Zesp� ostrego stresu Teoria, pomiar, terapia Richard A. Bryant Allison G. Harvey WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN WARSZAWA 2003 Z orygina�u Acute Stress Disorder A Handbook of Theory, Assessment, and Treatment ..�.-,_._... By Richard A. Bryant and Allison G. Harvey, as a publication of the American Psychological Association in the United States of America Copyright (2000) by the American Psychological Association. The Work has been translated and republished in the Polish language by permission of the APA. This translation cannot be republished or reproduced by any third party in any form without express written permission of the Publisher. T�umacz Jacek Suchecki Redaktorzy naukowi Maja Lis-Turlejska Ma�gorzata Polak Projekt graficzny ok�adki i stron tytu�owych Karolina Lijklema Redaktor Barbara Dmowska Redaktor techniczny Teresa Skrzypkowska Tytu� dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu Copyright � for the Polish edition by Wydawnictwo Naukowe PWN SA Warszawa 2003 ISBN 83-01-13970-6 Wydawnictwo Naukowe PWN SA 00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10 lei: (O-prefiks-22) 695-43-21; faks: (O-prefiks-22) 826-71-63 e-mail: pwn@pwn.com.pl; http://www.pwn.pl Wydawnictwo Naukowe PWN SA Wydanie I Arkuszy drukarskich 14 Sk�ad i �amanie MILLROY Druk uko�czono we wrze�niu 2003 r. Druk i oprawa: Toru�skie Zak�ady Graficzne �Zapo!ex" Sp. z o.o. Toru�, ul. Gen. Sowi�skiego 2/4 Spis tre�ci Przedmowa do wydania polskiego IX Przedmowa 3 Podzi�kowania 6 Cz�� I. Problemy teoretyczne i empiryczne Rozdzia� 1. Narodziny kategorii zespo�u ostrego stresu 8 1.1. Diagnoza ASD 11 1.2. Definicja ASD 11 Rozdzia� 2. Podej�cia teoretyczne do zespo�u ostrego stresu 16 2.1. Teoria dysocjacyjna 16 2.2. Teoria biologiczna 19 2.3. Teoria poznawcza 20 2.4. Teorie integracyjne 22 2.5. Podsumowanie 22 Rozdzia� 3. Wiedza empiryczna o zespole ostrego stresu 24 3.1. PTSD w ostrej fazie pourazowej 24 3.2. Ostra dysocjacja a PTSD 28 3.3. Ostre ponowne do�wiadczanie a PTSD 29 3.4. Ostre unikanie a PTSD 30 3.5. Ostre pobudzenie a PTSD 30 3.6. Relacja miedzy ASD a PTSD 31 3.7. Moc predyktywna objaw�w ASD 33 3.8. Predyktory ASD 34 3.9. Procesy poznawcze w ASD 36 3.10. Procesy biologiczne 39 3.11. Model ASD 40 3.10. VI Spis tre�ci Cz�� U. Diagnoza Rozdzia� 4. Jak diagnozowa� zesp� ostrego stresu 44 4.1. Kryteria diagnostyczne 44 4.2. Specyfika kliniczna diagnozy ASD 51 4.3. Podsumowanie 58 Rozdzia� 5. Techniki diagnostyczne 59 5.1. Narz�dzia pomiaru ASD 59 5.2. Narz�dzia pomiaru PTSD 64 5.3. Narz�dzia pomiaru objaw�w ostrego stresu 66 5.4. Zaburzenia wsp�wyst�puj�ce i uprzednia psychopatologia 68 5.5. Styl radzenia sobie ze stresem 68 5.6. Skale pomiaru tre�ci poznawczych zwi�zanych z urazem 69 5.7. Diagnoza psychofizjologiczna 70 5.8. Podsumowanie 71 Cz�� III. Terapia Rozdzia� 6. Podstawy empiryczne terapii 74 6.1. Za�o�enia terapii poznawczo-behawioralnej 74 6.2. Skuteczno�� terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu PTSD 75 6.3. Badania nad terapi� ostrego stresu pourazowego 81 6.4. Badania nad terapi� ASD 82 6.5. Podsumowanie 83 Rmdzia� 7. Terapia zespo�u ostrego stresu 85 7.1. Kiedy nale�y rozpocz�� terapi�? 