Łoś.pdf

Łoś

(Poranek nad Wissahickon)

uż niejednokrotnie porównywano szczegółowo krajobrazy amerykańskie

z krajobrazami Starego Świata, przede wszystkim zaś z krajobrazami

europejskimi; i za każdym razem wśród zwolenników tej lub owej części

kuli ziemskiej zachwyty rozlegały się równie donośnie jak nagany. Jest

to bez wątpienia spór, który nierychło ucichnie; wiele bowiem

przewidziano już za i przeciw, wszelako niejedno pozostaje jeszcze do

powiedzenia.

Najznamienitsi turyści angielscy, którzy silili się na podobne porównania,

przyszli, jak się zdaje, do wniosku, że nasze połacie północne i wschodnie

stanowią na ogół to wszystko, co w Ameryce, lub przynajmniej w Stanach

Zjednoczonych, zasługuje na uwagę. Niewiele mówią natomiast o mniej im

znanych, wspaniałych krajobrazach, które spotyka się u nas w okręgach

zachodnich i południowych - na przykład w rozległej dolinie Luizjany, gdzie

stały się rzeczywistością najśmielsze marzenia o raju. Podróżnicy ci poprzestają

zwykle na pośpiesznym przeglądzie takich osobliwości krajobrazowych, jak:

Hudson, Niagara, Catskills, Harpers Ferry, jeziora nowojorskie, Ohio, prerie i

Missisipi. Są to bezsprzecznie widoki godne zachwytu nawet tego, co zwiedzał

wieńczone zamkami brzegi Renu i błąkał się „nad błękitnymi kaskadami

wartkiego Rodanu” - lecz nie wyczerpują bynajmniej wszystkiego, co może

stanowić naszą chwałę. Co więcej, śmiem twierdzić, że istnieją w Stanach

Zjednoczonych nieprzeliczone ustronia, zaciszne, głuche, zaledwie znane, które

każdy szczery artysta i człowiek światły, rozmiłowany w szczytnych,

dostojnych dziełach bożych, będzie wolał od wszystkich owych krajobrazów

opisanych i już sławnych, o których wyżej wspomniałem.

Jakoż istotne raje ziemi naszej leżą opodal szlaków naszych własnych

najśmielszych turystów - cóż więc dopiero mówić o cudzoziemcu, który

zawarłszy umowę ze swym wydawcą, iż w określonym czasie dostarczy garści

spostrzeżeń o Ameryce, musi - o ile chce dotrzymać tej umowy - podążać

spiesznie, z notatnikiem w ręku, i trzymać się dróg najbardziej udeptanych!

Co tylko wspomniałem o dolinie Luizjany. Śród okolic wyposażonych w

piękności przyrody jest ona snadź najpiękniejsza. Nie sposób nawet wyśnić

czegoś podobnego. Najbujniejsza wyobraźnia mogłaby czerpać natchnienie z jej

nieprzebranego czarodziejstwa. Piękność jest wyłączną jej właściwością. Nie ma

w niej natomiast nic, co by graniczyło z wzniosłością. Łagodnie sfalowana

kraina, gdzie snują się marzycielsko kryształowe ruczaje, obrzeżone

rozkwieconymi zboczami, z widniejącą w głębi roślinnością leśną, olbrzymią,

soczystą, różnobarwną, rozmigotaną od świergotliwego ptactwa i dyszącą

wonnościami - oto rysy, które tworzą z doliny Luizjany najprzedziwniejszy

krajobraz całego świata.

Atoli nawet w tym błogosławionym zakątku do najczarowniejszych

okolic prowadzą nader kręte drogi. W całej przeto Ameryce podróżny, który

chce się napawać pięknościami przyrody, musi szukać ich nie przy pomocy

wagonu kolejowego, statku, dyliżansu, powozu czy wierzchowego konia - lecz

pieszo. Musi chodzić, przedzierać się przez wąwozy, zawisać nad przepaściami

- lub wyrzec się poznawania najistotniejszych, najszczodrzejszych, najbardziej

niewysłowionych cudowności, które stanowią chwałę tej ziemi.

W przeważnej części Europy konieczności takie nie istnieją. W Anglii nie

ma niczego podobnego. Każdy elegancik pozujący na turystę może zwiedzić

okolice zasługujące na uwagę, nie narażając przy tym swych jedwabnych

pończoch, gdyż wszystkie miejsca ciekawsze są dokładnie znane, a drogi do

nich utrzymane w należytym porządku. Przy porównywaniu widoków Starego

Świata z widokami drugiej półkuli nie bierze się tych względów należycie pod

uwagę. Całkowite piękno pierwszego zestawia się z najbardziej znanymi,

ułamkowymi tylko i w całości piękna bynajmniej nie najważniejszymi urokami

drugiego.

Krajobrazy pobrzeżne zawierają bezsprzecznie wszystkie najważniejsze

czynniki piękna i były od niepamiętnych czasów ulubionym wątkiem poetów.

Atoli niemałą część swojej chwały zawdzięczają one tej okoliczności, iż o wiele

częściej zwiedza się okolice nadrzeczne niż okolice górskie. We wszystkich

krajach otacza się nadmiernym podziwem wielkie rzeki, gdyż stanowią one

zazwyczaj główne szlaki. Widuje się je częściej, więc częściej o nich się mówi

niż o rzekach pomniejszych, jakkolwiek nieraz więcej zasługujących na uwagę.

Jako szczególniejszy przykład na poparcie moich spostrzeżeń niechaj

posłuży Wissahickon, strumyk (gdyż niepodobna dać mu świetniejszego

nazwania) wpadający do Schuylkill o sześć mil na zachód od Filadelfii.

Wissahickon jest tak nadzwyczajnie piękny, że gdyby płynął w Anglii, byłby

opiewany przez wszystkich bardów i stanowiłby przedmiot powszechnego

uwielbienia, zaś jego wybrzeża podzielono by na parcele i sprzedawano by jako

place budowlane pod wille dla bogaczy. Lecz gdy Wissahickon zaledwie od

kilku lat jest dokładniej znany, większa i spławniejsza rzeka, do której wpada,

słynie już od dawna jako jeden z najwspanialszych krajobrazów rzecznych w

Ameryce. Schuylkill, którego uroki mocno są przechwalone i którego brzegi,

przynajmniej w pobliżu Filadelfii, są bagniste jak brzegi Delaware, nawet w

przybliżeniu nie dorównywa malowniczości skromniejszej i mniej rozgłośnej

rzeczułki, o której jest tu mowa.

Trzeba było dopiero Fanny Kemble, która w swej cudacznej książce o

Stanach Zjednoczonych dała znać filadelfijczykom o niespotykanym pięknie

ruczaju, płynącego tuż przed ich progiem, by to piękno przestało być czymś

zaledwie przeczuwanym przez kilku przedsiębiorczych piechurów z sąsiedztwa.

Gdy „Journal” otworzył oczy ludziom, Wissahickon stal się od razu w pewnej

mierze osobliwością. Powiadam ,,w pewnej mierze”, gdyż istotne piękno tego

ruczaju roztacza się daleko od szlaku uczęszczanego przez filadelfijskich

miłośników malowniczości, którzy nader rzadko zapuszczają się dalej niż na

mile lub dwie od ujścia - oczywiście dla tej prostej przyczyny, iż w tym właśnie

miejscu urywa się gościniec dostępny dla pojazdów. Śmiałkowi, który by

pragnął poznać najpiękniejsze widoki, radziłbym pójść Ridge Road, drogą, która

przebiega na zachód od miasta, i kiedy dotrze do drugiej ścieżyny za szóstym

kamieniem milowym, iść dalej tą ścieżką aż do końca. W ten sposób zobaczy

Wissahickon w najpiękniejszych miejscach jego łożyska, po czym w czółnie lub

pieszo wzdłuż brzegu może podążać dowolnie z biegiem lub przeciw biegowi

wody, a wszędzie znajdzie szczodrą za swe trudy nagrodę.

Powiedziałem już lub przynajmniej powinienem był powiedzieć, że ruczaj

jest wąski. Brzegi jego, na ogół zewsząd widoczne, są urwiste i składają się z

wysokich wzgórz, pokrytych u podnóży gąszczem szlachetnych krzewów i

uwieńczonych u szczytów przewspaniałymi okazami leśnej roślinności

amerykańskiej, śród których wyróżnia się przede wszystkim Liliodendron

tulipifera . Właściwe zbrzeża są granitowe, o załomach ostrych, tu i ówdzie

omszonych, o które świetlista roztrąca się woda, falując miękko jak błękitne

tonie Śródziemnego Morza na stopniach marmurowych pałaców. Niekiedy pod

wiszarami rozciągają się niewielkie, szczodrze zielenią umajone płaskowyże, co

są jakby przez najbujniejszą wyobraźnię wyśnione, najbardziej malownicze

ustronia dla chat i ogrodów. Zakręty ruczaju są liczne i nagle, jak to bywa

zazwyczaj ze strumieniami o stromych brzegach; toteż wędrowiec, idąc coraz

dalej, odnosi wrażenie, że rozciąga się w oddali łańcuch drobnych i

nieskończenie od siebie różnych jeziorek lub raczej sadzawek.

Wissahickon należałoby zwiedzać nie jak jakąś Melrose la belle przy

blasku księżyca lub chmurnej pogodzie, lecz przy jaśniejącej pełni

południowego słońca, gdyż wąskość gardzieli skalnych, przez które się

przedziera, w połączeniu z wysokością obrzeżających go wzgórz i gęstością

ulistnienia wywołuje wrażenie jeżeli nie upiorne, to przynajmniej melancholijne,

które, nie złagodzone promienną jasnością, odwracałoby umysł od czystej i

surowej piękności widoku.

Niedawno zwiedzałem ten ruczaj w opisany już sposób i spędziłem

znaczniejszą część parnego dnia kołysząc się w czółnie na jego wodach. Skwar

stopniowo mnie przytłoczył; poddałem się wpływowi widoku, atmosfery i

pieściwego prądu: pogrążyłem się w półśnie, w którym jęły mi się marzyć wizje

Wissahickonu z dni zamierzchłych, z „dawnych dobrych czasów”, kiedy nie

było demona Maszyny, kiedy nikt nie myślał o piknikach, kiedy nie kupowano i

nie sprzedawano praw do rzek i gdy czerwonoskóry chadzał samotnie z łosiem

po wyniosłościach, co piętrzyły się nade mną. Kiedym tak marzył, niesiony

gnuśną falą, okrążyłem z wolna przylądek i ujrzałem przed sobą inny, który

zamykał widnokrąg w odległości jakichś czterdziestu czy pięćdziesięciu

metrów. Był to wiszar skalisty, skrzesany, wrzynający się daleko w wodę.

Przypominał mi on o wiele więcej niż inne części widzianego już wybrzeża

krajobrazy Salvatora Rosy.

To, co ujrzałem na tym wiszarze, aczkolwiek ze względu na czas i

miejsce mogłoby się wydawać wprost czymś nadzwyczajnym, nie wprawiło

mnie bynajmniej w zdumienie ni osłupienie - gdyż pozostawało w

najzupełniejszej zgodzie z rozwałęsanymi myślami, które opanowały mego

sennego ducha. Oto ujrzałem lub zwidziało się mi, że ujrzałem na najwyższym

skraju urwiska jednego z owych sędziwych i wyniosłych łosiów, które w mej

wizji skojarzyły się z czerwonoskórymi; stał z wyciągniętą szyją i nastawiał

uszu, a całe jego zachowanie wyrażało ciekawość głęboką i melancholijną.

Jak powiedziałem, zjawa ta zrazu nie wywołała we mnie zdumienia ni

osłupienia. Jedynie uczucie głębokiej sympatii wypełniło moją duszę.

Wyobrażałem sobie, że łoś jest zdziwiony i przygnębiony zmianami na gorsze,

jakie przed niedawnym czasem dokonały się w strumieniu i jego okolicy pod

nieubłaganą ręką człowieka chciwego zysku. Wszelako lekki ruch głowy

zwierzęcia położył kres memu rozmarzeniu i jasno zdałem sobie sprawę z

niezwykłości mojej przygody. Przykląkłem na jedno kolano w łodzi i kiedy

zastanawiałem się, czy mam zatrzymać się, czy też podpłynąć bliżej ku

przedmiotowi mego podziwu, usłyszałem z pobliskich krzaków: „Psst! psst!” -

wyrzeczone pośpiesznie, lecz ostrożnie. Po chwili z zarośli wynurzył się jakiś

Murzyn, rozchylając bez szmeru gałęzie i posuwając się krok za krokiem. Miał

dłoń pełną soli i wyciągnąwszy ją ku zwierzęciu, szedł z wolna, lecz

bezustannie. Szlachetne zwierzę, acz nieco zaniepokojone, nie próbowało

ucieczki. Murzyn zbliżył się, podał mu sól i wymówił kilka słów otuchy czy

pochlebstwa. Łoś pochylił łeb, po czym uderzywszy w ziemię nogą, położył się

na niej spokojnie i pozwolił wziąć się na linkę.

Tak zakończyła się moja przygoda z łosiem. Był oswojony, w podeszłym już

wieku i bardzo łagodny. Należał do rodziny angielskiej, zamieszkującej pobliską

willę.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: