wojtyla_karol.pdf

WOJTYŁA K AROL ( Jan Paweł II ) – filozof, teolog, poeta, humanista, twórca

personalistycznej antropologii i etyki w ramach lubelskiej szkoły filozoficznej,

od 16 X 1978 papież, ur. 18 V 1920 w Wadowicach, zm. 2 IV 2005 w Rzymie.

W latach 1938–1939 studiował polonistykę na UJ (studia przerwane z

powodu II wojny światowej), w latach 1942–1946 odbył studia filozoficzno-

teologiczne w ramach tajnego nauczania w Krakowskim Seminarium

Duchownym, a w latach 1946–1948 na Uniwersytecie „Angelicum” w Rzymie,

zakończone doktoratem w 1948 na podstawie rozprawy Doctrina de fide apud

s. Joannem a Cruce pisanej pod kierunkiem R. Garrigou-Lagrange’a (doktorat

nostrifikowany na UJ). W 1953 habilitował się na UJ na podstawie rozprawy

Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu

Maxa Schelera . Od 1954 do 1978 pracował na Wydziale Filozofii KUL na

stanowisku docenta, później zastępcy prof., kierownika Katedry Etyki (ze

względów ideowo-politycznych nie wyraził zgody, by Wydział Filozofii KUL

podjął starania o nadanie mu tytułu prof. zwyczajnego). W 1976 Senat KUL

nadał W. tytuł prof. honorowego. Okres pracy akademickiej był najbardziej

owocny dla kształtowania się myśli filozoficznej W.; czerpiąc inspirację ze

środowiska naukowego KUL, jednocześnie kształtował je i ubogacał w

dziedzinie antropologii i etyki przez uwzględnienie podmiotowego wymiaru

bytu ludzkiego. Utrzymywał kontakty z uniwersytetami zagranicznymi (m.in.:

Fryburg Szwajcarski, Mainz, Genua, Mediolan, Rzym, Waszyngton). W 1977

otrzymał doktorat h.c. Uniwersytetu Jana Gutenberga w Moguncji.

Równolegle z działalnością naukową uczestniczył w życiu Kościoła: jako

bp pomocniczy Krakowa (1958), abp Krakowa (1963), uczestnik Soboru

Watykańskiego II (1962–1965), kard. (1967), papież Jan Paweł II (1978).

Dokumenty papieskie i twórczość teologiczna W. zawierają duży ładunek

głębokiej myśli filozoficznej.

Ważniejsze dzieła W.: Ocena możliwości zbudowania etyki

chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera (Lb 1959); Miłość i

odpowiedzialność (Lb 1960, 1986 4 ); Osoba i czyn (Kr 1969, 1985 2 ; pt. Osoba i

czyn oraz inne studia antropologiczne , Lb 1994 3 ); Elementarz etyczny (Wr

1982, Lb 1999); Wykłady lubelskie (Lb 1986, 2006 2 ); Zagadnienie wiary w

dziełach św. Jana od Krzyża (Kr 1990); Człowiek w polu odpowiedzialności

Wojtyła Karol PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

(Lb 1991); Zagadnienie podmiotu moralności (Lb 1991); O poznawalności i

poznawaniu Boga (Kr 1999, 2003 2 ); Rozważania o istocie człowieka (Kr 1999,

2003 2 ); Świętego Jana od Krzyża nauka o wierze (Lb 2000). Ważniejsze

artykuły: Problem oderwania przeżycia od aktu w etyce na tle poglądów Kanta

i Schelera (RF 5 (1955–1957) z. 3, 113–140); W poszukiwaniu podstaw

perfekcjoryzmu w etyce (tamże, z. 4, 303–317); Zagadnienie woli w analizie

aktu etycznego (tamże, z. 1, 111–135); O kierowniczej lub służebnej roli

rozumu w etyce. Na tle poglądów Tomasza z Akwinu, Hume’a i Kanta (RF 6

(1958) z. 2, 13–31); Osoba i czyn. Refleksywne funkcjonowanie świadomości i

jej emocjonalizacja (Studia Theologica Varsaviensia 6 (1968), 101–119);

Osoba i czyn na tle dynamizmu człowieka (w: O Bogu i o człowieku , Wwa

1968, I 201–226); Problem doświadczenia w etyce (RF 17 (1969) z. 2, 5–24);

Problem teorii moralności (w: W nurcie zagadnień posoborowych , Wwa 1969,

III 217–249); Osoba: podmiot i wspólnota (RF 24 (1976) z. 2, 5–39);

Subjectivity and the Irreducible in Man (Analecta Husserliana 7 (1978), 107–

114); Uczestnictwo czy alienacja (Summarium 7 (1978), 7–16); The Person.