85 7.2. Jak d�ugo powinna trwa� terapia? 86 7.3. Jaka powinna by� cz�stotliwo�� terapii? 87 7.4. Rozpocz�cie terapii 88 7.5. Umiej�tno�ci opanowywania l�ku 90 7.6. Terapia poznawcza 96 > 7.7. Ekspozycja przed�u�ona 105 7.8. Przyk�ad przypadku 107 Rozdzia� 8. Przeszkody w terapii 122 8.1. Nadmierne unikanie 122 8.2. Dysocjacja 123 8.3. Gniew 124 8.4. �al po stracie 124 8.5. Skrajny l�k 125 8.6. Przekonania katastroficzne 126 8.7. Wcze�niejszy uraz 126 8.8. Zaburzenia wsp�wyst�puj�ce 127 8.9. Nadu�ywanie substancji psychoaktywnych 127 8.10. Depresja i ryzyko samob�jstwa 127 8.11. Niedostateczna motywacja 128 8.12. Dodatkowe stresory zwi�zane z urazem 128 8.13. Problemy kulturowe 129 8.14. Unikanie w�a�ciwe i niew�a�ciwe 130 8.15. Ofiary zbiorowego zdarzenia traumatycznego 130 8.16. Kiedy nie nale�y stosowa� ekspozycji? 131 8.10. Spis tre�ci VII Cz�� IV. Problemy wymagaj�ce szczeg�lnej uwagi Rozdzia� 9. Populacje specyficzne 134 9.1. Traumatyczne uszkodzenie m�zgu 134 9.1. Pracownicy s�u�b ratowniczych 139 9.3. Dzieci 141 Rozdzia� 10. Rola debrieflngu 146 10.1. Stres incydentu krytycznego 147 10.2. Debriefing a terapia 148 10.3. Argumenty na rzecz treningu przedurazowego 149 10.4. Argumenty na rzecz debrieflngu 151 10.5. Problemy z debriefingiem 153 Rozdzia� 11. Problemy prawne 156 11.1. ASD a odszkodowanie 156 11.2. Prawo karne 157 11.3. Zniekszta�cenia pami�ci 158 11.4. ASD autentyczny a ASD symulowany 162 11.5. Wytyczne do diagnozy ASD na potrzeby prawne 164 11.6. Oddzia�ywanie procedur prawnych 166 11.7. Wnioski 167 Dodatek A. Wywiad dla Zespo�u Ostrego Stresu 168 Dodatek B. Skala Zespo�u Ostrego Stresu 172 Bibliografia 174 Literatura dost�pna w j�zyku polskim 196 Wykaz skr�t�w 197 Indeks nazwisk 199 Indeks rzeczowy 205 Informacja o autorach 210 PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO Ksi��ka Richarda A. Bryanta i Allison G. Harvey Zesp� ostrego stresu stanowi znacz�c� pozycj� na polskim rynku wydawnictw psychologicznych. Tak�e w Sta- nach Zjednoczonych, gdzie zosta�a opublikowana po raz pierwszy w 2000 roku, zwr�ci�a uwag� i zyska�a uznanie czytelnik�w, o czym �wiadczy fakt, �e w roku 2002 znalaz�a si� na li�cie najlepiej sprzedaj�cych si� publikacji Ameryka�skiego Towarzystwa Psychologicznego. Monografia Richarda A. Bryanta i Allison G. Har- vey dotyczy teoretycznego opisu, mo�liwo�ci diagnozowania, a tak�e terapii ostrego stanu, w jakim znajduje si� wiele os�b bezpo�rednio po prze�yciu traumatycznego zdarzenia. Zasadnicze dla aktualnego sposobu definiowania i diagnozowania �zespo�u os- trego stresu" by�o ukazanie si� w 1980 roku trzeciego wydania Diagnostic and Sta- tistical Manua� ofMental Disorders (w skr�cie DSM-III) - zawieraj�cego opracowa- ny przez Ameryka�skie Towarzystwo Psychiatryczne system klasyfikacji i diagnozy zaburze� psychicznych. Wprowadzono w�wczas do obowi�zuj�cego w USA systemu klasyfikacji i diagnozy now� jednostk� chorobow� okre�lon� jako �zesp� stresu po- urazowego" (posttraumatic stress disorder, PTSD). Od tego momentu mo�na obser- wowa� ogromny wzrost zainteresowania d�ugotrwa�ymi konsekwencjami trauma- tycznych prze�y�. Zesp� stresu pourazowego pojawia si� w nast�pstwie prze�ycia lub bycia �wiadkiem zagra�aj�cych �yciu zdarze�, takich jak walka podczas wojny, kl�ski �ywio�owe, incydenty terrorystyczne i powa�ne wypadki lub akty przemocy, jak gwa�t. Ludzie, kt�rzy cierpi� na PTSD cz�sto ponownie prze�ywaj� traum� w koszmarach sennych lub wdzieraj�cych si� na jawie wyobra�eniach, maj� k�opoty ze snem, czuj� si� zoboj�tniali i wyobcowani. Te objawy mog� by� tak nasilone i trwa� tak d�ugo, �e znacz�co zak��caj� codzienne �ycie jednostki. PTSD cechuj� wyra�ne zmiany biologiczne, jak r�wnie� symptomy psychologiczne. Obraz tego za- burzenia komplikuje fakt, �e cz�sto wyst�puje ono w po��czeniu z innymi zaburze- niami, takimi jak depresja i nadu�ywanie substancji psychoaktywnych (np. alkoholu), problemy z pami�ci� i funkcjonowaniem poznawczym oraz z innymi problemami X Przedmowa do wydania polskiego zdrowia fizycznego i psychicznego. Zaburzenie to jest tak�e zwi�zane z pogorsze- niem zdolno�ci cz�owieka do funkcjonowania w �yciu spo�ecznym i rodzinnym. Wprowadzenie nowej jednostki chorobowej, jak� jest zesp� stresu pourazo- wego, sta�o si� mo�liwe w zwi�zku ze zgromadzonymi ju� obserwacjami klinicz- nymi i wynikami bada�, dotycz�cymi zw�aszcza ameryka�skich weteran�w wojny w Wietnamie. W tym okresie pojawi�y si� tak�e publikacje zwracaj�ce uwag� na inne rodzaje traumatycznych prze�y� i ich psychologiczne konsekwencje - podob- ne do wyst�puj�cych u ofiar wojny. W latach 70. XX wieku opisano po raz pierw- szy �syndrom traumy gwa�tu", a tak�e opublikowano pierwsze prace dotycz�ce przemocy wobec dzieci i kobiet w rodzinie. Istniej�ce dane umo�liwi�y opracowa- nie kryteri�w diagnostycznych - charakterystycznych objaw�w PTSD. Z kolei przedstawienie wyra�nie okre�lonych objaw�w - w spos�b odnosz�cy si� do daj�- cych si� obserwowa� przejaw�w (zachowa�) - umo�liwi�o opracowywanie narz�- dzi pomiaru: kwestionariuszy i ustrukturalizowanych wywiad�w, pozwalaj�cych zar�wno na dokonywanie diagnoz, jak te� na prowadzenie dalszych, bardziej pre- cyzyjnych bada�. Chocia� ta diagnoza budzi�a kontrowersje, PTSD wype�ni�o wa�n� luk� w te- orii i praktyce psychiatrii i psychologii klinicznej. Z perspektywy historycznej, znacz�ca zmiana zwi�zana z wprowadzeniem poj�cia PTSD wi�za�a si� z uzna- niem, �e czynnik etiologiczny znajduje si� na zewn�trz jednostki (traumatyczne zdarzenie), a nie ��czono go z jej wewn�trzn� s�abo�ci� (co wynika�o z wcze�niej stosowanego poj�cia traumatycznej nerwicy). Kluczem do zrozumienia podstaw na- ukowych i klinicznego obrazu PTSD jest poj�cie �traumy". W pocz�tkowym sfor- mu�owaniu (w DSM-III) traumatyczne zdarzenie by�o zdefiniowane jako katastro- ficzny stresor, kt�ry znajduje si� poza �zakresem normalnych ludzkich prze�y�". Tw�rcy pierwszej koncepcji diagnozy PTSD mieli na my�li takie zdarzenia, jak wojna, tortury, kl�ski �ywio�owe - trz�sienia ziemi i powodzie - oraz katastrofy zwi�zane z rozwojem przemys�u, jak wybuchy w fabrykach, katastrofy samolotowe i wypadki samochodowe. Traktowali oni traumatyczne zdarzenia jako wyra�nie od- r�bne od nawet bardzo bolesnych stresor�w, kt�re mog� si� zdarza� normalnie w �yciu, takich jak rozw�d, powa�na choroba, pora�ka finansowa. Wyodr�bnienie stresu traumatycznego od innego rodzaju stresor�w wynika�o z za�o...
natalia-psychologia