Dostosowanie Metody Dobrego Startu do
pracy z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu
umiarkowanym
propozycje scenariuszy zajęć
Metodę Dobrego Startu poznałam będąc na kursie prowadzonym przez panią profesor Martę Bogdanowicz.
Zachwyciłam się tą metodą i jej efektami. Prowadziłam zajęcia wykorzystując metodę do pracy najpierw z uczniami z normą rozwojową, później z dziećmi dyslektycznymi a obecnie stosuję elementy metody w pracy ¢¢z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym.
Ogólne założenia Metody Dobrego Startu
Oryginalna metoda została opracowana w latach 40-tych we Francji przez fizjoterapeutkę Théa Bugnet i nosi nazwę Le Bon Départ czyli – dobry odjazd, start, odlot. Nazwa miała wskazywać na możliwość zastosowania jej w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania. Do polskich warunków dostosowała tę metodę pani profesor Marta Bogdanowicz. W ciągu kilkudziesięciu lat opracowała Metodę Dobrego Startu (MDS) jako całość oraz jej modyfikacje.
Założeniem Metody Dobrego Startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych (czucie ruchu) i motorycznych oraz współdziałania między tymi funkcjami czyli integracji percepcyjno- motorycznej. Są to funkcje, które leżą u podstaw czytania i pisania.
W Metodzie Dobrego Startu wyodrębnia się trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń:
- ćwiczenia ruchowe – usprawniają analizator kinestetyczno – ruchowy,
- ćwiczenia ruchowo –słuchowe angażują dwa analizatory : kinestetyczno – ruchowy i słuchowy,
- ćwiczenia ruchowo –słuchowo- wzrokowe kształcą zaś trzy analizatory: kinestetyczno – ruchowy,
słuchowy i wzrokowy.
Zajęcia prowadzone Metodą Dobrego Startu przebiegają zawsze wg stałego schematu:
· zajęcia wprowadzające,
· zajęcia właściwe,
· zakończenia zajęć.
Konstrukcja MDS jest bardzo zbliżona do konstrukcji metody ośrodków pracy (zajęcia wstępne, praca poznawcza, zajęcia końcowe), którymi pracuje się w szkole specjalnej.
Pomoce do zajęć:
1. Zajęcia wprowadzające:
· obrazek objaśniający treść piosenki,
· konkretne przedmioty związane z treścią piosenki.
2. Ćwiczenia ruchowo- słuchowe:
· sznurki, gumki, szarfy, wstążki, balony, chusteczki, gazety,
· woreczki, wałeczki wypełnione kaszą, ziarnem, grochem, instrumenty muzyczne lub plastikowe butelki, kubki z gumką recepturową,
3. Ćwiczenia ruchowo-słuchowo- wzrokowe:
· wzór (figura lub litera) narysowany grubym mazakiem na kartce lud wykonany inna techniką np. naklejony materiał o wyrazistej fakturze, tasiemka, sznurowadło, plastelina,
· taca z kaszą manną,
· papier pakowy, kartka bloku rysunkowego formatu A-4 oraz zeszyt czysty, w linie powiększone i zwykłe,
· narzędzia do pisania: mazaki różnej grubości, kredki woskowe, pędzle grube i cienkie, długopis,
· karty do ćwiczeń.
Przygotowaniem do właściwych ćwiczeń Metodą Dobrego Startu są ćwiczenia orientacyjno – porządkowe, np.:
· marsz przy muzyce lub zbiórka w dwuszeregu,
· ćwiczenia o charakterze "musztry”, takie jak przyjmowanie postawy baczność, spocznij, z wysunięciem nogi, zwrot w lewo, ćwiczenia orientacji w lewej i prawej stronie ciała. Ćwiczenia te stwarzają okazję do utrwalania koncentracji uwagi i orientacji ciała i przestrzeni, odróżniania kierunków: góra- dół, nad- pod, obok, dookoła,
· różne sposoby powitania, np. poprzez podanie rąk, salutowanie, powitanie paluszków, czyli zestawienie odpowiadających sobie palców prawej i lewej ręki lub dwóch witających się osób.
Ćwiczenia polegające na słuchaniu piosenki odtwarzanej z magnetofonu (dziecko w pozycji siedzącej). Rozmowa nt. piosenki, wyjaśnienie niezrozumiałych słów, oglądanie ilustracji potrzebnych do zajęć. Słuchając odpowiedzi zwracamy uwagę sposób wypowiadania się dzieci, prawidłowe formułowanie wypowiedzi, poprawność wymowy. Rozmowa z dziećmi stwarza okazję do ćwiczenia słuchu fonematycznego.
Ćwiczenia ruchowe
Ćwiczenia ruchowe stanowią pierwszy etap ćwiczeń właściwych w każdym z zajęć prowadzonych Metodą Dobrego Startu. Ćwiczenia te to zabawa ruchowa, która ma charakter usprawniający i relaksujący. Wykonuje się je w postawie stojącej, dzieci stoją w kręgu na środku sali. W czasie zabawy dzieci wykonują ruchy całymi kończynami, dłońmi, stopami, palcami, odtwarzając np. lot ptaka, nawijanie wełny na kłębek, kopanie piłki, grę na różnych instrumentach. W czasie ćwiczeń ruchowych zaczynamy od kształcenia ruchów całego ciała (tzw. motoryka duża) a następnie prowadzimy usprawnianie ruchów rąk (tzw. motoryka mała). Przechodzimy od ćwiczenia ruchów globalnych do precyzyjnych (cała kończyna, dłoń, palce). Najpierw wykonujemy ćwiczenia jedną kończyną, następnie podnosimy stopień trudności zadania i wykonujemy je obiema rękami, co kształci koordynację ruchów kończyn. Stosujemy też ruchy szybkie i powolne.
Oprócz ćwiczeń usprawniających precyzję i koordynację ruchów, wprowadzamy też ćwiczenia ruchowe o charakterze relaksacyjnym. Ich celem jest zmniejszanie nadmiernego napięcia mięśniowego i ukazanie dziecku możliwości świadomego regulowania poziomu napięcia mięśniowego, za pomocą prostych ćwiczeń relaksacji aktywnej.
Do ćwiczeń ruchowych wprowadzamy też elementy kształcące i utrwalające orientację w schemacie ciała i przestrzeni. Wśród ćwiczeń ruchowych można wyróżnić ćwiczenia usprawniające ruchy rąk, jak naśladowanie różnych modeli układania i zestawiania dłoni i palców, np. figa, pstrykanie palcami, zestawienie dłoni i palców naśladujących dzwonek, zabawę w odszukiwanie "brakującego” palca. Podobną formą zajęć są zabawy paluszkowe: idzie rak, idzie kominiarz po drabinie, kosi, kosi łapki, bawimy się paluszkami, powitanie paluszków, które polegają na wykonywaniu ruchów palcami i dłońmi wraz z wypowiadaniem rytmicznego wierszyka.
Do ćwiczeń ruchowych możemy też wplatać ćwiczenia ortofoniczne.
Ćwiczenia ruchowe maja na celu usprawnianie czynności analizatora kinestetyczno – ruchowego, a zatem kształcą motorykę i jednocześnie rozwijają orientację w schemacie ciała i przestrzeni.
Zasadnicze ćwiczenia ruchowo –słuchowe to rytmiczne ćwiczenia pięści, dłoni, palców na wałeczkach lub woreczkach z piaskiem, ziarnem. Odbywają się one w pozycji siedzącej.
Układ ręki przy wykonywaniu ćwiczeń jest następujący: przedramię oparte o stół, pięść, dłoń lub palce oparte na wałeczku. Podczas ćwiczeń dzieci uderzają (pięścią, dłonią lub opuszkami zgiętych palców) w wałeczek, wystukując w ten sposób rytm śpiewanej piosenki.
Dzieci śpiewając piosenkę mogą wykonywać na wałeczkach rytmiczne ruchy :
· pięścią,
· dłonią (wewnętrzną strona dłoni, zewnętrzną stroną dłoni, brzegiem dłoni),
· palcami (jednym palcem, dwoma palcami, kolejno wszystkimi palcami).
Najpierw stosujemy ćwiczenia obejmujące ruchy jednej ręki, zaczynając od ręki dominującej, następnie ćwiczenia obu rąk .
Podczas ćwiczeń przy użyciu obu rąk ich układ może być prosty: ręce ułożone są równolegle obok siebie lub skrzyżowany: ręce złożone na krzyż. Ruchy rąk mogą być wykonywane jednocześnie, obie ręce pracują razem, lub sukcesywnie, gdy ręce uderzają w wałeczek kolejno, na przemian jedna po drugiej.
Ćwiczenia wykonywane są początkowo na wałeczku w tym samym miejscu, bez przemieszczania w przestrzeni, potem w różnych układach przestrzennych. Wystukiwanie rytmu ma początkowo kierunek od lewej do prawej, w następnych ćwiczeniach od prawej do lewej, a wreszcie tam i z powrotem.