Subject and Community (RMet 33 (1979) z. 2, 273–308); Problem

konstytuowania się kultury poprzez ludzką praxis (RF 27 (1979) z. 1, 9–20).

K ONCEPCJA

FILOZOFII . W. był filozofem oryginalnym, dociekliwym,

obdarzonym pasją poznawczą. Łączył umiejętność analizy z kontemplacyjnym

ujęciem prawdy, bezpośredniego oglądu z sięganiem do korzeni. Filozofię

uważał za podstawową dziedzinę poznania, za wiedzę-mądrość autonomiczną

wobec nauk szczegółowych i wiary religijnej; filozofia o wymiarze

metafizycznym pełni niezastąpioną rolę w kulturze („zwierciadło kultury”) i w

teologii (zob. encyklika Fides et ratio , Lb 2003).

Twórczość filozoficzna W. zmierzała do odpowiedzi na pytanie, kim jest

człowiek, jak działa i w jaki sposób powinien urzeczywistniać swoje ludzkie

powołanie. W. dążył do integralnego ujęcia i zrozumienia rzeczywistości

człowieka w całej jej złożoności, bogactwie i oryginalności. Sformułował

antropologię jako filozofię osoby oraz związaną z nią etykę (filozofię

moralności).

Poprzez własny styl i metodę filozofowania dążył do połączenia

przedmiotowego ujęcia człowieka – zgodnie z filozofią bytu wywodzącą się od

Wojtyła Karol PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu („zobiektywizowana metafizyka osoby”)

– z ujęciem świadomościowym, właściwym dla filozofii podmiotu (głównie

Schelera).

Podstawowym źródłem refleksji filozoficznej W. było doświadczenie

człowieka: bezpośrednie, przedmiotowe, rozumiejące. Człowiek może

doświadczać siebie, swego wnętrza, dzięki refleksji towarzyszącej każdemu

działaniu (czynowi). Refleksyjna analiza ludzkiego działania, doświadczenie

rozumiejące, prowadzi do odkrycia podmiotu – sprawcy działania i tego, kto

przeżywa swoją podmiotowość – a więc do odkrycia osoby.

W procesie refleksji filozoficznej opartej na doświadczeniu człowieka

dostrzegał 3 wzajemnie przenikające się etapy: doświadczenie, zrozumienie,

interpretowanie i wyjaśnianie. Wskazuje to na przejście od „fenomenu” do

„fundamentu”. W wyjaśnieniu uwzględniał wymiar poznawczo-

świadomościowy, moralny, społeczny i (scalający je wszystkie) wymiar

metafizyczny („Nie można zatrzymać się na samym doświadczeniu; także

wówczas, gdy wyraża ono i ujawnia wewnętrzność człowieka i jego

duchowość, refleksja racjonalna winna docierać do poziomu istoty duchowej i

do fundamentu, który jest jej podłożem” – tamże, 83). „Problematyka osoby

stanowi szczególnie dogodny teren, na którym dokonuje się spotkanie z bytem,

a tym samym z refleksją metafizyczną” (tamże).

W. wykazywał nierozłączność realnego bytowania człowieka w świecie –

jako „suppositum personale” (aspekt bytowy) – z doświadczeniem „subiectum

personale” (aspekt świadomościowy) („Być podmiotem” i „przeżywać siebie

jako podmiot” to wymiary wprawdzie różne, ale spójne. „[...] w tym drugim

dopiero wymiarze dotykamy właściwej rzeczywistości ludzkiego »ja« [...].

Można także powiedzieć, że ludzkie suppositum staje się ludzkim »ja« i

objawia się jako takie dzięki świadomości” ( Osoba: podmiot i wspólnota , w:

Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne , 382) Nie jest ono jednak

sprowadzalne do ludzkiej „świadomości czy też do tzw. samoświadomości.

Jest ono tylko kontynuowane za jej pośrednictwem w suppositum humanum na

gruncie całego bytowania ( esse ) i działania ( operari ), które temu suppositum

jest właściwe” (tamże).

Wojtyła Karol PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

W toku analiz W. uwzględniał i aspekt bytowy, i świadomościowy, a

wykazując ich spójność, zawsze respektował pierwszeństwo horyzontu bytu

przed horyzontem świadomości. Świadomość istnieje dlatego, że istnieje

obiektywna rzeczywistość, z którą podmiot wchodzi w kontakt poznawczy.

Połączenie aspektu bytu i aspektu świadomości było możliwe, ponieważ W.

inaczej niż zwolennicy filozofii podmiotu (w tym Scheler) rozumiał

świadomość. Odmawiał jej cechy absolutności i intencjonalności. Dzięki temu

jego antropologia, a następnie etyka są integralnym ujęciem istniejącej realnie

rzeczywistości człowieka, który działając moralnie, realizuje realne dobro.

Toteż jego filozofia jest próbą przekroczenia opozycji idealizm – realizm,

subiektywizm – obiektywizm, a przez to wewnętrznego rozbicia podmiotu. Jest

integralnym ujęciem prawdy o człowieku.

A NTROPOLOGIA

FILOZOFICZNA ( METAFIZYKA

OSOBY ). Punktem wyjścia

antropologii filozoficznej W., zawartej przede wszystkim w pracy Osoba i

czyn , jest całościowe doświadczenie człowieka, zwł. doświadczenie

wewnętrzne, którego bezpośrednim przedmiotem jest specyficznie ludzkie

wydarzenie: człowiek działa, czyli spełnia czyn świadomy i wolny (czyn

moralny). Chodzi o doświadczenie rozumiejące, czyli „ogląd intelektualny

dany na gruncie faktu »człowiek działa« w całej jego niezliczonej

częstotliwości [...]. Fakt »człowiek działa« w swej pełnej doświadczalnej

zawartości pozwala się [...] zrozumieć jako czyn osoby” ( Osoba i czyn , w:

Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne , 58). Człowiek dzięki swym

wewnętrznym przeżyciom, samowiedzy i samoświadomości jest „świadkiem

siebie”, swego wnętrza, swego człowieczeństwa i swojej osoby. Na tej drodze

następuje odsłonięcie „tego, co nieredukowalne w człowieku” – bytu

osobowego. Swoją antropologię W. określił jako „studium czynu, który

ujawnia osobę: studium osoby przez czyn” (tamże, 59).

Osobową naturę człowieka ujętego doświadczalnie w aspekcie czynu

wyrażają 3 istotne elementy: świadomość (samoświadomość), wolność

(samostanowienie) oraz rys społeczny (uczestnictwo).

Osoba i czyn w aspekcie poznawczo-świadomościowym.

Człowiek nie tylko świadomie działa, lecz jest także świadomy siebie, czyli

tego, kto działa. Posiada świadomość czynu i świadomość osoby oraz ich

wzajemnej korelacji.

Świadomość pełni w człowieku dwie funkcje: poznawczą, dzięki której

tzw. refleksja towarzysząca odzwierciedla każdy czyn (funkcja refleksyjna).

Druga funkcja pozwala oglądać czyny i ich związek z własnym „ja”. Polega to

na „upodmiotowieniu”, „uwewnętrznieniu”, „subiektywizacji” tego, co

przedmiotowe, czyli przeżywanie własnej sprawczości czynu (funkcja

refleksywna).

Zgodnie z realistyczną, dynamiczną koncepcją człowieka świadomość

ludzka i samoświadomość nie jest kategorią pierwotną, nie ma cechy

intencjonalności. Świadomość zależy od poznania (wiedzy) i samowiedzy,

której przedmiotem jest własne „ja”. Świadomość odzwierciedla czyny i ich

relację do własnego „ja” dzięki samowiedzy. Samowiedza wciela świadomość

w całokształt realnej osoby. Świadomość świadczy o byciu osobą i o jej

wymiarze duchowym (transcendencja osoby w czynie), dotyczy tej sfery

dynamizmu osobowego, w której człowiek najwłaściwiej się urzeczywistnia –

sfery działań osobowych.

Dynamizm właściwy osobie – podmiotowość sprawcza.

Doświadczenie ujawnia w człowieku dwie formy dynamizmu. Pierwsza forma

to czyn. Człowiek przeżywa swój czyn jako działanie, przyczynowo związane z

własnym „ja”. Druga – to „dzianie się” (uczynnienie), „coś dzieje się w

człowieku”, czyli dynamizm bez udziału świadomej sprawczości.

Dana w doświadczeniu rzeczywistość domaga się metafizycznej

interpretacji i wyjaśnienia („[...] podmiot jako byt tkwi u podstaw [...] każdego

działania oraz dziania się, każdej sprawczości oraz podmiotowości. Jest to byt

realny, byt-»człowiek« realnie istniejący, a w konsekwencji realnie działający.

Pomiędzy istnieniem a działaniem zachodzi ścisły związek [...]: »operari

sequitur esse« [...]. Samo esse [...] znajduje się u początku działania, znajduje

się również u początku wszystkiego, co w człowieku się dzieje; znajduje się u

początku właściwego człowiekowi dynamizmu” – tamże, 122). Pierwotność

dynamizmu wyrażającego się w doświadczeniu „człowiek działa” domaga się

afirmacji esse człowieka jako bytu osobowego, swoiście zespolonego z naturą.

„W czynach zawiera się sprawczość, sprawczość uwydatnia konkretne »ja«

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: