Położenie działki i projektowanego domu względem stron świata

Ukształtowanie terenu też nie jest bez znaczenia, szczególnie dla osób wyczulonych na możliwości oszczędzania energii potrzebnej do ogrzania domu. Jeśli postawimy dom na południowym lub południowo-zachodnim stoku wzniesienia, możemy oszczędzić 5-10% energii w porównaniu z domem stojącym na terenie płaskim. Ale uwaga: koszt budowy domu na wzniesieniu może być wyższy.

Jaka jest zatem idealna działka pod dom? Płaski lub lekko pochylony na południe teren z dojazdem od strony północnej, wschodniej lub zachodniej, wolny od drzew iglastych od południa i zachodu. Na takiej działce można najlepiej wykorzystać ciepło promieni słonecznych. Osiągnięcie tych samych rezultatów w innych warunkach jest znacznie trudniejsze. Warto też od strony południowej wygospodarować staw, który odbijając wiosną i jesienią promienie słoneczne, jak lustro doświetli dom. Jeśli wykonamy go odpowiednio, to będzie mógł również służyć jako basen do pływania - nawet bez kosztownej chemii do uzdatniania wody.

-----------------------------------------------------------------

Usytuowanie budynku względem stron świata
W każdym budynku oprócz strat ciepła występują różnego rodzaju zyski cieplne. W budownictwie mieszkaniowym pochodzą one głównie od urządzeń elektrycznych, gotowania, prania, oświetlenia, ludzi. Znaczący udział w zyskach ciepła ma również promieniowanie słoneczne, które dociera do pomieszczeń przez przegrody przeszklone.

Korzystny wpływ słońca można wykorzystać przez prawidłowe usytuowanie budynku względem stron świata  oraz przez wyeksponowanie przegród przeszklonych (okien, ogrodów zimowych) na jego działanie (fot.). Korzystne usytuowanie projektowanych obiektów może doprowadzić do obniżenia zużycia energii: w typowych budynkach nawet o 7%, a w budynkach pasywnych nawet o 30%. Dlatego warto rozważyć wykonanie na południowej ścianie przeszkleń o dużej powierzchni. Możliwość stosowania dodatkowych rozwiązań, jak okiennice lub rolety, działające nocą, może dodatkowo wpłynąć korzystnie na bilans ciepła w budynku.
Szukając korzystnych rozwiązań można analizować także wpływy wiatru. Udział strat ciepła w budynkach wyeksponowanych na działanie wiatru może być większy nawet o 10% w stosunku do takich samych budynków usytuowanych w teranie zabudowanym lub osłoniętym.

Rozplanowanie pomieszczeń w domu zależy od tego jak usytuowana jest działka względem stron świata. W naszej strefie klimatycznej przez większość roku nasłonecznienie i ilość światła dziennego są ograniczone. Dobre oświetlenie domu światłem dziennym jest niezwykle istotne dla naszego zdrowia i samopoczucia.

Przy planowaniu organizacji rzutu poziomego należy pamiętać o podstawowych zasadach. Pomieszczenia przeznaczone na stały pobyt osób powinny wychodzić na południe (południowy-wschód, południowy-zachód) i mieć stosunkowo duże okna.
Mniej użytkowane, chłodniejsze pomieszczenia (garaże, zaplecze techniczno-gospodarcze) powinny wychodzić na północ. Taki podział jest istotny również ze względów ekonomicznych. Po pierwsze optymalne oświetlenie pomieszczeń pozwala na oszczędność energii elektrycznej. Co więcej pozwala na bierne wykorzystanie energii słonecznej poprzez bezpośrednie napromieniowanie i gromadzenie ciepła w określonych częściach budynku (ścianach, podłodze) co jest najtańszą i najprostszą techniką stosowaną w budownictwie pasywnym, nie wymagającą dodatkowych urządzeń.

Działka z drogą od strony północnej sprzyja prawidłowemu oświetleniu światłem dziennym poszczególnych pomieszczeń. Od północy dobrze jest zaplanować wszystkie pomieszczenia wymagające utrzymania niższej temperatury, a więc kuchnię z widokiem nad drogę i wjazd, pomieszczenia gospodarcze, garaż. Optymalne położenie sypialni
to strona wschodnia, jest to zgodne z zegarem biologicznym człowieka. Pokój dzienny powinien znajdować się od strony południowej lub zachodniej. Przy takiej orientacji względem stron świata łatwo jest wydzielić w domu strefy buforowe dodatkowo zmniejszające straty energii cieplnej. W projektach katalogowych często założone są powyższe, niemal idealne warunki. Projekt na taką działkę będzie więc łatwo znaleźć.

Droga od strony wschodniej to równie dobra sytuacja. Jeśli możliwe jest umieszczenie wejście z boku budynku, od strony północnej, to układ pomieszczeń może być zbliżony do optymalnego.

Droga od strony południowej jest uznawana za najgorszą opcję. Projekty gotowe jednak przewidują i tą sytuację. Można znaleźć wiele projektów z pokojem dziennym "od drogi". Na dużej działce warto wtedy usytuować dom jak najdalej od ulicy, z wejściem od strony wschodniej - pozwala to na właściwe rozmieszczenie pomieszczeń.

Droga od strony zachodniej również nie jest uznawana za korzystną. Dobrym rozwiązaniem może być umieszczenie budynku prostopadle do drogi, z wejściem z boku (od północy). Działkę jednak musi być na tyle szeroką, by widoku z salonu nie ograniczał płot sąsiada.
Na wąskich działkach dobrze jest umieścić dom z dala od drogi, z układem pomieszczeń podobnym, jak przy drodze od strony północnej, z tą różnicą że garaż i wejście będą od zachodu.

Przystępując do budowy domu energooszczędnego należy przemyśleć wszystko już na etapie projektu architektonicznego, bowiem nie każdy projekt pozwala osiągnąć optymalne korzyści. Szczególną uwagę należy poświęcić  usytuowaniu  budynku do stron świata  i samej jego architekturze. Ważnymi zagadnieniami są ściany, dach, stolarka budowlana, bryła budynku oraz rozmieszczenie poszczególnych pomieszczeń.

Zważywszy na powyższe, w budynkach wysoko energooszczędnych, stolarka okienna powinna być usytuowana od stron nasłonecznionych. Od strony południowej zaleca się pozostawianie dużych okien. Logicznym byłoby zatem zbudowanie całej ściany południowej ze szkła, w celu zmaksymalizowania zysku ciepła, jednak takie rozwiązanie nie jest dobre. W okresie letnim zbyt duża powierzchnia przenikania promieni słonecznych powodowałaby nadmierne nagrzewanie się pomieszczeń, natomiast w zimie stolarka ta generowałaby zbyt duże straty. Od strony północnej zaleca się umiejscowienie tylko i wyłącznie głównego wejścia do budynku oraz wjazdu do garażu. Montowanie stolarki okiennej od strony północnej jest bezcelowe z punktu widzenia bilansu energetycznego budynku. Okna od północy przez cały rok będą generowały straty cieplne. Pozostała stolarka okienna powinna być umiejscowiona od stron wschodniej i zachodniej.

Rozmieszczenie pomieszczeń
Wykorzystanie energii słonecznej narzuca konieczność odpowiedniej lokalizacji pomieszczeń tak, aby optymalnie wykorzystać energię słoneczną. Od strony południowej należy lokalizować pomieszczenia dziennego pobytu, zaś od strony północnej - sypialnie czy pomieszczenia gospodarcze.

Rozmieszczenie pomieszczeń w budynku energooszczędnym i pasywnym.

W domach pasywnych i wysoko energooszczędnych, które wykorzystują energię słoneczną do podgrzewania pomieszczeń, bardzo istotnym elementem jest odpowiednie rozmieszczenie pomieszczeń względem stron świata, tak by umożliwić wnikanie promieni słonecznych do ich wnętrza. Budynek taki należy podzielić na strefy różnych temperatur i przyporządkować pomieszczenia do odpowiednich stref. Pomieszczenie z tej samej strefy temperaturowej powinny znajdować się obok siebie. Od strony południowej należy umiejscowić pomieszczenia, w których niezbędna jest względnie wysoka temperatura, w następnym rzędzie, idąc na północ, powinny znajdować się pomieszczenia o nieco niższej temperaturze, aż do północnej ściany gdzie powstaje tzw. strefa buforowania. Umieszcza się tam pomieszczenia, które praktycznie nie wymagają ogrzewania. Poniższy rysunek przedstawia sposób usytuowania pomieszczeń zgodnie z powyższymi założeniami.

5. Rozmieszczenie pomieszczeń w budynku pasywnym

Koncepcja budynku pasywnego musi uwzględniać odpowiednie z energetycznego punktu widzenia

rozmieszczenie pomieszczeń. W budynku będą znajdowały się pomieszczenia przeznaczone na

stały pobyt ludzi, takie jak: pokój dzienny, kuchnia, jadalnia, sypialnie oraz pomieszczenia

7

gospodarcze: garderoba, ciągi komunikacyjne, przedsionki, schowki, garaŜ, kotłownia. Zwykle w

pomieszczeniach gospodarczych wymagana jest nieco niŜsza temperatura powietrza wewnętrznego.

Dlatego najkorzystniej jest zlokalizować te pomieszczenia w północnej części budynku, tak by

stanowiły dodatkowy bufor cieplny. Pomieszczenia przeznaczone na stały pobyt ludzi naleŜy

lokalizować w południowej części budynku. Tu warunki komfortu cieplnego muszą być

zachowane. Temperatura powietrza będzie utrzymywana zgodnie z wymaganiami na poziomie

20°C w pokojach oraz 25°C w łazienkach. Jednocześnie zyski ciepła od słońca pozyskiwane przez

przeszkloną powierzchnię południowej fasady, zyski od urządzeń elektrycznych oraz od ludzi będą

tu bezpośrednio wykorzystywane (rysunek 6).

Rysunek 6. Rozmieszczenie pomieszczeń w budynku pasywnym.

Aby ograniczyć straty ciepła, garaŜ (często wraz z innymi pomieszczeniami gospodarczymi) jest

izolowany cieplnie od reszty budynku, a jego konstrukcja oparta o niezaleŜne ściany nośne.

Temperatura powietrza wewnętrznego w garaŜu wynosi zwykle około 5°C. Straty przez przenikanie

ciepła z budynku do garaŜu w przypadku niewystarczającego zaizolowania ścian mogą więc

osiągać znaczne wartości.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Kuchnia – najlepiej, żeby okno skierowane było na północ lub wschód. W kuchni zazwyczaj jest cieplej niż w pozostałej części domu, więc nie musi być ona dodatkowo ogrzewana przez słońce. Warto, żeby z kuchni była możliwość obserwowania wejścia na posesję czy miejsca zabaw naszych dzieci.

Jadalnia – nie powinna mieć okien od strony północnej, pozostałe warianty mają swoje wady i zalety. Warto pomyśleć o roletach czy żaluzjach, które zredukują za dużą ilość światła w przypadku skierowania okien na południe czy na zachód. Okno skierowane na wschód ogranicza ilość światła.

Pokój dzienny – powinien mieć okna skierowane na południe albo zachód. Zapewnia to największą ilość światła dziennego. Najlepszym rozwiązaniem są jednak okna, które wychodzą na dwie strony świata – zapewnia to nie tylko lepszą wentylację, ale i ładniejsze widoki.

Sypialnia – powinna mieć okna skierowane na wschód. Pobudka wraz ze słońcem daje optymizm na cały dzień. Najmniej korzystne jest skierowanie okna na zachód, bo w letnie wieczory i nocy w pomieszczeniu może być za gorąco.

Spiżarnia – może nie mieć okna, ale musimy zapewnić w niej doskonałą wentylację.

Pomieszczenie gospodarcze – może mieć okno z każdej strony świata, ale najwięcej światła rozproszonego zapewni okno skierowane na północ lub wschód.

Jest parę podstawowych reguł, którymi należy się kierować stawiając dom na działce budowlanej. Najważniejszą z nich  jest właściwe usytuowanie przyszłego domu względem stron świata. Nie tylko podnosi to komfort przebywania w poszczególnych wnętrzach, lecz również wpływa na zwiększenie efektywności energetycznej domu. Co z kolei przekłada się na duże oszczędności. Należy zatem zadbać o to, aby część dzienna – salon, jadalnia, gabinet, ulokowana była od strony południowej. Komfortowym miejscem na sypialnię jest część wschodnia domu, a pokoje dla dzieci – zachodnia. Kuchnia i pomieszczenia gospodarcze powinny znajdować się w dość zaciemnionej północnej części domu.
Duże znaczenie ma też położenie domu w stosunku do ulicy. Najkorzystniej jest  gdy droga położona jest od północnej strony. Taki układ jest najbardziej kompatybilny z zasadami rozmieszczenia pomieszczeń względem stron świata. Jednocześnie. W części południowej domu powinna znajdować się bowiem nie tylko strefa dzienna, lecz również ogród, który jak wiadomo jest idealnym miejscem na wypoczynek.
Jednak reguły te mogą okazać się niewystarczające w przypadku gdy działka jest niewymiarowa, zbyt wąska lub ma wjazd od południa lub wschodu. Mniej korzystne warunki wymagają wykonania indywidualnego projektu budowlanego.