samarytanie.pdf

Samarytanie

Samarytanie ( Szomronim , Szamerim ; hebr. שומרונים , arab. سامريون

, sami często określają się mianem Bene Israel , Żydzi n adali im miano

Kutim ) – niewielka semicka g rupa etniczno-religijna, której religia –

samarytanizm zbliżona jest do judaizmu i przez niektórych

religioznawców wraz z judaizmem i karaimami z aliczana do

hipotetycznego mozaizmu (pierwotnej religii Mojżesz a). Są

potomkami mieszkańców starożytnej Samarii oraz imigrantów z

Mezopotamii .

Grupa Samarytan

Samarytanie żyją obecnie w Izraelu oraz w Autonomii Palestyńskiej i

liczą niewiele ponad 700 osób. Grupa wychodzi obecnie z poważnego kryzysu demograficznego, którego

pozostałością jest znacznie większa częstość rzadkich chorób genetycznych w ich populacji. Są silnie zintegrowani

wokół swych wierzeń, góry Gerazim i osoby Wielkiego Kapłana (hebr. kohen ha-gadol ).

Historia Samarytan

Wersja naukowa I

"Dobry Samarytanin" ( 1633 ),

obraz Rembrandta

Starożytność

Samarytanie

Nazwa ich pochodzi od miasta Samaria. Było ono

drugą (lub trzecią) stolicą północnego królestw a

Izrael po podziale pierwotnego państwa żydowskiego

(około 928 p.n.e.) . Nazwę Samaria przejęło później

również całe państwo. Tożsamość narodowa

Samarytan zaczęła się kształtować w wyniku najazdu

(w 732 p.n.e.) i ostatecznego unicestwienia w 722

p.n.e. k rólestwa Izrael/Samarii przez króla Asyrii

Sargona II . Znaczna część mieszkających w nim

Żydów z ostała wysiedlona w głąb Asyrii, na ich

miejsce sprowadzono zaś innych mieszkańców

imperium, co przeprowadzono w czterech kolejnych

przesiedleniach w latach: 721 p.n.e., 715 p.n.e., 680

p.n.e. i w połowie VII w. p.n.e. W czasie pierwszego

przesiedlenia sprowadzono do Samarii ludność z

pięciu północnomezopotamskich prowincji, w tym

również z prowincji Kuteh ( Kutim). Z tego powodu

Żydzi w przeszłości używali wobec Samarytan

określenia Kutim, co miało sugerować, że nie są

Żydami, lecz Kutejczykami (nazywali ich również

Sydończykami, Szachemitami i Amha'aretami, czyli

cudzoziemcami). Ze względu na większą otwartość

tutejszej ludności niż mieszkańców królestwa

południowego – Judy, dochodziło do licznych

małżeństw mieszanych i pewnego synkretyzmu

religijnego. Samarytanie nie chcieli również burzyć

lokalnych świątyń Jahwe i przenosić całego kultu do

Jerozolimy, co było jedną z głównych reform

religijnych z IX - VII w. p.n.e.

Góra Gerazim

Samarytanin, w tle ruiny Samarii

Po pokonaniu i zniszczeniu Judy przez króla

Babilonii Nabuchodonozora II w 586 p.n.e. – na

jeszcze surowsze Wikipedia:Weryfikowalność

wygnanie s kazano również ludność tego państwa

(pierwsze mniejsze wysiedlenie miało miejsce już w

597 p.n.e.) . Po powrocie judzkich Żydów jesienią

538 p.n.e. z niewoli babilońskiej większość z nich

nie chciała uznać Samarytan za współwyznawców.

Część z powracających była skłonna do tego pod warunkiem, że Samarytanie porzucą nieżydowskie małżonki,

zrezygnują z własnych zwyczajów i zwrócą dawne żydowskie majątki nadane im przez Babilończyków. Samarytanie

odmówili, lecz – choć ich główny ośrodek religijny znajdował się na górze Gerazim – zamierzali wesprzeć

odbudowę

Starożytna inskrypcja w języku samarytańskim hebrajskim

Świątyni

Samarytanie

Salomona. Tę propozycję Żydzi odrzucili, uznając

Samarytan za nieczystych rytualnie. Do dzisiaj z

punktu widzenia ortodoksyjnego judaizmu nie jest

jasne, czy Samarytanie są Żydami, którzy wyłączyli

się ze wspólnoty, czy też nie-Żydami.

W IV w. p.n.e. Samarytanie sami ogłosili się odrębną

wspólnotą religijną, a Żydów uznali za apostatów.

Najprawdopodobniej w latach 350- 330 p.n. e.

wybudowali własną świątynię na górze Gerazim.

Używali też własnego, innego niż żydowski

kalendarza. Wrogość między oboma grupami stale

się nasilała, co zwykle niekorzystniej odbijało się na

Samarytanach, gdyż Żydzi mieli większe wpływy na

dworze władców Persji , do której wówczas należała

Palestyna . Wielokrotnie w tych czasach (lecz zwykle

na krótko) Samarytanie tworzyli autonomiczne

państwo ze stolicą w Sychem ( obecnie Nablus ).

Gruzowisko na Gerazim; w tle sanktuarium

Po powstaniu Machabeuszy w połowie II w. p.n.e., w

którym Samarytanie popierali Seleucydów, Żydzi

zaczęli ich prześladować i w 129 p.n.e. z niszczyli ich

świątynię na wzgórzu Gerazim. W okresie rzymskim

obie strony konfliktu oskarżały się wzajemnie wobec

cesarzy o nielojalność i dążenia niepodległościowe.

Kilkakrotnie wybuchały małe powstania

samarytańskie, ale gdy w 66 r. n.e. Żydzi powstali

przeciwko Rzymianom, Samarytanie nie przyłączyli

się do rebelii. Po powstaniu żydowskim Szymona

Bar-Kochby Rzymianie sami odbudowali świątynie na Gerazim ( Hadrian wybudował tu wcześniej świątynię Zeus a)

i umożliwili Samarytanom sprawowanie tam Paschy. Od tego momentu aż do końca ery rzymskiej Samarytanie

cierpieli poważne prześladowania jedynie za cesarza Kommodusa . Kwitły liczne kolonie samarytańskie, z których

największe istniały w Damaszku , Kairz e i Gaza. Kolonie te przestały istnieć dopiero pod koniec XVI wiek u (część

badaczy twierdzi, opierając się na zapiskach karaimskich, że upadek kolonii egipskiej miał miejsce pod koniec

XVIII wiek u).

Gerazim – stanowisko archeologiczne

Średniowiecze i później

W okresie chrześcijańskim pojawiły się prześladowania religijne, choć wielu Samarytan dobrowolnie przyjęło

chrześcijaństwo. W pierwszej połowie IV wiek u Rzym przyjął surowe prawa antysamarytańskie (znacznie bardziej

represyjne niż dla Żydów). Za czasów wschodniorzymskiego cesarza Zenona pod koniec V w. Samarytanie zostali

zdziesiątkowani po nieudanym powstaniu w roku 484 . W roku 529 doszło do zniesienia autonomii Samarii. To

wydarzenie oraz budowa kościoła na szczycie Gerazim z jednoczesnym zakazem odprawiania kultu na świętej górze

Samarytan przyczyniły się do wybuchu wielkiego powstania. Trwało ono w latach 529 – 531 , a jego przywódcą był

Julianus ben Sabar. Zdławił je cesarz Justynian I Wielki , mordując większą część narodu.

W trakcie najazdu Arabów w latach 30. VII w. część Samarytan uciekła z Palestyny. Dwie największe fale emigracji

miały miejsce w 634 ( po bitwie pod Rabbath Moab ) i w 636 (po bitwie nad rzeką Jarmuk ). Uchodźcy zasilili, a być

może ustanowili na nowo kolonie w Egipcie i w Syrii . Na początku IX w. na fali fanatyzmu islams kiego niszczono

świątynie żydowskie i samarytańskie, lecz później sytuacja religijna znacznie się poprawiła.

