Klasyfikacja języków słowiańskich

Wspólnota prasłowiańska

Po rozbiciu bałto-słowiańskiej wspólnoty (występowała od X do VI w. p.n.e.) słowiański zespół etniczny stopniowo objął swym zasięgiem tereny między Odrą a Bugiem, Karpatami a Bałtykiem oraz nad Prypecią i środkowym Dniestrem. Proces tych migracji zaczął się  w VI w. p.n.e. W okresie od III w. p.n.e. do III w. n.e. zespół słowiański osiągnął największy stopień zwartości, by w ciągu następnych trzech wieków ostatecznie podzielić się na podstawowe człony: Słowiańszczyznę zachodnią, wschodnią i południową.

Okres VI w. p.n.e. – VI w. n.e. bywa określany terminem wspólnota prasłowiańska.

W ujęciu węższym przez wspólnotę prasłowiańską należy rozumieć okres  około 600 lat (od III w. p.n.e. do III w. n.e.). W okresie tym posługiwano się prajęzykiem, tj. językiem prasłowiańskim.

Język prasłowiański to pewien zespół dialektów, mających wspólny trzon systemowy, ale zarazem zróżnicowanych terytorialnie i językowo.

Język prasłowiański (ps.) w wyniku wielowiekowej ewolucji rozpadł się na szereg języków słowiańskich:

1/ języki zachodniosłowiańskie: polski, czeski, słowacki, górnołużycki, dolnołużycki i wymarły w XVIII w. połabski:

a)         ps. tj, dj > c, dz (z): ps. svĕtja, medja > pol. świeca, miedza, czes. swice, meze;

b)         ps. muchĕ (C. l.p.) = pol. musze, czes. mouše (II palatalizacja)

2/ języki wschodniosłowiańskie: rosyjski (wielkoruski), ukraiński (małoruski) i białoruski:

a)        ps. tj, dj >č, ž: ros. sveča, meža;

b)        ps. muchĕ (C. l.p.) = starorus. muśe;

3/ języki południowosłowiańskie: serbochorwacki (serbski i chorwacki), słoweński, bułgarski, macedoński:

a)         ps. tj, dj > ć, dź (č,j) lub št, žd: chorw. sveća, medja (wym. medźa), bułg. svešta, mežda (por. scs.ts.);

b)        ps. muchĕ (C. l.p.) pozostało jako ś,  a zatem mucha: musi.

Każdy z tych trzech odłamów słowiańskich charakteryzuje się też specyficznym rozwojem ps. grup tort, tolt, tert, telt oraz ort, olt (t= jakakolwiek spółgłoska).

Jęz. ps.                            Jęz. pol.                            Jęz. ros.                            Jęz. serbochorw.

tort, tolt              trot, tlot       torot, tolot      trat, tlat

korva           krowa          korowa           krava

bolto           błoto            boloto             blato

tert, telt      trzet, tlet      teret, tolot      trĕt, tlĕt

berg           brzeg            bereg              brĕg

melko         mleko           moloko            mlĕko

órt,ólt        ra, ła             ra, la               ra, la

órdlo         radło             ralo                 ralo

ólkomъ     łakomy          lakomyj            lakom

õrt,õlt       ro, ło             ro, lo                 ra, la

õrsti          róść               rost                    rast

õlkъtь       łokieć            lokoť                  lakat

Języki zachodniosłowiańskie: metateza (przestawka) ps. śródgłosowych grup tort, tolt, tert, telt> trot, tlot, tret, tlet.

Języki wschodniosłowiańskie: tzw. pełnogłos: ps. śródgłosowych grup tort, tolt, tert, telt> torot, tolot, teret, telet.

Języki południowosłowiańskie: metateza (przestawka) ps. śródgłosowych grup tort, tolt, tert, telt,

wzdłużenie samogłosek: ps. śródgłosowych grup tort, tolt, tert, telt> trat, tlat, trĕt, tlĕt.

Nagłosowe ps. grupy ort, olt:

w grupie  południowosłowiańskiej ort, olt  > rat, lat (niezależnie od intonacji);

w grupie  północnosłowiańskiej (zach. słow. i wsch. słow.) órt,ólt > rat, lat pod intonacją rosnącą (akutową);

õrt, õlt > rot, lot pod intonacją opadającą (cyrkumfleksową).

l. Przestawka grup nagłosowych

2. Przestawka grup śródgłosowych