Rytm można odtwarzać w ćwiczeniach w sposób zróżnicowany: z mniejszą lub z większą siłą. Rytmy mogą przyjmować różne formy: naciskania, uderzania, głaskania wałeczka. Dzieci też mogą uderzać na przemian wałeczek i powierzchnię stołu, wystukiwać rytm na wałeczku na zmianę: raz pięścią, raz dłonią. Po zakończeniu cyklu ćwiczeń na woreczkach i wałeczkach, kształcących m.in. precyzję ruchów rąk i koordynację, można przejść do ćwiczeń ruchów całego ciała, powiązanych ze śpiewaną jednocześnie piosenką.
Ćwiczenia ruchowo –słuchowe kształcą gnozję palców, precyzję i elastyczność ruchów, koordynację ruchów obu rąk, usprawniają więc funkcjonowanie analizatora kinestetyczno – ruchowego. Ze względu na udział elementu muzycznego i rytmicznego rozwijają percepcję słuchową, poczucie rytmu, zatem aktywizują czynność analizatora słuchowego.
Są zasadniczą częścią Metody Dobrego Startu i występują podczas każdych kolejnych zajęć. Podstawę ćwiczeń stanowią wzory graficzne. Ćwiczenia polegają na odtwarzaniu ruchem (element ruchowy) wzorów graficznych (element wzrokowy) w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki (element słuchowy) i przebiegają wg ustalonego schematu.
Etapy ćwiczeń ruchowo- słuchowo- wzrokowych:
1. Próba samodzielnego odtwarzania ruchem rytmu piosenki lub dobieranie wzoru do piosenki.
Prowadzący przypomina tytuł piosenki, następnie proponuje, by każde dziecko spróbowało wyrazić
ruchem rytm piosenki, np. klaskaniem, przytupywaniem, dowolnymi ruchami rąk i nóg.
2. Pokaz i omówienie wzoru, demonstracja ćwiczenia.
3. Utrwalanie wzoru i jego powiązania z piosenką – wodzenie palcem po wzorze.
4. Odtwarzanie wzoru różnymi technikami:
· w powietrzu - ręką (odwzorowywanie z planszy, następnie z pamięci), na podłodze – nogą,
· na powierzchni stołu lub podłogi – palcem, na tackach z piaskiem lub kaszką – palcem,
· na dużym arkuszu papieru (np. papieru pakowego, gumolitu) lub na tabliczkach – kredą (węglem,
kredkami świecowymi),
· na kartce papieru z bloku rysunkowego - pędzlem, ołówkiem, kredą lub w zeszycie bez liniatury – ołówkiem,
· w liniaturze zeszytu – ołówkiem (mazakiem, długopisem).
Ćwiczenia ruchowo-słuchowe- wzrokowe mają największe znaczenie w Metodzie Dobrego Startu. Kształcą funkcje psychomotoryczne w sposób najbardziej wszechstronny. Wzory graficzne przyswajane są polisensorycznie. Ćwiczenia rozwijają percepcję wzrokową (analiza i synteza wzrokowa) poprzez analizowanie elementów wzoru i syntetyzowanie ich w czasie odtwarzania. Ćwiczenia kształcą koordynację wzrokowo –ruchową w czasie odtwarzania wzorów graficznych za pomocą ruchów. Usprawniają motorykę kończyn: precyzję i koordynację ruchów (współdziałanie ręki i nogi). Ćwiczą też pamięć wzrokową, gdy dzieci odtwarzają z pamięci wzory graficzne o trudnej strukturze. Kształcą orientację przestrzenną ze względu na konieczność reprodukowania wzorów zorientowanych przestrzennie, a właściwie zlokalizowanych w przestrzeni, a ich elementów w strukturze wzoru. Utrwalają prawidłową orientację w przestrzeni. Ćwiczenia te rozwijają współdziałanie wszystkich trzech analizatorów , a więc kształcą koordynację ruchowo –słuchowo- wzrokową, czyli integrację percepcyjno – motoryczną.
Zajęcia można kończyć zabawą z piosenką, pląsami zuchowymi. Zajęcia mają charakter ćwiczeń wokalno- rytmicznych lub ćwiczeń słuchowo –ruchowych.
Zajęcia te jednocześnie dają odpoczynek, relaksują i rozładowują napięcie emocjonalne, powstałe w skutek zmęczenia serią intensywnych ćwiczeń, koniecznością dostosowania się do tempa pracy w grupie, do wymagań nauczyciela i wykonywania zadania na odpowiednim poziomie.
Kontrolowanie sposobu pracy i efektów ćwiczeń:
Wytwory graficzne powstałe podczas ćwiczeń mogą stanowić podstawę oceny postępów w ćwiczeniach. Ocenę tę przeprowadzamy uwzględniając następujące kryteria:
1. Zgodność reprodukcji ze wzorem:
2. Kształt elementów (błędy : zastępowanie koła elipsą itp.),
3. Liczba elementów (błędy: opuszczanie, dodawanie, podwajanie elementów),
4. Wielkość elementów (błędy: niewłaściwe proporcje wielkości),
5. Lokalizacja wzoru w przestrzeni (błędy: rotacja całego wzoru),
6. Lokalizacja elementów we wzorze (błędy: podnoszenie, opuszczanie, przestawianie w prawo – w lewo i
rotowanie elementów we wzorze),
7. Odległość między elementami (błędy: niezachowanie równoległości linii, styczność, zachodzenie na siebie
elementów).
· Poziom graficzny reprodukcji:
1. Ciągłość linii (błędy: przerywanie linii, linia złożona z kilku dorysowanych odcinków),
2. Grubość linii (błędy: niejednakowa szerokość linii),
3. Poprawność linii (błędy: linie proste odtwarzane jako faliste, drżące),
4. Poprawność kątów i łuków (błędy: kąty przekształcone w łuki, łuki niekształtne)
Każdej pracy można przypisać minimum – 0, maksimum – 10 punktów ujemnych, oceniając minusem (1 pkt ujemny) wadliwe wykonanie rysunku wg poszczególnych dziesięciu kategorii.
W edukacji osób niepełnosprawnych intelektualnie szczególnie ważne jest uczenie wielu zmysłów, czyli uczenie polisensoryczne oraz jak najwcześniejsze poddanie dziecka rehabilitacji psychomotorycznej w celu usprawnienia i zharmonizowania współdziałania sfer motoryki i psychiki dziecka. Wśród dzieci upośledzonych umysłowo o tym samym ilorazie inteligencji występuje duża różnorodność w zakresie rozwoju poszczególnych procesów orientacyjno - poznawczych, intelektualnych, wykonawczych. Upośledzenie umysłowe w połączeniu z dysharmonijnym rozwojem funkcji psychofizycznych niekorzystnie wpływa na naukę szkolną i przystosowanie społeczne dziecka.
W tej sytuacji konieczne jest więc zastosowanie w pracy dydaktycznej metody, która by:
- rozwijała aktywność dziecka,
- działała stymulująco na rozwój wszystkich analizatorów,
- wpływała na powstanie koordynacji ruchowo- słuchowo- wzrokowej,
- uczyła zachowań społecznych,
- działała tonizująco na system nerwowy dziecka.
Skuteczność zastosowania Metody Dobrego Startu.
Badania dowodzą, że dzieci upośledzone umysłowo wykazują znacznie niższy poziom rozwoju w sferze percepcyjno- motorycznej niż dzieci pełnosprawne, zwłaszcza w zakresie gorszej pamięci natychmiastowej, upośledzonej percepcji kształtów geometrycznych, analizy i syntezy wzrokowej, określania różnic i podobieństw przy porównywaniu przedmiotów, spostrzegania stosunków przestrzennych, gorszej pamięci figur geometrycznych, percepcji słuchowej, precyzji i szybkości ruchów. Przy zastosowaniu tej metody osiągnięto zauważalny wzrost w zakresie przeciętnego ilorazu inteligencji, przyśpieszenia dynamiki uczenia się, znaczną poprawę sprawności w zakresie pisania z pamięci i ze słuchu oraz szybkości i poprawności czytania.
U dzieci z upośledzeniem umysłowym dominuje myślenie spostrzeżeniowo- ruchowe i konkretno- obrazowe. Dlatego też podczas zajęć należy odwoływać się do konkretów i stwarzać okazję do wielozmysłowych doznań związanych z tymi przedmiotami. Dzieci powinny np. trzymać w ręce konkretne przedmioty, głaskać psa itd.
Wzór (figura i litera) którego kształt ma charakter abstrakcyjny trzeba przybliżyć dziecku przez skojarzenie go z konkretem. Dlatego treści piosenki nawiązują do kształtu wzoru np. koło - piłka, kwadrat - chusteczka itd. Ponieważ dzieci z upośledzeniem umysłowym mają istotne trudności z rozumieniem mowy, dlatego też należy mówić prosto, krótko i dobitnie. Osoba prowadząca powinna uczynić komunikaty słowne jak najbardziej czytelnymi. Z tego też powodu w zajęciach korzystamy z piosenek jak najłatwiejszych.
Dzieci upośledzone umysłowo, aby przyswoiły sobie jakąś umiejętność wymagają większej liczby ćwiczeń, większej liczby powtórzeń. Dzieci te szybko się męczą, dekoncentrują. Dlatego więcej czasu przeznacza się na zabawę.
Dzieci mają wzmożoną potrzebę ruchu. Wykorzystujemy więc te naturalne skłonności w organizowaniu zajęć usprawniających wszystkie funkcje psychofizyczne stosując formę zabaw ruchowych. Zabawy ruchowe aktywizują cały układ ruchowy, w zabawie dziecko uczy się celowego działania. Zabawy ruchowe odbywające się w zespole stwarzają okazję do nauczenia się podporządkowania, kształtowania postaw społecznych. Ponadto zabawy wprowadzają radosny nastrój i dobre samopoczucie, rozwijają sprawność fizyczną, wyrabiają świadomą dyscyplinę oraz umiejętność zespołowego działania. Zabawy dają możliwość ekspresji, rozładowują napięcie emocjonalne.
Metoda Dobrego Startu stymuluje funkcje percepcyjno - motoryczne, psychoruchowe dzieci upośledzonych umysłowo i ma wpływ na przyśpieszenie rehabilitacji tych dzieci.
Trudności dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym
1) Brak umiejętności współdziałania, współpracy w grupie, nierozumienie ograniczeń innych osób z grupy np. zaburzeń mowy, ograniczeń wynikających z upośledzenia umysłowego: wolne tempo myślenia, uczenia się, słaba pamięć, nieznajomość i nieumiejętność stosowania się do zasad zabawy i pracy w grupie, nieśmiałość, izolowanie się w formie tendencji do wycofywania się z zabawy.
2) Niski poziom sprawności analizatora słuchowego w zakresie wrażliwości, spostrzegawczości, pamięci słuchowej, brak poczucia rytmu, słaba koordynacja słuchowo – ruchowa, niedojrzałość syntezy i analizy sylabowej i fonemowej, brak znajomości liter
3) Nieumiejętność jednoczesnego wykonywania ruchu w połączeniu ze słowem, brak współdziałania wzroku , ruchu rąk i nóg, brak integracji percepcyjno – motorycznej.
Ze względu na wspomniane trudności i ograniczenia dzieci musiałam dostosować metodę do ich potrzeb i możliwości.
Pracę rozpoczęłam od najprostszej wersji modyfikacji MDS „Piosenki do rysowania”. Są to proste wzory kropek, kresek z łatwymi piosenkami. Początkowo nad jednym wzorem pracowałam miesiąc, zmieniając piosenkę w celu urozmaicenia. Czas trwania zajęć był początkowo bardzo krótki-ok.10 min. Później w zależności od predyspozycji dzieci wydłużałam czas do ok.20-40 min. Zajęcia odbywały się zawsze według ustalonego schematu lecz nie wszystkie ćwiczenia występowały podczas jednych zajęć.
Realizowałam kolejne elementy struktury zajęć w następnym tygodniu. Niekiedy stosowałam powtórzenia 10 min kilka razy w tygodniu.
Następnie wprowadzałam wzory z pozycji „ Piosenki i znaki”, a dalej można wprowadzić opracowanie graficzne liter na podstawie „Piosenek i liter”.
O tempie realizacji programu czyli długości czasu poświęconego nad jednym wzorem, szybkości przechodzenia od wzorów do liter, rezygnację ze wzorów zbyt trudnych lub zbyt łatwych, doborze pomocy lub indywidualizacji pracy musiałam decydować na bieżąco.
Często też do MDS dołączałam elementy Metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne. Obecnie do tej metody dołączam również elementy kinezjologii edukacyjnej i pedagogiki zabawy.
Zajęcia prowadziłam grupowo lub indywidualnie. Bardzo ważna jest dla mnie pomoc osób trzecich w prowadzeniu zajęć: pomocy nauczyciela, studentów, praktykantów.
Dzięki tej pomocy, zajęcia przebiegały sprawniej a dzieci ćwiczyły dokładniej.
Osoby bardziej zaburzone miały większe wsparcie oraz szybciej można było skorygować ewentualne błędy w kreśleniu znaków.
Temat: Opracowanie piosenki „Zła pogoda”
Cele:
- Kształtowanie kompetencji językowych na płaszczyznach: fonologicznej, syntaktycznej, semantycznej
- Wspieranie umiejętności koncentracji uwagi
- Kształtowanie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni
- Usprawnianie percepcji wzrokowej
- Integracja grupy
Metody:
Metoda Dobrego Startu – stymulowania rozwoju psychomotorycznego i rehabilitacji psychomotorycznej.
Formy pracy:
ćwiczenia ruchowe, ruchowo- słuchowe.
Pomoce:
Ilustracja „ Deszcz”. Dla każdego dziecka: woreczki.
I Zajęcia wprowadzające:
...
irinkaa