Samarytanie

Trudny okres to XIV w., gdy Palestynę podbili Mamelucy, którzy przerobili świątynie Samarytan na meczet y i

zmusili wielu z nich do zmiany religii albo emigracji. W tym okresie jednak ponownie rozkwita ich literatura

religijna, zwłaszcza liturgiczna. Nowy najazd osmańskich Turków w roku 1516 to kolejne prześladowania. W roku

1624 z marł ostatni kapłan z rodu syna Aarona – Eleazara/Pinchasa – kapłanami zostali potomkowie jego brata –

Itamara.

Gdy w czasie wojny egipsko-tureckiej w 1832 r oku wojska egipskie pod dowództwem Ibrahima Paszy z ajęły tereny

Palestyny, Samarytanie uzyskali niemal równy z muzułmanami status. Otrzymali również kilka nadań. Kiedy jednak

władza nad tymi terenami wróciła w 1840/ 1 d o Turcji , wprowadzono – tłumacząc to reformami Tanzimatu (a w

rzeczywistości jako "karę" za zbyt dobre stosunki z Egipcjanami) – prawo głoszące, że Samarytanie są poganami.

Wprowadził je ulem Nablusu, nie zważając na to, że Samarytanie od początku islamu byli uważani za " lud Księgi ".

Wyznawcom dano do wyboru – nawrócenie na islam albo śmierć. Od unicestwienia uratował grupę Naczelny Rabin

Jerozolimy, który reprezentował przed sułtan em całą palestyńską gminą żydowską. Na prośbę Samarytanina Jakoba

esz-Szelaby'ego doręczył on ulemowi dokument, w którym potwierdzał, że Samarytanie są również "Ludem Izraela"

i uznają Torę. Od tej pory wielu Samarytan jest wdzięcznych Żydom za tamten ratunek. Wydarzenie to w tradycji

samarytańskiej nosi nazwę " kryzysu roku 1841 ". W latach 20. XX w. liczba Samarytan spadła do 150. W czasach

niepodległego Izraela byli oni i są wspierani przez rząd, a szczególnie prezydenta Icchaka Ben-Zwi oraz w nieco

mniejszym stopniu przez premiera Davida Ben Guriona . Dzięki poszukiwaniom małżonków wśród żydowskiej

społeczności w ZSRR i w Izraelu znacznie zwiększyła się ich liczba.

Wersja naukowa II

Zdaniem niektórych badaczy Samarytanie jako naród i religia powstali dopiero w czasach Aleksandr a

Macedońskiego i wywodzą się z wyższych warstw społecznych ówczesnej Palestyny, zarówno spośród Żydów

współpracujących z Grekami, jak i społeczności nieżydowskiej. Wersja ta jest jednak odrzucana przez zdecydowaną

większość historyków. Jest ona również sprzeczna (a przynajmniej niepełna) z badaniami mitochondrialnego DNA

Samarytan, które potwierdzają domieszkę asyryjską w ich materiale genetycznym.

Wersja samarytańska

Według Samarytan ich nazwa oznacza w najstarszej wersji hebrajskiego – wiernych lub czcicieli, a oni sami są

potomkami 10 plemion Izraela ( zamieszkiwały one terytorium Samarii) – głównie pokolenia Efraima – i jako

odrębna grupa istnieli już w czasach Mojżesza . Samarytanie twierdzą, iż nigdy nie stanowili z Żydami jednego

narodu i nie świętowali w Jerozolimie. Wersję tę popierają muzułmańscy historycy (tzw. "kwestia Szamerim –

Szomronim"), co w dość oczywisty sposób tłumaczy pojawienie się Samarytan w Koran ie razem z Mojżeszem (jako

jego przeciwników). Wersja ta jest zwalczana przynajmniej od XVIII wieku przez chrześcijańskich historyków, a

protestanccy misjonarze posługiwali się (i często nadal to robią) podkreślaniem nieścisłości tej wersji w czasie misji

w krajach muzułmańskich.

