Ruch Neopogański - Marek Rau.doc

Współczesny
Ruch Neopogański
w Europie

Marek Rau

SPIS TREŚCI

Praca pod kierunkiem prof. dr hab. Małgorzaty Fuszary
Uniwersytet Warszawski - Instytut Stosowanych Nauk Społecznych
Warszawa 1999

Wstęp

część 1

  Tematem mojej pracy magisterskiej jest współczesny europejski ruch neopogański, jego historia, kształt, formy organizacji, tradycje, rytuały.

        Na temat ruchów neopogańskich ukazało się w Polsce zaledwie kilka opracowań naukowych i artykułów dziennikarskich, oraz jedna książka. 1 Czasem słychać o neopoganach w sprawozdaniach telewizyjnych, czy radiowych,(jak było w przypadku zamieszek z okazji obchodów przesilenia letniego w Stonehenge w bieżącym roku). Brak jednak próby analizy całościowej tego czym jest obecnie ruch neopogański. Praca moja ma za zadanie wypełnić istniejącą lukę w wiedzy na temat tego, dość nowego zjawiska społecznego, jakim jest odradzanie się przedchrześcijańskich kultów i powstawanie licznych i różnorodnych form ruchu neopogańskiego.

        Ograniczam się w niej do przedstawienia neopogan europejskich, tam gdzie jest to konieczne wspominam o ich powiązaniach z grupami neopogańskimi na całym świecie i o przenikaniu się różnych (nie tylko europejskich) tradycji. Pomijam też opis grup okultystycznych, zajmujących się magią, bądź innych, w których neopogaństwo lub odniesienia do pogaństwa występują niejako "dodatkowo" i nie stanowią głównego rdzenia ich działalności. 2

        W warstwie historycznej skupiam się na XX wieku, sięgając gdzie niegdzie głębiej, jeśli wymaga tego przejrzystość prowadzonej narracji. Szczególną uwagę przywiązuję do ostatnich trzydziestu lat, kiedy to zanotowano największy rozkwit tego rodzaju ruchów; nie pomijam jednak okresu początków wieku, który to czas był najbardziej płodny dla niektórych tradycji (np. neopogaństwo volkistowskie).

        Notowany w ciągu ostatnich lat wzrost zainteresowania duchowością neopogańską, zasługuje moim zdaniem na uwagę socjologów. Z jakich powodów ludzie przystępują do ugrupowań neopogańskich? Do jakich wartości, systemów moralnych, ideologii i filozofii się odwoują? Jak rozkładają się proporcje występowania poszczególnych tradycji w różnych krajach Europy? To główne pytania na jakie staram się odpowiedzieć w mojej pracy.

        Poniżej dokonam uściśleń terminologicznych i definicyjnych pojęć jakimi posługuję się w pracy.

        "Poganin" - słowo to pochodzi od łacińskiego paganus, co oznacza wieśniak, mieszkaniec wsi. 3 Termin ten wszedł w użycie w okresie gdy chrześcijaństwo było już religią dominującą w imperium rzymskim, był używany przez chrześcijan w stosunku do niewiernych, a dokładnie do mieszkańców wsi i peryferiów, gdzie wciąż żywe były tradycyjne religie etniczne Europy. Poganin więc, to człowiek wyznania niechrześcijańskiego, "niewierzący". Słowo to miało od początku charakter deprecjonujący. Z tego też względu wielu współczesnych pogan unika używania go w stosunku do siebie. Dla określenia swojej religii i siebie samych używają często neologizmów, ukutych specjalnie na tę okazję (np. "stara wiara", "rodzima wiara", czy Wicca'nin, Heathan'in).

        Określenie "neopoganin" jest postrzegane przez nich jako jeszcze bardziej nieadekwatne. Przedrostek neo- sugeruje iż jest to coś nowego, gdy tymczasem uczestnicy ruchu neopogańskiego, początków swojej religii dopatrują się zazwyczaj w zamierzchłej przeszłości. Mimo to wielu neopogan akceptuje nazywanie ich poganami (lub neopoganami). Zaznaczają oni jednak iż pojęcie to ma swoje nowe pozytywne znaczenie, oznaczające po prostu wyznawcę "starej wiary".

        Choć istnieje obecnie kilka głównych odłamów współczesnego pogaństwa różniących się od siebie wzajemnie i odwołujących się do odmiennych tradycji, wydaje się, że jest kilka cech wspólnych całemu temu zjawisku. Jak zauważa Charlotte Hardman: "W pojęciu wszystkich pogan nie ma miejsca na dogmaty i prozelityzm." Autorka cytuje oświadczenie Pagan Federation (Federacji Pogańskiej) - organizacji zrzeszającej większość grup neopogańskich na całym świecie, odzwierciedlające w trzech punktach wierzenia współczesnych pogan:

        "Miłość i poczucie pokrewieństwa z przyrodą: chętniej, niż bardziej popularne postawy agresji i dominacji nad przyrodą; szacunek dla sił życia i wciąż odnawiającego się cyklu życia i śmierci.
        Etyka pogańska: 'Czyń, co chcesz, byle byś nikogo nie krzywdził'. To moralność pozytywna, a nie lista 'tego nie rób', 'tego ci nie wolno'. Każda indywidualność jest odpowiedzialna za odkrywanie swej natury i rozwijanie jej w pełni, w harmonii z otaczającym światem.
        Koncepcja Bogini i Boga: jako koncepcja wyrażenia, uosobienia Boskiej realności; aktywne uczestnictwo w kosmicznym tańcu Bogini i Boga, czynnika żeńskiego i męskiego bardziej, niż tłumienie zasady żeńskiej czy męskiej." 4

Grupy neopogańskie rozpatrywane są ostatnio często także w kategorii tak zwanych Nowych Ruchów Religijnych. 5 Eileen Barker w swej pracy, cytuje kryteria tej "nowości" i religijności jakimi kieruje się Bryan Wilson, opisując nowe ruchy religijne, są to: "[...] egzotyczna proweniencja; nowy paradygmat kulturowy; poziom zaangażowania znacznie różniący się od tego, z którym spotykamy się w tradycyjnym Kościele; charyzmatyczne przywództwo; wyznawcy w przeważającej większości młodzi, dobrze wykształceni, pochodzący z klasy średniej; umiejętność przyciągania uwagi społecznej; międzynarodowy zasięg; czas aktywności nie dłuższy niż 15 lat." 6

        Analizując według tych kryteriów ruch neopogański, zauważyć można iż w wielu aspektach odbiega on od "typu idealnego", w sensie Weberowskim7, nowego ruchu religijnego. Pochodzenie religii neopogańskich nie jest egzotyczne, ale jak najbardziej rodzime. Prezentują one nowy paradygmat kulturowy, ale tylko w warstwie krytyki kulturowych elementów zaczerpniętych z chrześcijaństwa.

        Poziom zaangażowania podobnie jak w "kościele tradycyjnym", waha się od zaangażowania większego, jak w przypadku nielicznych "kapłanów", poprzez regularnie biorących udział w uroczystościach i obrzędach uczestników ruchu, aż po sporadycznie uczestniczących sympatyków i zainteresowanych.

        Charyzmatyczne przywództwo nie jest reprezentowane w żadnym ze znanych mi ugrupowań neopogańskich. Istnieją jednakże jednostki wybitne, liderzy, którzy mają doniosłe znaczenie w kształtowaniu oblicza danej grupy czy ruchu.

   ...