Karawana do marzeń - Wanda Rutkiewicz, Ewa Matuszewska - wspomnienia himalajek.doc

Wanda Rutkiewicz

Ewa Matuszewska

Karawana do marzeń

wspomnienia himalajek

TO NIE MIAŁO BYĆ TAK...

Nie przechowuję listów, nie zbieram pocztówek, nawet tych z widokami z gór najwyższych, przysyłanych przez najbliższe mi osoby. Wanda przeciwnie. Dla niej każdy skrawek zapisanego papieru miał znaczenie, o czymś jej przypominał, odświeżał wspomnienia...

Którejś wiosennej soboty, trzy lata temu, w szale porządków opróżniłam wszystkie szuflady w komodzie i biurku z zalegających tam niepotrzebnych, jak mi się wówczas wydawało, papierów. Wśród nich było kilka listów i pocztówek od Wandy, przysyłanych z Nepalu i Pakistanu. Cały ten stos, przygotowany do wyrzucenia na śmietnik, piętrzył się przy drzwiach wejściowych. Chciałam uporać się z porządkami przed przyjazdem Wandy, która miała wpaść i zabrać mnie z psami na spacer do Konstancina. Przyjechała wcześniej niż się umawiałyśmy i wchodząc potknęła się niemal o zgromadzoną makulaturę. Bystrym okiem wyłapała na samym wierzchu przedartą na trzy części kolorową pocztówkę. Była to kartka od niej.

— Dlaczego to zrobiłaś? Przecież te listy mogły nam się przydać przy pisaniu następnej książki!

— Kiedy masz zamiar ją pisać? Chyba na emeryturze, twojej i mojej! A poza tym nie zamierzam zmienić mieszkania w archiwum! Nie myśl też, że postawię ci pomniczek w postaci kolejnej książki.

5

— Coś mi się zdaje, że jednak będziesz musiała zabrać się za ten pomniczek. W końcu chyba po coś przyjaźnię się z dziennikarką?

I tak w żarcikach i przekomarzaniach udało się rozładować napięcie. Ale jakiś cień pozostał...

„Na jednej linie" pisałyśmy razem, najpierw nagrywając wielogodzinne opowieści Wandy o górach i ludziach, potem porządkując je i redagując, wykłócając się nierzadko o jedno zdanie czy określenie. Przy „Karawanie do marzeń" zostałam sama. Wprawdzie Wanda zgromadziła pokaźne, choć z pewnością niekompletne archiwum wycinków prasowych, ja zaś po każdej wyprawie starałam się nagrać jej relacje, ale zabrakło mi tego, co było tak istotne przy naszej pierwszej, wspólnej książce — atmosfery współdziałania, ostrych, ale twórczych dyskusji, zimowych wieczorów przy mocnej, pachnącej herbacie i letnich popołudni na łąkach wilanowskich, oddzielających jej dom od mojego.

Dzięki Wandzie przeżyłam wówczas coś, co dla każdego dziennikarza stanowi pasjonujące doświadczenie — możność wejrzenia w życie drugiego człowieka na tyle głęboko, że można się z nim tylko zaprzyjaźnić albo znienawidzić go. Nam się udało zaprzyjaźnić na całe czternaście lat — od Mount Everestu do Kangczendzongi...

„Karawana do marzeń" nie jest „pomniczkiem", nie jest „kapliczką" ani czymkolwiek w tym rodzaju. To jej się ode mnie należało — próba rzetelnego, obiektywnego opisania wszystkich jej górskich osiągnięć po Mount Evereście. Mam świadomość, że nawet dysponując materiałami prasowymi i nagranymi taśmami z relacjami Wandy, nie uniknęłam, być może, błędów faktograficznych czy merytorycznych — Wanda nie wszystkc dobrze pamiętała, zaś wartość niektórych publikacji prasowych lepiej pominąć milczeniem. Mam jednak nadzieję, że choć w części udało mi się odtworzyć drogę Wandy — od Mount Everestu do Kangczendzongi...

Gdybyśmy w „Karawanę do marzeń" wyruszyły razem, z pewnością byłaby to inna, lepsza książka — od czasów „Na jednej

6

v

linie" nabrałyśmy doświadczenia w pisaniu, pogłębiło się nasze spojrzenie na góry, choć w pewnym momencie okazało się, że różnimy się zdecydowanie w ocenie tego, co w ostatnich latach działo się w- górach wysokich.

W rozdziale „Czereśnie w Taconnaz" Wanda wspomina Krystynę Lipczyńską, z którą wybierała się w Tatry. Nie związały się liną — Krystyna zginęła na Galerii Gankowej:

— Pomyślałam o Krystynie i ogarnął mnie żal, jaki przychodzi, gdy dotrze świadomość nieodwracalności śmierci. I jeszcze irracjonalne poczucie winy, że nie zdążyło się wysiać listu, spotkać się... Później nie możemy sobie tego darować, opowiadamy — chcącym słuchać łub nie — że gdybyśmy wtedy...

Teraz już wiem, zbyt dobrze, niestety, co wówczas czuła Wanda.

Jednak „Karawana do marzeń" nie jest formą ekspiacji, ani próbą rozgrzeszenia za grzech zaniedbania, jaki zdarza się popełnić wobec siebie nawet najściślej zaprzyjaźnionym ludziom. Tą książką chcę przede wszystkim podziękować — za lata przyjaźni, za obecność w najtrudniejszych dla mnie chwilach, za odkrycie świata, który mnie fascynował, a był dla mnie, zanim Ją poznałam, niedostępny. I to jest ten dług przyjaźni, który przyjdzie mi spłacać bardzo długo...

Ewa Matuszewska

Chcę również podziękować Mamie Wandy, Pani Marii Błaszkiewicz,

która swą wiarą, nadzieją i miłością nadała sens temu, co robiłam, by utrwalić pamięć o Wandzie.

Wyrazy wdzięczności należą się również bratankowi Wandy, Mikołajowi Błaszkiewiczowi — dzięki jego pomocy mogłam korzystać z archiwum domowego. Bez niego nie przebrnęłabym przez stosy papieru i setki zdjęć.

Na koniec dziękuję moim Rodzicom — za miłość do gór, którą dali mi „w posagu" na całe życie.

7

PIERWSZY WYCIĄG

Kiedy rozpoczęłam wyczynowe uprawianie sportu rodzice nie protestowali, zachwyceni jednak nie byli. Wyznawali zasadę, że sport — rozwijając organizm i kształtując osobowość — w życiu człowieka odgrywa bardzo ważną rolę. Ale nie sport wyczynowy. Zawody, rywalizacja, pogoń za wynikiem — te elementy sportu traktowali trochę pogardliwie. Niemniej odegrali dużą rolę w kształtowaniu moich' pierwszych zainteresowań sportowych, szczególnie ojciec — żeglarz, strzelec sportowy i pływak. Z zawodu inżynier sanitarny, twórca siedmiu patentów z zakresu oczyszczania ścieków, do wszystkiego miał inżynierskie podejście. Potrafił zrobić prawie wszystko, a do czegokolwiek się zabrał, robił to znakomicie. Dwuosobowa hulajnoga, specjalne wiązania do nart, własnoręcznie skonstruowane buty z łyżwami, stojaki do skoku wzwyż — wszystko to było dziełem ojca.

Mieszkaliśmy we Wrocławiu, w Parku Szczytnickim. Uprawianie sportu w takich warunkach było łatwe: zimą — łyżwy na stawie i narty na stokach wrocławskiego „Chimborazo' (wygasły wulkan, najwyższy szczyt w Andach Ekwadorskich, 6272 m), latem — skoki wzwyż, gimnastyka akrobatyczna na polankach parkowych oraz pływanie na basenach Stadionu Olimpijskiego. W domu mieliśmy biblioteczkę, w której znajdowały się książki poświęcone prawie każdej dyscyplinie sportu, ale podręcznika alpinizmu nie było.

8

Pierwsze wyprawy górskie na Sobótkę, mającą „aż" 718 m, były przez ojca bardzo starannie organizowane. Chciał nas (miałam młodsze rodzeństwo — siostrę i brata) nauczyć zabierania właściwego ekwipunku na najłatwiejsze nawet wycieczki. Nic nas nie powinno zaskoczyć — zmiana pogody, przymusowy nocleg czy konieczność przyrządzenia posiłku. „Być przygotowanym na wszystko" — ta dewiza ojca utkwiła mi w pamięci bardzo mocno.

W pierwszych latach szkolnych chodziłam po górach dzięki harcerstwu. Trafiłam do znakomitej drużyny prowadzonej przez Danutę Wańkowicz oraz małżeństwo Danutę i Józefa Łukaszewiczów. Urządzaliśmy piesze wyprawy po Beskidach — Wysokim, Niskim i Wyspowym. Poznawaliśmy kraj, ludzi, folklor. Na obozach harcerskich, stosując się do wskazówek druha — w „cywilu" matematyka — wszystko robiliśmy samodzielnie. Od rozstawiania namiotów, zbicia pryczy z żerdek i uplecenia ze sznurka posłania począwszy, aż do zbudowania glinianego pieca w ziemi.

Lata szkoły średniej to okres uprawiania wielu dyscyplin lekkoatletycznych — skok wzwyż, rzut oszczepem, pchnięcie kulą — w Międzyszkolnym Klubie Sportowym „Parasol", gdzie trenerem i wychowawcą młodzieży był inż. Roman Guderski. Wtedy również zaczęła mi się podobać siatkówka.

Tatry po raz pierwszy zobaczyłam najpierw z daleka — w czasie wycieczki szkolnej, następnie zaś — po maturze. Grupka zaprzyjaźnionych osób z mojej klasy postanowiła uczcić zdanie matury wędrówką, na której trasie znalazły się również Tatry. To pierwsze z nimi spotkanie było dla mnie bardzo znaczące. Chodziliśmy po szlakach Hali Gąsienicowej, weszliśmy na Kasprowy Wierch, wreszcie pojechaliśmy do Morskiego Oka. Widok Morskiego Oka zafascynował mnie. Płaszczyzna stawu, nad nią ogromne szczyty i szum niepodobny do żadnego innego — szum wiatru, drzew, potoku. Siedziałam na brzegu stawu, patrząc na góry i słuchając cichego plusku wody, obmywającej przybrzeżne kamienie.

— Chciałabym tu pozostać — myślałam. Ale nie zastanawiałam się, w jaki sposób. Ot, pierwsze wrażenie. Być może były to doznania kogoś, kto w ogóle jest wrażliwy na formę. Niektórzy

9

ludzie chodzą do kościoła przede wszystkim dlatego, że lubią nastrój, monumentalność, spokój, skupienie, muzykę organową. I niewiele ma to wspólnego z prawdziwą wiarą. Może właśnie taki charakter miały moje ówczesne wrażenia znad Morskiego Oka — bardzo silne, ale bez większych konsekwencji w najbliższym czasie.

Na studiach, które rozpoczęłam w Politechnice Wrocławskiej, w dalszym ciągu uprawiałam lekkoatletykę, a także siatkówkę — grałam w AZS-ie wrocławskim. W roku 1961 zostałam powołana do kadry juniorek i wyjechałam z reprezentacją Wrocławia na zawody o Puchar Ziem Nadodrzańskich i Nadbałtyckich. Były to moje pierwsze międzynarodowe mecze. Również tego roku startowałam w lekkoatletycznych mistrzostwach Polski klubów uczelnianych, na których zajęłam pierwsze miejsce w pchnięciu kulą.

Na meczach siatkówki często siedziałam na ławce rezerwowych podziwiając te lepsze, przede wszystkim zaś Marię Panko-wą-Sliwkową — kapitana polskiej drużyny na Igrzyskach Olimpijskich w Tokio, gdzie Polki zajęły trzecie miejsce. Wówczas nie stawiałam sobie za cel grania w kadrze narodowej, tak jak zaczynając wspinać się, nie myślałam o Evereście. Po prostu angażowałam się na tyle mocno, że osiągałam pewne sukcesy, które z kolei stawały się bodźcem do dalszych działań.

W pierwszych latach studiów, oprócz nauki, zajmowałam się jeszcze wieloma sprawami: sportem, fotografią, literaturą, wędrówkami po górach. Z ciekawości chodziłam też na wybrane zajęcia na innych kierunkach, które studiowali moi koledzy. Chciałam wiedzieć o czym mówią na uniwersyteckich wykładach fizyki, astronomii czy prawa.

Poprzez środowisko studenckie poznawałam ciekawych ludzi o różnorodnych zainteresowaniach. Jednym z nich był Bogdan Jankowski, kolega z wyższego roku na Wydziale Łączności. Od kilku Jat uprawiał wspinaczkę, w Tatry jeździł latem i zimą. Na soboty i niedziele wyjeżdżał wspinać się w „Skałki", czyli Góry Sokole leżące w paśmie Rudaw Janowickich pod Jelenią Górą.

10

Pewnego dnia zaproponował mi taki wyjazd w rewanżu za pożyczenie notatek z matematyki.

Pierwszy dzień w Skałkach przyniósł mi doznania, które osłabiły wszystkie dotychczasowe fascynacje. Odnalazłam coś dla siebie i wiedziałam, że przy tym pozostanę. Przeżyłam wówczas całą gamę uczuć: strach i radość z jego pokonania, skupienie i determinację, uwolnienie się od siły ciążenia, niezwykle silny kontakt z przyrodą, ze skałą, która była moim oparciem. Jej zapach, zapach ziemi w szczelinach skalnych, powietrza i lasu. I chwila wiązania się liną z partnerem — poczucie bezpieczeństwa, gdyż jest on i lina. Potem byłam tam wielokrotnie instruktorem, szkoląc adeptów taternictwa. I za każdym razem patrzyłam na nich trochę z perspektywy własnych przeżyć podczas pierwszych wspinaczek.

Moimi partnerami na pierwszej wspinaczce w Skałkach byli Bogdan Jankowski i Władek Berwiński. Wspinaliśmy się na „Sukiennice" drogą, którą wykorzystuje się do zejścia. Wówczas mówiło się, że są to „Sukiennice drogą przez czołganie". Później ten odcinek przechodziłam w maksymalnym odchyleniu od skały, co przy pierwszym przejściu nie przyszło mi do głowy. Wprost przeciwnie; kleiłam się do ściany mając złudzenie, że jestem przez to bezpieczniejsza.

Po dotarciu na szczyt „Sukiennic" byłam rozczarowana, że koledzy po drodze nie wbijali w szczeliny haków. A ja tak bardzo chciałam pójść na drogę „hakową"! Sądziłam, że na drodze „hakowej" wspinający się wbijają haki i że jest ona wyższym stopniem wtajemniczenia. Tymczasem, choć rzeczywiście na trudnych wspinaczkach wbija się haki, to jednak we wspinaczce klasycznej służą one wyłącznie do asekuracji. Określenie „wspinaczka hakowa" zarezerwowane jest dla dróg, na których wspinający się korzysta z wbitych haków, używając ich jako chwytów i stopni. Wytłumaczono mi również, że okrągłe pierścienie z zamkami to nie klamry, lecz karabinki i że wspinanie się po klamrach to zupełnie coś innego.

Po tych wszystkich wyjaśnieniach należało zjechać ze szczytu. Zjazdy w Skałkach są emocjonujące — przewieszony teren, brak

11

kontaktu ze skałą. Jedynym oparciem jest lina, na której wisi się w powietrzu. Pierwszy w życiu zjazd z wysokości około 20 metrów to duże przeżycie!

Założyłam klucz zjazdowy, opasałam się liną, prowadząc ją przez lewe podudzie, prawy bark i plecy. Linę przed sobą trzymałam prawą ręką na wysokości twarzy, lewą zaś — linę zwisającą z tyłu, sięgającą podnóża skały. Przez odpowiedni kąt opasania liną ciała miałam regulować szybkość zjazdu. Z góry asekurowano mnie drugą liną, co jest niezbędne przy zjazdach początkujących.

Po wejściu w klucz zjazdowy wysłuchałam instrukcji, co dalej robić. Siedząc w kluczu zjazdowym miałam wychylać się stopniowo poza krawędź platformy szczytowej. W uszach mi szumiało, z trudnością rozumiałam, co do mnie mówią. To chyba najgorszy moment dla każdego początkującego wspinacza. A stojący na górze ponaglali:

— No, pochyl się! Zaprzyj się nogami o skałę!

—  Nie klej się do ściany! Wyprostuj nogi! Odpychaj się nogami!

A mnie drżą ręce i nogi, serce uderza szybciej. Na koniec decyzja — zjeżdżam! Pole widzenia nagle się zmniejszyło. Przestałam bać się wysokości. Powoli opuszczałam się, prawie nie słysząc pokrzykiwań z góry. W pewnym momencie usłyszałam:

— Odchyl rękę do tyłu!

Posłuchałam. Zaczęłam zjeżdżać szybciej. Szybszy zjazd — szybsze przesuwanie się liny po ciele, powodujące oparzenia skóry. Czerwona pręga na nodze od liny to rodzaj pasowania na taternika.

Na dole Skałki wydały mi się mniej straszne. Koledzy uznali, że już wystarczająco długo zajmowali się moją osobą i poszli wspinać się gdzie indziej. Postanowiłam rozejrzeć się trochę. Nieco na lewo od drogi, którą niedawno przeszłam, wypatrzyłam dosyć wysoki komin skalny. Pomyślałam, że spróbuję wspiąć się w nim choć parę metrów.

Wspinaczka w kominie jest prawie instynktowna i naturalna. W szerszej części komina zapierałam się plecami o jedną ścianę,

12

stopami o drugą i podpierając się rękoma przesuwałam się wyżej. po około 10 metrach komin nieco się zwęził. Zamiast stóp klinowałam kolana. Jeszcze wyżej komin był tak wąski, że utknęłam w nim zaklinowana, nie mogąc zdecydować się na wyjście. Dalsza droga wiodła bowiem stromą ścianką skalną. Po kilku przymiarkach udało mi się ją pokonać. Stanęłam na małych stopniach. Mogłam przytrzymać się ręką, ale przede mną był następny trudny odcinek. Dowiedziałam się później, że w skali taternickiej jest on określany jako „nadzwyczaj trudny". Bez dobrych chwytów i stopni, mając pod nogami kilkanaście metrów otwartej przestrzeni, trzeba się wspiąć trzymetrową ścianą komina na łatwą już platformę podszczytową. Wycofać się tą samą drogą, którą tutaj dotarłam, nie miałam odwagi. Bałam się również pójść wyżej.

Długo nie mogłam zdecydować się na opuszczenie wygodnych stopni. Wspinałam się metr wyżej, ogarniał mnie strach i cofałam się. Odpoczywałam przed kolejną próbą, usiłując pokonać strach.

Spoglądając w dół zobaczyłam naraz kilka uniesionych ku mnie, zaniepokojonych twarzy. Usłyszałam chór sprzecznych poleceń i retorycznych pytań:

— Złaź natychmiast!

— Nie, czekaj spokojnie, idziemy!

— Po jaką cholerę tam lazłaś?

Któryś z kolegów zaczął wspinać się, by zabezpieczyć mnie przed spadnięciem. Zdopingowana tym i rozzłoszczona skoncentrowałam się i raz jeszcze dobrałam się do piekielnej ścianki. Strach ustąpił. Nie myślałam co będzie, jeżeli noga ześliźnie się z mikrostopnia, a ręce zaciśnięte na obłych wypukłościach ściany nie utrzymają ciężaru ciała.

Nareszcie! Znalazłam solidny chwyt! Szybko podciągnęłam się na rękach i znalazłam się w łatwym terenie. Szczyt był tuż. Zdobyty samodzielnie, mój własny!

Czy byłam odważna? Nie za bardzo. Za ówczesną odwagą, niewspółmierną do umiejętności, kryła się nieświadomość i brak wyobraźni. Ale radość po przejściu zaważyła na tym, że pozosta-

13

łam przy wspinaczce, a nie przy poprzednio uprawianych sportach. Choć nie tylko radość...

Alpinizm, a właściwie taternictwo, składało się dla mnie z trzech równorzędnych elementów: współtowarzysze, wspinaczka oraz przyroda, wśród której to wszystko się odbywało. Na pierwszym etapie wspinania najważniejsi byli ludzie. Ci, których poznałam w Skałkach, stali się dla mnie bardzo ważni. Panowała wśród nich atmosfera prawdziwej serdeczności, nowego otaczali od początku opieką, przyjmowali za swojego. Atmosfera rodzinna była bardzo typowa dla wrocławskiego środowiska alpinistycznego, które tworzyli niebanalni ludzie.

Na przykład Bogdan Jankowski, którego dewizą było, że cokolwiek robi, musi robić to dobrze, Adam Uznański — senior wrocławskich wspinaczy, długoletni prezes Wrocławskiego Klubu Wysokogórskiego, Kazek Głazek — po uszy tkwiący w swej ukochanej matematyce, Tadeusz Zipser — architekt, Jacek Kolbu-szewski — literat, autor wielu książek o górach, a także Janusz Fereński i Romek Bebak — prawnicy i grotołazi, którzy nie tylko znakomicie się wspinali, ale również wymyślali wspaniałe zabawy.

Klub Wysokogórski był może poważniejszy, grotołazi zaś odznaczali się nieposkromioną fantazją, ale obydwa środowiska przenikały się — tu i tam były te same osoby, panował też podobny styl zabaw i surrealistycznych dowcipów. Wszyscy pozostawaliśmy pod urokiem fantazji Piotra Wojciechowskiego, twórcy Podhalańskiej Akademii Wiedzy, autora szalonych sztuk, jak „Rower pancerny", „Powrót docenta Pudyny" czy „Genialny wynalazek profesora Leclanche", granych w prywatnych domach oraz w Piwnicy grotołazów. Piotr do dziś w swej poważnej twórczości nawiązuje do tamtych dni:

...Wspominam czas dawniejszy nieco, Wrocław, studencką stołówkę na Szewskiej, kiedy to pochyleni nad grulami i sosem pólmiąsnym radziliśmy, jak tu się fizycznie przygotować do sezonu jaskiniowego i wspinaczkowego, kiedy sesja egzaminacyjna mordercza, materiału do wkucia sterty, czasu mało. W bibliotece mózg puchnie, ale bicepsy flaczeją. Ktoś, kto potem w Podhalańskiej

14

Akademii dochrapał się laurów i tytułów, wpadł na ideę „ treningu ukrytego": niesiesz kajecik cieniutki — ale mięśnie grają przesadnie, jakbyś dźwigał wór żelastwa; schylasz się, aby trampki zasznurować -- schylasz się przesadnie, do zgrzytu kręgów, jakbyś chciał sobie ucho przydeptać; sięgasz po słoik ze smalcem na półce — tak sięgasz, jakby ta półka była w połowie północnego Filara Mięguszowieckiego...

Długie lata pozostawałam pod urokiem Skałek. Nie tylko dlatego, że mogłam się po nich wspinać, ale dlatego, że byli ludzie, z którymi tam jeździłam, swoista atmosfera — podobna trochę do tej z harcerstwa — po latach znów odnaleziona.

Wspinanie w Skałkach nie było celem samym w sobie, lecz jednym ze sposobów bycia ludzi ze sobą. Nasze sobotnio-niedzielne wyjazdy nie miały charakteru treningu. Był to pewien ceremoniał — robiło się trzy, cztery drogi, siedziało się nieco dłużej na górze, pogadywało... Był czas, by popatrzeć wokół, fotografować, a po zejściu nazbierać drewna na ognisko, sprawdzić czy lis mieszka ciągle w jamie pod głazem. Potem następna droga, a po niej obiad. Wieczorami siadywało się na skalnym balkoniku i prowadziło długie rozmowy. Spaliśmy w kolebie pod ogromnym głazem, który przytykając do granitowej turni Sukiennic, tworzył naturalne schronienie, osmolone dymem ogniska i przeciekające nieco w czasie deszczu.

Potem to wszystko zmieniło się. W Skałki przyjeżdżało się, by zrobić co najmniej piętnaście dróg. Z jednej wchodziło się natychmiast w drugą, prawie nie rozwiązując się. Trenowano, pokonując tę samą drogę po kilkanaście razy, coraz szybciej, w coraz lepszym stylu.

Poprzednia celebracja stwarzała coś w rodzaju tradycji domu rodzinnego. Tylko że z domu rodzinnego zazwyczaj ucieka się. I ja uciekłam — bo chciałam więcej, trudniej, samodzielnie.

Powoli nabierał znaczenia drugi element stanowiący dla mnie o istocie alpinizmu — sportowe podejście do wspinaczki, które ukształtowało się poprzez wcześniejsze uprawianie innych sportów. Ten element musiał wystąpić, bym pozostała przy wspinacz-

15

ce. Moje sportowe podejście do alpinizmu polegało na podejmowaniu coraz trudniejszych celów. Nieraz zastanawiałam się, czy radość po ukończeniu wspinaczki była inna niż po wygranym meczu siatkówki. W pewnej mierze jest podobna, bowiem nie tylko wynik jest ważny, liczy się też sama działalność, ruch, rywalizacja i niepewność wyniku.

W czasie ważnego meczu, podczas Pucharu Ziem Nadodrzań-skich i Nadbałtyckich, weszłam na boisko i... zupełnie nie pamiętam, jak grałam. Byłam jak w transie. Potem przez trzy kolejne noce grałam cały mecz, od początku do końca. Rano budziłam się tak zmęczona, jak gdyby wydarzyło się to naprawdę. Ze wspinaczką było trochę inaczej — przeżywałam ją przez wiele dni, ale na jawie.

Współdziałanie w zespole wspinaczkowym i drużynie siatkówki jest, wbrew pozorom, bardzo podobne. Wzajemna zależność i ta sama przyjemność płynąca z zespołowego działania. Ale koniec wygranego meczu jest sprawą umowną, związaną ze zdobyciem 15 punktów w ostatnim secie. Potem następuje zejście z boiska, szatnia z zapachem przepoconych ubrań, natryski i szybki powrót do codzienności. W górach koniec wspinaczki jest bardzo naturalny — jest nim szczyt. Dookoła nieograniczona przestrzeń, słońce, czasem wiatr i deszcz, czasem mgła. A my na szczycie, poprzez wysiłek i zmęczenie oczyszczeni i wolni, choć na chwilę stajemy się cząstką natury. I być może ten element kontaktu z naturą, przestrzenność alpinizmu, zaważył na mojej decyzji, kiedy nadszedł czas dokonania wyboru.

W 1964 roku rozpoczęłam pracę zawodową w Instytucie Automatyki Systemów Energetycznych we Wrocławiu, jednocześnie robiąc dyplom na uczelni. Zrobiło się krucho z czasem. Praca od 7.15 do 14.15, trzy razy w tygodniu trening i mecze siatkówki, a do tego jeszcze Skałki — zazwyczaj w soboty i w niedziele, kiedy to bardzo często odbywały się jednocześnie mecze. Nie mogłam więc jeździć w Skałki, gdy były rozgrywki A klasy, później II ligi. Były też zgrupowania reprezentacji młodzieżowej, powoływano mnie na mecze międzypaństwowe. W trakcie przygo-

16

towań do Igrzysk Olimpijskich w Tokio byłam jeszcze w kadrze olimpijskiej. Jednak na igrzyska nie pojechałam.

Właśnie wtedy zmieniono przepisy. Faworyzowały one zawodniczki wyższe, mające większe szanse przy bloku i przy ataku. Próbowałam walczyć skocznością, chytrością, ale wydawało mi się, że szanse w siatkówce mam ograniczone. Osiągnęłam pewien poziom umiejętności, którego nie mogłam już przekroczyć.

Ostatni raz grałam w siatkówkę w reprezentacji Polski AZS na Uniwersjadzie w Budapeszcie w 1965 roku. Poza mną był już pierwszy wspinaczkowy wyjazd letni w Alpy, w roku 1964. Po Budapeszcie jeszcze sezon grałam we wrocławskiej Gwardii, po czym pożegnałam się z siatkówką wyczynową. Pozostał już tylko alpinizm, bardzo wówczas absorbujący, jak wszystko na początku. Ale pierwsze kroki były poza mną, już coś udało mi się osiągnąć. Wiedziałam, ku czemu zmierzam.

Nastąpił wspaniały okres gromadzenia „dóbr". Jakże wtedy było ważne zdobycie kilku dobrych karabinków, lin czy haków! Jakie toczyły się dyskusje na temat sprzętu, sposobu wiązania liny, techniki wspinaczki. Ciuła się ten sprzęt, ciuła i ciągle jeszcze nie jest to. Później dobrego sprzętu jest więcej, ale szybko się niszczy. Jest się już dobrym wspinaczem, a sprzęt albo nie najlepszy, albo podniszczony. Najgorsze jednak czeka prawie każdego z nas — ma się wreszcie już ten wymarzony, dobry sprzęt, ale nie jest się już dobrym alpinistą!

Po letnich wspinaczkach w Skałkach poznałam zasady wspinaczki zimowej w Śnieżnych Kotłach, leżących między Łabskim Szczytem a Szrenica w Karkonoszach. Skala trudności, ekspozycja, długie, kilkugodzinne dojścia, typowy wysokogórski charakter, zimą ogromne nawisy, lodospady, lawiny — wszystko to sprawia, że Śnieżne Kotły — wychodzące na grań żlebami 150-200 m wysokości — są etapem pośrednim między Skałkami a Tatrami. Jest to znakomity teren treningowy przed poważnymi zimowymi drogami tatrzańskimi dla wspinaczy ze środowiska sudeckiego. Również i ja w Śnieżnych Kotłach uczyłam się asekuracji przy

17

użyciu czekana, posługiwania się rakami, śrubami, igłami lodowymi, rąbania stopni w lodzie.

Po indywidualnych wspinaczkach i bliższym poznaniu środowiska wrocławskich taterników, wstąpiłam do ówczesnego Wrocławskiego Koła Klubu Wysokogórskiego jako członek-sympatyk. Po pewnym czasie zostałam członkiem-uczestnikiem. W następnych latach moją działalnością górską w dużej mierze kierował klub, nadając niejako urzędowy charakter moim inicjatywom. I właśnie jako członek klubu, ze skierowaniem w garści, w lipcu 1962 roku pojechałam do „szkółki taternickiej" na Hali Gąsienicowej.

18

ZAPACH TATR

Należę do tych nielicznych wspinaczy, którzy zaczęli uprawiać taternictwo prawie nie znając Tatr. Do taternictwa nie dochodziłam poprzez turystykę wysokogórską, ucząc się wspinaczki poznawałam jednocześnie Tatry. Znałam je z map i przewodników, znałam sporo faktów z historii ich zdobywania, a także nazwiska najlepszych taterników i alpinistów, umiałam wymienić wszystkie szczyty w głównej grani Tatr, topografii uczyłam się z albumów.

Z pomaturalnej wycieczki w góry niewiele pozostało mi w pamięci, toteż po przyjeździe do Zakopanego nie bardzo orientowałam się, jak dojść na Halę Gąsienicową...

Do „Murowańca" przyszłam z ogromnym plecakiem: dużo jedzenia, maszynka benzynowa, paliwo, sprzęt wspinaczkowy i biwakowy. Zgłosiłam się do dyżurki GOPR-u, gdzie powiedziano mi, w której sali mieszkają „kursanci". Długo stałam pod drzwiami pełna obaw: kogo i co tam zastanę? Nagłe szarpnięcie drzwi z tamtej strony nie pozostawiło mi wyboru — musiałam wejść.

„Kursanci" leżeli na łóżkach, odpoczywając po trudach pierwszych przejść. Nowa osoba zwróciła ogólną uwagę, co nie dodawało mi śmiałości. Posypały się pytania: kim jestem, czym się zajmuję, skąd się wzięłam? W obronę przed ciekawskimi wziął mnie jeden z instruktorów, Zbyszek Jurkowski:

¦— Dajcie jej spokój, niech dziewczyna rozpakuje się i odpocznie. Nie widzicie, jaka jest przerażona?

19

Szkółkę na Hali Gąsienicowej prowadził wówczas Michał Gajewski — pełniący obowiązki naczelnika GOPR-u, instruktorami zaś byli ludzie znani w środowisku taternickim; nazwiska niektórych związane są z historią taternictwa i alpinizmu w Polsce. Moimi bezpośrednimi instruktorami byli: „Szlachetny" czyli Zdzisław Jakubowski, późniejszy etatowy kierownik „Szkoły Taternictwa" na Hali oraz Ryszard Berbeka, brat bardziej znanego wśród alpinistów Krzysztofa.

Następnego dnia przeprowadzono sprawdzian naszych umiejętności. Prawie każdy miał już pewne doświadczenie wspinaczkowe, a przynajmniej powinien je mieć. Sprawdzian dotyczył nie tylko umiejętności posługiwania się liną, znajomości zasad asekuracji, ale również techniki wspinaczki. Cała impreza odbywała się na Żółtej Igle, tradycyjnym poligonie nowicjuszy. Dzieją się tam zazwyczaj rzeczy straszne, po latach wspominane jednak przez byłych kursantów z rozrzewnieniem.

Podchodzimy pod Żółtą Igłę. Opuszczamy szlak turystyczny i wchodzimy w piarg. Niepokój — nie obsunie się? Wydaje się, że każdy ruch na zboczu spowoduje ruszenie kamiennej lawiny. Pod Żółtą Igłą wiążemy się. Używaliśmy wówczas lin sizalowych. Nowe sprawiały nam wiele kłopotu, gdyż w czasie wspinaczki skręcały się w węzły-koszmary. Trzeba było często rozplątywać tę „sałatę" i niewiele pomagał wcześniejszy zabieg prostujący — moczenie, a następnie suszenie napiętej, rozwieszonej między drzewami liny.

Związaliśmy się pod pachami węzłem tatrzańskim skrajnym. Nie były jeszcze używane wsporki, czyli taśmy lub pętle na uda, podwiązane do tego węzła. Przy wiązaniu się pod pachami liną lub specjalnym pasem, w czasie upadku całe obciążenie szło na klatkę piersiową. Stosowano również wiązanie w pasie, ale przy tym sposobie asekuracji istniało niebezpieczeństwo, że środek ciężkości może przesunąć się i delikwenta obróci nogami do góry lub może nastąpić szarpnięcie tak silne, że spowoduje wewnętrzne obrażenia.

20

Po sprawdzianie pogrupowano nas w zespoły o mniej więcej wyrównanych umiejętnościach. Byłam w zespole z Witkiem Błońskim i Adamem Trzaską. Najczęściej chodziliśmy na drogi o stopniu trudności II lub III, czyli „dość trudno" lub „trudno".

Na zakończenie kursu nagrodą dla najlepszych było wspinanie się na drogach o skali trudności IV i przejście „setki". Jest to droga na Zachodnim Kościelcu — wschodnim żebrem od strony Zmarzłego Stawu.

Zazwyczaj ze schroniska wychodziliśmy około 7.30. Wspinaczki były krótkie: żebra Granatów — prawe, lewe i środkowe, grań Kościelców, grań od Niebieskiej Turni do Świnicy bez uskoku oraz Zawratowa Turnia. Wszystkie te drogi nie przekraczały skali trudności III. Przejście zachodniej ściany Zadniego Kościelca, drogi trudniejszej, było dla naszego zespołu dużym przeżyciem, zwłaszcza że do trudności technicznych dołączyła się nagła ulewa, która zmusiła nas do pospiesznego wycofania się.

Wycofując się ze ściany zostawiliśmy karabinek z pętlą. Karabinek ciężki, solidny, odkupiony od wspinacza z NRD. Sprzęt mieliśmy wówczas tak skromny, że strata jednego nawet karabinka wydawała się niepowetowana. Mieliśmy ich zaledwie trzy! Toteż następnego dnia wróciłam z Adamem na ścianę, by odzyskać naszą własność. Oczywiście, bez wiedzy instruktora, nie zabierając też liny, a jedynie pętlę. Wspięliśmy się na znaczną wysokość. W trudnym miejscu ogarnął nas nagle strach, nie pozwalający pójść wyżej, ani też zdecydować się na odwrót. Trochę to trwało, zanim z dużymi emocjami wycofaliśmy się w końcu do podnóża ściany.

To wydarzenie było dla mnie podwójnie pouczające. Pierwsza nauczka nastąpiła zaraz: na tym etapie umiejętności trzeba bardzo uważać przy podejmowaniu samodzielnych decyzji wspinaczkowych. Druga natomiast zaowocowała w kilka lat później, kiedy zostałam instruktorem; wiedziałam już, z własnego doświadczenia, ze po „kursantach" można i trzeba spodziewać się wszystkiego.

Moje umiejętności wspinaczki zimowej, nabyte w Śnieżnych Kotłach, z których byłam tak dumna, nie wystarczały na Tatry nawet latem. Schodziliśmy z Przełęczy Kościelcowej ku Stawom

21

Gąsienicowym po płacie śniegu. Czując się bardzo pewnie chwytam mocniej w garść młotek i do roboty! Zdzisław Jakubowski ostrzega, bym uważała. Odkrzykuję dziarsko:

— Znamy to, znamy!

Ocieniony płat okazuje się jednak twardszy niż myślałam i zanim zdążyłam wyhamować młotkiem, zaczęłam zsuwać się w dół. Poleciałam zaledwie kilkadziesiąt metrów. Nic mi się nie stało. Ale do końca kursu słyszałam: „Znamy to, znamy!".

Szkółkę ukończyłam z wynikiem zaledwie dobrym. Mimo oczytania w literaturze, zaważyły braki w znajomości Tatr. Kurs kończył się egzaminem praktycznym, podczas którego — w tym samym zespole, w którym wspinało się w czasie kursu — należało w obecności komisji egzaminacyjnej przejść drogę na Żebrze Piets-cha, wyprowadzającym na grań Fajek pomiędzy Żółtą Turnią a Granatami. Z trudnością można nazwać to drogą, gdyż gubi się gdzieś między piargiem a kosówką. Nie jest to formacja wybitna, ale za to bardzo dogodna do przeprowadzenia egzaminu, ponieważ komisja może dokładnie obserwować kolejne etapy wspinaczki. Naszemu zespołowi ten egzamin przeszedł bezboleśnie. Staliśmy się taternikami.

Tuż przed rozpoczęciem naszego kursu, na Hali Gąsienicowej wydarzył się tragiczny wypadek. 2 lipca 1962 roku zginął Jan Długosz, idol ówczesnego pokolenia taterników, czołowa postać krakowskiego środowiska, człowiek o niezwykłej osobowości, narzucający określony styl bycia i wspinaczek. Zginął na łatwej, wydawałoby się, zupełnie bezpiecznej grani Zachodniego Kościelca, w trakcie zajęć prowadzonych z komandosami. Obserwując wspinające się grupy chodził po grani bez asekuracji, w terenie o skali trudności II.

Nie znałam Długosza osobiście. Był dla mnie jeszcze jedną postacią legendarną, choć współczesną. Może dlatego jego śmierć nie wywarła na mnie zbyt silnego wrażenia, mimo że przeszła tak blisko. Ale inną śmierć w górach, kilka lat wcześniej, przeżyłam mocno. Z taternictwem wtedy nie miałam jeszcze nic wspólnego.

22

Byłam studentką I roku. Naszym asystentem na zajęciach rysunku technicznego był Jerzy Biederman, młody, znakomity wrocławski taternik. 28 grudnia 1959 roku ze schroniska przy Morskim Oku wyruszył ze swym stałym partnerem, Józefem Panfilem z którym dokonał wielu wspaniałych przejść w Tatrach i Alpach, a towarzyszył im Marian Hensold. Mieli zamiar przejść filar północnej ściany Żabiego Szczytu Wyżniego. Po południu zaczął padać śnieg. Następnego dnia rano wszystkie zespoły powróciły do schroniska — oprócz zespołu z Wrocławia. Ekipa GOPR-u przedostała się do Doliny Żabich Stawów Białczańskich. Dolina była wypełniona świeżo spadłym śniegiem, nie skalanym żadnymi śladami. Tylko pod Owczą Przełęczą leżały zwały wielkiej lawiny...

Śmierć w górach wydawała mi się wówczas bohaterska i wzniosie tragiczna. Po raz pierwszy zetknęłam się ze śmiercią kogoś znajomego, kogo prawie codziennie widywałam. Trochę po młodopolsku myślałam, że góry za miłość do siebie każą płacić cenę najwyższą.

O Jurku Biedermanie pamiętaliśmy we Wrocławiu, ale pamięć tę przesłonił nieco jego brat Wojtek, który zaczął się wspinać dopiero po śmierci Jurka. Szybko stał się jednym z lepszych taterników środowiska wrocławskiego. Cieszył się ogólną sympatią, zwłaszcza starszych taterników, którzy ze względu na pamięć brata mieli w stosunku do niego trochę opiekuńcze uczucia. Ale Wojtek nie chciał i nie potrzebował opieki. Chciał się wspinać. Bardzo często ocierał się o ryzyko, pokonując drogi „skrajnie trudne". Wśród przyjaciół budził obawy, czym to może się skończyć. Skończyło się tragicznie w 1964 roku. Zginął w górach, których wciąż był spragniony, na zerwach Galerii Gankowej.

Po ukończeniu kursu na Hali Gąsienicowej, z „patentem" na samodzielne wspinanie, wyruszyłam do Morskiego Oka. Tam miał się mną zaopiekować jeden ze wspinaczy Koła Wrocławskiego, Longin Śliwiński. Obozował na „taborisku", czyli polu namiotowym niedaleko s...