EDWARD SAPIR.doc

EDWARD SAPIR „KULTURA, JĘZYK, OSOBOWOŚĆ”

JĘZYK

* Wszystkie społeczności posiadają język.

* Język jest narzędziem ekspresji i komunikacji.

* Własności języka:

1) język jest systemem symboli fonetycznych, który służy wyrażaniu dających się przekazać uczuć i myśli. Język fonetyczny (~ dźwiękowy) poprzedza wszelkie inne typy symbolizmów komunikacyjnych (takich jak pismo czy towarzyszące mowie gesty).

2) język jest fonologiczny. Język to nie tylko artykułowany dźwięk,  istotnym czynnikiem jego struktury jest nieświadoma selekcja ustalonej liczby „pozycji fonetycznych” (słowa, wyrazy, frazy, zdania).

3) język w swym faktycznym funkcjonowaniu nie jest niezależny wobec bezpośredniego doświadczenia ale całkowicie je przenika. To przenikanie ma charakter kontekstowy.

* Aparat mowy: krtań, wiązadła głosowe, nos, język, twarde i miękkie podniebienie, zęby, wargi.

* Fonemy – jednostki dźwiękowe. Fonemy są mechanicznymi jednostkami funkcjonalnymi języka, zaś prawdziwymi jednostkami języka jako symbolizmu są konwencjonalne połączenia  fonemów.

* Nowe doświadczenia kulturalne powodują konieczność wzbogacania języka.

* Język pozwala wychodzić poza indywidualne doświadczenie ludzkie i osiągać powszechne porozumienie, konstytuujące kulturę. Formy języka wyznaczają nam pewne sposoby obserwacji i interpretacji.

* Język mówiony jest symbolizmem wydajniejszym niż jakikolwiek możliwy symbolizm graficzny. Systemy pisania są kopiami systemu mowy.

* Teorie dotyczące źródeł (genezy mowy):

1) wykrzyknikowa – wyprowadzała mowę z mimowolnych okrzyków ekspresyjnych.

2) dźwiękonaśladowcza – teoria ta utrzymywała, że słowa współczesnego języka są skonwencjonalizowanymi formami imitacji dźwięków natury.  

* Ekspresja głosowa jest tylko z pozoru tożsama z językiem.  Mowa jako zachowanie jest  mieszaniną dwu rodzajów systemów: symbolicznego i ekspresyjnego.

* Funkcje języka:

1) komunikacja, myślenie, ekspresja – język jest głosową realizacją tendencji do symbolistycznego ujmowania rzeczywistości, jego złożona forma jest tworem współdziałania społecznego.

2) język jest siłą konsolidującą – symbolem solidarności społecznej ludzi mówiących danym językiem. Istnieje pod-forma języka właściwa grupie ludzi powiązanych wspólnym interesem (grupą taką może być rodzina, znajomi, przyjaciele, współpracownicy).

3) język służy ustalaniu dobrych stosunków między członkami grupy fizycznej. Mowa może pełnić funkcję uprzejmościową, bądź też uspokajającą.

4) w akumulacji kultury i przekazie historycznym język pełni rolę narzędzia przechowywania kultury.

5) język pełni funkcję czynnika rozwoju indywidualności. Zwyczaje językowe ludzi bywają nieświadomymi oznakami ważnych cech ich osobowości.

6) funkcją języka jest także stałe powiadamianie społeczeństwa o psychologicznym statusie  każdego z jego członków.

* Klasyfikacja strukturalna:

* Trzy kryteria klasyfikacji języka:

1) stopień syntetyczności słów danego języka

2) stopień spoistości części z których składa się słowo

3) zakres w jakim podstawowe pojęcia relacyjne danego języka są w nim jako takie bezpośrednio wyrażone.

* 4 stadia syntetyczność:

1) typ izolacyjny - nie dopuszcza modyfikowania słów poprzez ich zmiany wewnętrzne czy też przez dołączenia przyrostków i przedrostków dla wyrażenia liczby, czasu, trybu, przypadka itp. (np. chiński, syjamski, birmański, tybetański, wietnamski).

2) typ słabo syntetyczny - dopuszcza do pewnego stopnia modyfikowanie słów, w sposób formalnie umiarkowany (np. angielski, francuski, hiszpański, włoski, niemiecki, holenderski, duński).

3) typ w pełni syntetyczny - cechuje go duża złożoność formalna, pojęcia klasyfikacyjne (rodzaj, liczba, przypadek, czas i tryb) mogą być wyrażane wieloma różnymi sposobami (np. arabski, łacina, greka, sanskryt).

4) typ polisyntetyczny – prócz formalnej złożoności ujęcia podstawowych pojęć relacyjnych występuje zjawisko uporządkowania ciągów konkretnych, odrębnych pojęć, występujących w ramach pojedynczego słowa (np. eskimoski, algonkin).

* 4 typy języków (podział ze względu na element składowy słowa):

1) j. izolacyjne – nie występuje zjawisko łączliwości słów.

2) j. aglutynacyjne – słowa dają się rozłożyć na mechaniczną sumę elementów, z których każdy ma mniej lub bardziej wyraźne znaczenie i bywa używany we wszystkich innych słowach (np. turecki).

3) j. fleksyjne – trudno jest w nich wyodrębnić rdzeń słowa od elementów przyrośniętych: przedrostków i przyrostków. Ponadto odpowiedniość między elementem językowym a pojęciem, do którego odnosi się on jest mniej jednoznaczna niż w j. aglutynacyjnych (np. deklinacje i koniugacje w łacinie).

4) „symbolistyczny” – występują wewnętrzne zmiany jądrowych elementów mowy takie jak: zmiany samogłosek i spółgłosek, powtórzenia, zmiany akcentu lub wysokości głosu (np. arabski, ale też: nieregularna odmiana czasowników w jęz. angielskim).

* Podział na języki czysto relacyjne (gł. relacje syntaktyczne są reprezentowane niezależnie) i mieszane języki relacyjne (relacje te występują w powiązaniu z pojęciami określonego rzędu).

* Klasyfikacja genetyczna stosuje się do kryterium związków historycznych. Przeciwstawia się w niej języki, o których wiadomo, iż są ze sobą spokrewnione.

* Europa: 1) j. indoeuropejskie 2) ugrofińskie (fiński i węgierski).

* Czynniki różnicujące języki: wewnętrzne i zewnętrzne (wpływy etniczne i kulturowe).

* zmiany językowe: 1) zmiany fonetyczne 2) zmiany formy 3) zmiany słownictwa + zapożyczanie, dyfuzja kultur.

* Oddziaływanie kulturowe języka nie zawsze jest wprost proporcjonalne do dorobku literatury w tym języku czy też do miejsca, jakie użytkownicy tego języka zajmują w historii światowej kultury.

* Wpływ fonetyczny języka obcego: w formach dialektów pojawiają się nieświadomie przeniesione zwyczaje fonetyczne z języka, w jakim mówiło się w dzieciństwie, do języka przyswojonego w późniejszym okresie życia.

* Nie ma korelacji między typem kultury a strukturą języka. Zmiany językowe dokonują się w innym tempie niż z. kulturowe, dochodzi do nich wówczas, gdy dany system wypierany jest przez inny język. Twierdzenie to nie dotyczy kwestii słownictwa: różnice kulturowe przekładają się na sposób określania przedmiotów materialnych oraz terminów abstrakcyjnych. Może pojawiać się również charakterystyczna dla danych społeczeństw terminologia dotycząca ceremonii i obrzędów.

* Żaden z wielkich języków współczesnych nie jest związany z określoną rasą.

MOWA JAKO RYS OSOBOWOŚCI

* Analiza mowy:

1) odróżnienie jednostki od społeczności (biorąc pod uwagę fakt, iż społeczność przemawia poprzez jednostki) – społeczeństwo ma swoje wzorce obejmujące sposoby wytwarzania przedmiotów, specyficzne „teorie” zachowań, jednostka zaś ma swój sposób obchodzenia się z tymi społecznymi wzorcami, polegający na ich modyfikowaniu, by stały się czymś własnym 2) wydobywanie różnych warstw mowy (od głosu aż do tworzenia pełnych zdań). Warstwy mowy to: A) głos B) dynamika głosu

3) wymowa (z psychologicznego punktu widzenia istnieje związek pomiędzy „prawdziwą” wartością słów a nieświadomą symboliczną wartością dźwięków wypowiadanych przez jednostki – przykładem może być stosowanie zdrobnień, gdy adresatem słów jest dziecko)

4) słownik (dobór słów zależny od osobowości, miejsca zamieszkania, statusu lub wykonywanego zawodu).

5) styl (metoda łączenia słów, charakteryzuje zarówno jednostkę jak i grupę społeczną)

* głos – proces nerwowy który kieruje wydawaniem głosu, ma swój udział w indywidualnych rysach układu nerwowego warunkującego osobowość. Głos jako symboliczny wykładnik osobowości. Głos jest zjawiskiem społecznym i indywidualnym.

Mówiąc o podstawowych rysach osobowości na podstawie głosu, należy oddzielić element społeczny od indywidualnego.

* dynamika głosu – składnikami tejże są: intonacja (w tej wyróżniamy trzy warstwy: komponent społeczny (np. podwyższenie głosu w pewnych rodzajach zdań pytających w jęz. angielskim), muzyczne ustawienie głosu (skala intonacji właściwa dla danej społeczności), ekspresję indywidualną), rytm (wyszczególniamy: rytm języka (akcentacja wyrazów zgodna z normami danego języka) oraz  rytm społecznej ekspresji. Prócz społecznych istnieją także indywidualne odmiany rytmu, np. wyraźniejsza akcentacja pewnych sylab poprzez wydłużanie samogłosek i skracanie samogłosek nieakcentowanych), względna ciągłość mowy oraz jej szybkość.

W każdym z wymienionych czynników można wyróżnić dwie warstwy: społeczną i indywidualną. W warstwie społecznej ponadto można wydzielić warstwę językową oraz warstwę językowo nieistotnych obyczajów związanych z mówieniem, charakterystycznych dla poszczególnych grup.

* By odkryć osobowość jednostki – mamy do dyspozycji głos, dynamikę głosu (egzemplifikowaną przez takie czynniki jak intonacja, rytm, ciągłość i szybkość), wymowę, słownik i styl. Istotne są również społeczne determinanty mowy, często niemożliwe do wyeliminowania z wypowiedzi w celu uzyskania obrazu mowy indywidualnej.