TEORIE REAKCJI SPOŁECZNEJ

ü     Udzielają odpowiedzi na pytania: jak powstają normy społeczne, jakie są reakcje społeczeństwa wobec osób, które popełniają przestępstwa, jakie konsekwencje reakcje te powodują

ü     Tym, co interesuje reprezentantów kierunku reakcji społecznej, jest proces, w trakcie którego dochodzi do uznania pewnych osób za dewiantów, oraz skutki wynikające z tego faktu

ü     W ujęciach tych mniej ważne jest, dlaczego ktoś narusza normy, istotne jest natomiast, dlaczego uznany jest za naruszającego normy

ü     W paradygmacie etiologicznym, kontrola społeczna powstrzymuje dewiację, a w podejściu reaktywnym kontrola społeczna wywołuje dewiację

o       Na wskutek działania kontroli społecznej dochodzi do określenia repertuaru zachowań nie aprobowanych

o       Przez to dochodzi do uznania konkretnej osoby za dewianta

ü     Powstanie tego kierunku datuje się na początek lat sześćdziesiątych

SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM A KIERUNEK REAKCJI SPOŁECZNEJ

ü     Generalne założenia ontologiczne i epistemologiczne nurtu naznaczania społecznego wywodzą się z interakcjonizmu społecznego, który to z kolei wywodzi się z chicagowskiej szkoły socjologii i psychologii społecznej (Cooley, Thomas, Znaniecki, Dewey, Mead)

ü     Zarys koncepcji Meada

o       Jaźń kształtuje się podczas interakcji z otoczeniem, „istotnymi innymi” (relacje typu face to face), w ramach grup pierwotnych

o       Interakcje zachodzą w procesie komunikowania się za pomocą gestów; gesty:

§        Nieznaczące- natychmiastowa reakcja na bodziec, np. odruchy bezwarunkowe, cechują głównie zwierzęta

§        Znaczące- cechują interakcje międzyludzkie, reakcje uprzednio zinterpretowane, uświadomione, celowe, których charakter jest symboliczny, dochodzi do uzgadniania znaczeń miedzy uczestnikami interakcji; chodzi o to, aby partnerzy mogli poprawnie odczytać znaczenia gestów i przekazać je® aby to było możliwe, trzeba utożsamić się, „wejść w skórę” partnera (przyjmowanie ról partnera)

o       Dzięki przyjmowaniu postawy innej jednostki możemy traktować naszą jaźń jako przedmiot obserwacji i spoglądać na siebie z boku, oczami otoczenia

ü     Cechy symbolicznego interakcjonizmu

o       Interakcja jest konstruowana, a nie wyzwalana (ludzie konstruują swe działania w trakcie ich wykonywania, a nie reagują mechanicznie na zewnętrzne bodźce)

o       Działanie dokonuje się na bazie definicji sytuacji, w której człowiek działa; definiowanie jest stałym procesem

o       Interakcja jest symboliczna, ponieważ dokonuje się za pośrednictwem wspólnych symboli

o       Interakcja zachodzi przez przyjęcie roli partnera

o       Przyjmowanie roli partnera jest centralnym, zakłada ono wyobrażenie o sobie, jak się jest widzianym z punktu widzenia drugiego

o       Interakcja ma charakter wyłaniający się- pewne cechy wymieniają się w jej trakcie i nie miałyby miejsca, gdyby nie połączone działania partnerów

ü     Nie istnieje obiektywna rzeczywistość- wszystko, co jest, stanowi wynik subiektywnego postrzegania sytuacji; sens i znaczenie jest różne dla wszystkich

ü     Perspektywa reakcji społecznej a symboliczny interakcjonizm

o       Ład, porządek społeczny, jest wynikiem chwiejnej równowagi między antagonistycznymi dążeniami poszczególnych grup

o       Dewiacja jest procesem, a nie stanem

o       Konformizm i dewiacja są symbolami tworzonymi w procesie konstruowania rzeczywistości, nie zaś stanami, którym można by przypisać różnice obiektywne

o       Kontrola społeczna stanowi zmienną niezależną w procesie tworzenia dewiacji (dewiacja wynikiem działania kontroli społecznej)

o       Dewiacja ma charakter relatywny, a nie absolutny- zależy od przyczyny, osoby, kontekstu

o       Mechanizmy kreowania dewiacji i dewiantów maja charakter uniwersalny

KITSUSE I CICOUREL: POSTULATY TEORETYCZNE I DYREKTYWY METODOLOGICZNE

ü     Propozycja Kitsusego

o       Nie samo zachowanie różnicuje „porządnych ludzi” i naruszycieli norm; kategoria „odmieńców” powstaje w procesie reakcji społecznej, w wyniku którego pewne osoby zostają określone jako dewianci, inne zaś nie

o       Zauważył pewną niekonsekwencję u Mertona, który zaliczył rytualizm do zachowań dewiacyjnych- zdaniem Kitsuse’ a rytualizm jest z gruntu konformistyczny

o       Zaproponował następujące dyrektywy badawcze: dewiacje należy rozpatrywać jako proces, w trakcie którego członkowie grup, społeczności lub społeczeństwa: 1)interpretują zachowanie jako dewiacyjne 2)definiują jednostki zachowujące się w taki sposób jako dewiantów określonej kategorii 3)traktują ich w sposób uważany za stosowny wobec danej kategorii dewiantów

o       Socjologiczną kategorię dewiantów tworzy dopiero negatywna opinia społeczna; dewiacja istnieje tylko w takiej mierze, w jakiej spotyka się z reakcją społeczną (dlatego też działalność instytucji formalnej kontroli społecznej może spowodować, że jedynie nieznaczna część tych zachowań znajdzie odbicie w rejestrach urzędowych stanowiących podstawę zestawień statystycznych i odwrotnie)

o       Postulat rezygnacji z absolutystycznego ujmowania norm społecznych na rzecz ujęcia relatywistycznego i kontekstowego

KONCEPCJA ERIKSONA

ü     Osią zainteresowania Eriksona była rola dewiacji w utrzymywaniu ładu społecznego i wyznaczaniu tożsamości kulturowej grup

ü     Dewiant i dewiacja

o       Dewiacja- zachowanie uważane powszechnie za wymagające zainteresowania instytucji kontroli społecznej, to znaczy zachowanie, z którym „należy cos zrobić”

o       Dewiację tworzy społeczeństwo ® proces naznaczania

o       Nie każdy odbiegający od normy uważany jest za dewianta; różnica między tymi, którzy „dorabiają się” etykietek, a tymi, których zostawia się w spokoju jest wynikiem tego, w jaki sposób społeczna widownia segreguje i kategoryzuje wiele elementów obserwowanego przez siebie zachowania

o       Filtrująca funkcja społecznej widowni przejawia się przede wszystkim w tym, że ustala ona, jakie zachowania są niepożądane, nieobyczajne, szkodliwe

ü     Dewiacja a porządek społeczny

o       Charakterystyczną cechą społeczności jest bliski, bezpośredni kontakt tworzących je osób i wspólne doświadczenia, co sprawia, że każda społeczność ma poczucie odrębności; społeczność ma wyznaczone granice w sensie przestrzennym i kulturowym

ü     Jedną z istotniejszych funkcji społeczności jest stałe wyznaczanie i utrzymywanie granic w przestrzeni kulturowej- aby nie doszło do połączenia z innymi społecznościami, każda społeczność winna mieć określony zasób aktywności, wartości, zwyczajów etc., które tylko dla niej są charakterystyczne; istnieje zatem umowna, względna i niedokreślona granica między zachowaniem właściwym a niewłaściwym

o       Publiczne akty potępienia są i były głównym źródłem informacji o granicach systemu normatywnego społeczności

o       Zachowania dewiacyjne nie są zwykłą usterką w mechanizmie działania społeczeństwa, lecz w kontrolowanych rozmiarach mogą stanowić istotny warunek utrzymania stabilności życia społecznego

ü     Funkcje instytucji kontroli społecznej

o       Zasadniczym celem kontroli społecznej wcale nie jest całkowite wyeliminowanie zjawisk dewiacyjnych, ale ich utrwalanie

o       Gdyby nawet istniejący aparat kontroli wyeliminował wszystkie zachowania niezgodne w danej społeczności z obowiązującymi normami, to organizacje do zwalczania zjawisk patologicznych, aby nie pozostawać bez zajęcia zaczęłyby definiować jako dewiacyjne zachowania te, które dotychczas były uważane za normalne

o       Rejestrowane rozmiary zachowań dewiacyjnych są uzależnione od technicznych środków, jakimi w danej chwili dysponują dane instytucje

ü     Ponieważ każde społeczeństwo ma określone granice (odnoszące się przede wszystkim do sfery kulturowej), maję też określone „style dewiacji”- pewna grupę zachowań szczególnie potępianych

o       Naruszenie wartości centralnych jest spowodowane m. in. tym, że w każdym społeczeństwie pewna grupa ludzi świadomie decyduje się na czyny godzące w te wartości w ramach wyrażenia protestu przeciw wyznawanym normom (buntownicy w rozumieniu Mertona)

o       Inna grupa ludzi narusza normy związane z wartościami szczególnie istotnymi dla społeczeństwa wskutek nadmiernego dążenia do ich realizacji (innowatorzy w rozumieniu Mertona)

ü     Dewiant i jego konformistyczny odpowiednik żyją w bardzo podobnym świecie znaczeń i symboli, interesują się zbliżonymi aspektami otaczającej ich rzeczywistości; dewiant i konformista są wytworem tej samej kultury, wymysłem tej samej wyobraźni

ü     Dewiacyjna rola społeczna powinna mieć charakter przejściowy (jak wszystkie inne role); jednak w wyniku braku zinstytucjonalizowanych procedur, za pomocą których sygnalizowano by zakończenie pełnienia roli dewianta, rola ta nabiera charakteru stałego; skutki publicznej stygmatyzacji są prawie nieodwracalne

ü     Jeżeli np. były przestępca wychodzi z więzienia, to społeczeństwo skłonne jest do traktowania takiej osoby zgodnie z jej ostatnią rolą społeczną, to jest właśnie z rolą dewianta

o       Reakcją na taką postawę społeczeństwa może być powrót do zachowań dewiacyjnych

KONCEPCJA BECKERA

ü     Zachowanie staje się dewiacyjne dopiero w wyniku reakcji społecznej

ü     To, że przestępcy naruszają normy, nie oznacza, że są oni grupą homogeniczną, zamkniętą

ü     Dewiację tworzą grupy społeczne przez ustanawianie reguł, których naruszanie stanowi dewiację, a także przez stosowanie tych reguł wobec poszczególnych ludzi i etykietkowanie ich jako outsiderów

ü     Dewiacja nie jest cecha czynu popełnianego przez jednostkę, lecz jest skutkiem stosowania przez innych reguł i sankcji wobec „winowajcy”; sam czyn nie jest dewiacyjny, jest nim dopiero, gdy tak zostanie określony

ü     Zaetykietkowani dewianci mają jedną wspólną cechę: ich zachowanie dewiacyjne wyszło na jaw, oni zaś zostali naznaczeni piętnem odmieńców

ü     To, czy zachowanie będzie uznane za dewiacyjne jest uzależnione od wielu okoliczności

o       jest zmienne w czasie

o       od tego, kto naruszył normę i kto był tym naruszeniem poszkodowany

§        kobiety z reguły dostają niższe wyroki za te same czyny, co mężczyźni

§        ci z niższych sfer mają gorzej, niż ci z wyższych

o       od tego, jakie skutki pociąga za sobą dany czyn

o       społeczeństwo poprzez ustanawianie norm i reguł, a także sankcji w wyniku ich naruszenia, kreuje dewiację i dewiantów

ü     ten sam człowiek, który jednego dnia jest konformistą, następnego dnia może stać się już przestępcą w wyniku zmiany prawa

Konformistyczne- zgodne z regułami i nie postrzegane jako dewiacyjne

Błędne ocenianie- gdy posądzi się kogoś o coś, czego nie zrobił

Dewiacja ukryta- zachowanie łamie reguły postępowania, lecz społeczna widownia nie jest tego świadoma i nadal traktuje je jako konformistyczne

Dewiacja czysta- stanowi naruszanie reguł i jest tak odbierane przez społeczna widownię

ü     u podstaw tworzenia i egzekwowania reguł społecznych leży władza i siła

ü     grupy społeczne kreujące normy to grupy dzierżące władzę polityczną, ekonomiczną

ü     SEKWENCYJNY MODEL DEWIACJI- ujęcie procesu stawania się dewiantem

o       Wg Beckera, symultaniczne ( a takie było do tej pory) ujęcie procesu dewiacji nie pozwala na uchwycenie faz rozwoju danego zachowania

o       Każdy etap rozwoju ma własne, różne przyczyny; każdej dającej się wyodrębnić fazie nasilania się dewiacji odpowiadają tylko jej właściwe czynniki warunkujące zachowania bądź też rola czynników operujących w trakcie całej złożonej sekwencji jest w każdej fazie inna

o       Pierwszym szczeblem kariery dewiacyjnej jest popełnienie nonkonformistycznego czynu, który stanowi naruszenie pewnego zbioru reguł (może być świadomy i nieświadomy [np. pierwszy papieros z marihuaną wypalony nieświadomie])

o       Dlaczego ludzie są w zdecydowanej części konformistami?- zaangażowanie

o       Intencjonalni dewianci

§        Ci, którzy mają relatywnie mało do stracenia- są słabo związani z systemem zobowiązań konformistycznych

§        Ci, którzy co prawda ą związani konformistycznym systemem wartości i norm, lecz osłabiają ich wpływ za pomocą technik neutralizacji

§        Ci, którzy naruszają normy dążąc do osiągnięcia konformistycznych celów (np. złożenie na szefa donosu chcąc zdobyć jego posadę)

o       Istotnym momentem w rozwoju kariery dewiacyjnej jest pierwsze publiczne określenie danej osoby jako dewianta ® zmiana publicznej tożsamości jednostki

ü     Każdy człowiek posiada wiele statusów (płeć, kolor skóry, zawód etc.) ® tworzy się ich hierarchia, a jeden z nich staje się najważniejszym, symbolicznym identyfikatorem- jeszcze do niedawna w wielu krajach najważniejszy był kolor skóry; również status dewiacyjny u dewianta wysuwa się jako najważniejszy- najpierw określa się go jako dewianta danej kategorii, a dopiero później wnioskuje się o tym, w jakie jeszcze statusy może być on wyposażony

o       Każdemu statusowi głównemu towarzyszy zespół nieformalnych cech posiłkowych- zakłada się, że posiadacz statusu głównego jest również wyposażony w określony zestaw cech posiłkowych

§        W wyniku popełnienia przestępstwa, następuje symboliczna generalizacja z jednego, uznanego za niewłaściwe zachowania także na inne cechy dewianta; przekonanie, że to zachowanie powtórzy się jeszcze wielokrotnie w przyszłości

ü     Tego typu rozumowanie uruchamia mechanizm samospełniającego się proroctwa- osoba publicznie określona jako dewiant bywa w rezultacie takiej identyfikacji odcinana od uczestnictwa w grupach konformistycznych

o       Odrzucenie dewianta przez społeczeństwo może prowadzić do tego, że zaczyna on naruszać również inne normy społeczne, których wcale nie zamierzał łamać, lecz zmuszony jest do tego okolicznościami

o       Od naznaczonego dewianta zaczyna się oczekiwać „złego zachowania” i oczekiwania te często się spełniają

o       Mechanizm samospełniającego się proroctwa spycha naznaczonego dewianta na margines życia społecznego, w kierunku podkultury dewiacyjnej- końcowym etapem kariery dewiacyjnej jest przystąpienie do zorganizowanej grupy dewiacyjnej; członkostwo w takiej grupie umacnia tożsamość dewiacyjną

§        Istnieje większe niż uprzednio prawdopodobieństwo, że dewiant, który przystępuje do takiej grupy  będzie kontynuował dotychczasową działalność (uczy się unikać kłopotów i nabywa umiejętności uzasadniania swoich czynów)

RODZAJE DEWIACJI I TYPY NAZNACZEŃ

ü     Dewiacja pozytywna i negatywna

Negatywna- takie zachowanie, które w poszczególnych grupach, środowiskach czy społeczeństwach są traktowane jako „złe”, niepożądane, naganne, stanowią naruszenie nakazu- nie są aprobowane

o       Znaniecki wprowadził podział na zboczeńców podnormalnych (czyli dewiantów negatywnych) i nadnormalnych (dewiantów pozytywnych

o       Jerzy Kwaśniewski- my love zajmuje się dewiacją pozytywną; zachowania takie określa się mianem: nonkonformizmu innowacyjnego (twórczego), konstruktywnego antagonizmu, moralnego perfekcjonizmu, „twórczego niepokoju” etc.

§        Kwaśniewski, najcudowniejszy, najwybitniejszy, najmądrzejszy polski socjolog wymienia pozytywnych dewiantów- są to: honorowy krwiodawca, osoba ratująca komuś życie z narażeniem swojego, osoba trwale przeciwstawiająca się korupcji i nadużyciom, osoby wybitnie uczciwe (czyli mój Kwaśniewski!!!)- te postawy skłonni jesteśmy aprobować

§        Wg

...