Wersja biblijna (żydowska)

Według 2 Krl 17,24 i Ezd 4,2 król Asyrii Asarhaddon s prowadził na centralne tereny dawnego Królestwa Izraela

(Państwa Północnego) osadników z Babilonii (Babilon, Kuta), Elamu lub Fenicji (Awwa) oraz Syrii (Chamat i

Sefarwaim) ( 680 p.n.e.) . Osadnicy ci czcili swoich bogów, za co Jahwe z esłał na nich plagę lwów. Wtedy poprosili

króla o przysłanie im jednego z kapłanów izraelskich, uprowadzonych do niewoli, aby nauczał ich Prawa

Mojżeszowego. Sprowadzony z Asyrii kapłan, zamieszkał w synkretycznej ś wiątyni Jahwe w Betel i rozpoczął

nawracanie Samarytan, którzy jednak po przyjęciu prawdziwej wiary nie przestali "na boku" czcić swoich bożków (2

Krl 17,25-41). W r . 622 p.n.e. , król Judy Jozjasz zburzył świątynię w Betel, przez co Samarytanie zaczęli

uczęszczać do Świątyni Jerozolimskiej (2 Krl 23, 15-20). Czynili to także (udając się już jednak do ruin Świątyni) po

likwidacji Królestwa Judy (Jr 41,5) ( 586 p.n.e.) . Po powrocie Żydów z niewoli babilońskiej ( 537 p.n.e. l ub 536

Samarytanie

p.n.e.) Samarytanie chcieli pomóc im w odbudowie Świątyni, lecz ich pomoc została kategorycznie odrzucona. Od

tej pory Samarytanie robili wszystko, aby utrudnić Żydom odbudowę (Ezd 4,1-24; 5,2-18). Mimo tej zawziętości,

część Samarytan z pogórza efraimskiego i okolic Betel w dalszym ciągu była zwolennikami odprawiania kultu w

Jerozolimie (Ne 7,32). Kiedy Ezdrasz i Nehemiasz zakazali Żydom zawierania małżeństw mieszanych, uderzyło to

także w Samarytan, ponieważ tym samym zostali uznani za pogan (Ezd 9-10; Ne 13; szczególnie Ne 13,28).

Ostatecznie Samarytanie zostali uznani za wyłączonych ze wspólnoty judaizmu przez namiestnika Judy Nehemiasza

w roku 440 p.n.e. (Ne 2,19.20). Od tej pory zaczęli się rozglądać za innym miejscem kultu niż Świątynia

Jerozolimska. Nie mogli odbudować przybytku w Betel, bo ten leżał w granicach ówczesnej Judy. Jak doniósł nam

historyk żydowski Józef Flawiusz, namiestnik Samarii Sanballat I ok. r. 430 p.n.e. l ub Sanballat II w r. 332 p.n.e.

zbudował świątynię samarytańską na górze Garizim. Pierwszym arcykapłanem w tej świątyni został Manasses, zięć

Sanballata I i syn żydowskiego arcykapłan a Jojady (Ne 13,28) lub Manasses, zięć Sanballata II i syn żydowskiego

arcykapłana Jaddui.

Samarytanie w Nowym Testamencie

Samarytanie są kilkakrotnie wspominani w Nowym Testamencie ( inaczej niż w późnych księgach

starotestamentowych i powstającej wówczas ustnej tradycji żydowskiej), wbrew opinii ówczesnych Żydów, jako

ludzie dobrzy i uczynni, a Jezus n ie stroni od nich. W pewnym momencie prosi nawet samarytańską kobietę z

Sychem (dzisiejszy Nablus ) o wodę (rozmowy między oboma wspólnotami były niemal zakazane). Szczególnie

istotny jest tu jednak fragment o "Dobrym Samarytaninie" w Ewangelii Łukasza ( 10:25-41). W przypowieści tej

Jezus zderzył miłosierne postępowanie Samarytanina z obojętnością na los pobitego Żyda ze strony żydowskiego

kapłana oraz jego pomocnika – przedstawicieli bardzo szanowanych przez Żydów grup zawodowych. Dzięki tej

przypowieści Samarytanin stał się w wielu językach synonimem dobroczyńcy i wszedł na trwałe do kultury

masowej. Również wiele organizacji charytatywnych i fundacji chrześcijańskich nosi nazwy pochodzące od

Samarytan (zob. Samarytanie (organizacja) ). Mimo to pod rządami chrześcijan S amarytanie doznawali prześladowań

religijnych.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: