nad najlepszym sposobem

odebrania sobie życia. Wszelako pijawki lichwiarskie nie pozostawiały mi zbyt

wiele czasu do rozmyślań. Dom mój był dosłownie oblężony od rana do nocy.

Zwłaszcza trzej wierzyciele dręczyli mnie ponad wszelką miarę i nie

odstępowali od moich drzwi, odgrażając mi się sądem. Tym trzem

poprzysiągłem najzawziętszą zemstę, skoro tylko dzięki sprzyjającej

sposobności będę mógł ich dostać w swe szpony; i zdaje mi się, że tylko te

radosne przewidywania zapobiegły niezwłocznemu urzeczywistnieniu mych

samobójczych zamiarów i nie pozwoliły mi palnąć sobie w łeb z dwururki.

Sądziłem jednakowoż, iż będzie lepiej nie okazywać im swego gniewu i zbywać

ich obietnicami i słodkimi słówkami aż do chwili, kiedy szczęśliwy przypadek

nastręczy mi sposobność do odwetu.

Pewnego dnia wymknąwszy się im po kryjomu i czując się bardziej

przygnębiony niż zazwyczaj, wałęsałem się długo i bez celu po

najciemniejszych zaułkach, aż w końcu natknąłem się gdzieś, na jakimś rogu, na

nędzną księgarenkę. W sklepiku znajdował się fotel do użytku klientów;

rzuciłem się weń w psim usposobieniu i niemal bezwiednie otworzyłem

pierwszą lepszą książkę, która znajdowała się pod ręką. Okazało się, że była to

niewielka rozprawa z zakresu astronomii spekulatywnej, napisana przez

profesora Encke z Berlina czy też przez jakiegoś Francuza, który miał podobne

nazwisko. Miałem niejakie wiadomości z tego zakresu i tak stopniowo

pogrążyłem się w książce, iż zdążyłem przeczytać ją dwa razy, zanim zdałem

sobie sprawę, co się dzieje dokoła mnie. Mrok już zapadał, więc podążyłem z

powrotem do domu. Wszelako rozprawa ta (w połączeniu z odkryciem z zakresu

pneumatyki, o którym w wielkiej tajemnicy opowiadał mi niedawno mój kuzyn

z Nantes) zapisała się mi niezatarcie w umyśle; toteż włócząc się po mrocznych

ulicach, odtwarzałem sobie szczegółowo w pamięci osobliwsze i

niejednokrotnie wprost niepojęte rozumowania jej autora. Były tam zwłaszcza

niektóre ustępy, co oddziałały na mą wyobraźnię z niesłychaną siłą. Im dłużej

zastanawiałem się nad nimi, tym bardziej wzmagało się rozbudzone we mnie

zainteresowanie. Szczupłość mego wykształcenia ogólnego, w szczególności zaś

moja niewiedza w dziedzinie filozofii przyrodniczej, miast uczynić mnie

nieufnym względem własnych zdolności zrozumienia tego, co przeczytałem,

miast rozbudzić we mnie wątpliwości co do wielu nieokreślonych myśli, które

następczo się rozwinęły, stała się jedynie tym potężniejszym bodźcem dla

wyobraźni i byłem o tyle próżny czy też o tyle rozumny, iż stawiałem sobie

pytanie, czy owe pierwotne idee, co rozwijają się w umysłach

niedokształconych, nie posiadają często, nie tylko z pozoru, ale także w istocie

rzeczy, wszelkich sił, wszelkiej żywotności tudzież innych cech

charakterystycznych, wchodzących w skład instynktu czy też intuicji.

Było już późno, gdy przyszedłem do domu i udałem się niezwłocznie na

spoczynek. Wszelako zasnąć nie mogłem, gdyż umysł mój zbyt był zajęty,

przeleżałem zatem całą noc, pogrążony w rozmyślaniach. Wstałem bardzo

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: