Anna Cegieła : NORMA WZORCOWA I NORMA UŻYTKOWA KOMUNIKACJI
WE WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYŹNIE
1. Norma językowa jako ważny element badań, językoznawstwa normatywnego, nauczania.
2. Dwuznaczne traktowanie normy językowej:
a) przez językoznawców à (zjawisko wewnątrzjęzykowe, obiektywne) zbiór środków słownych i gramatycznych o największym stopniu stabilizacji i najszerszym zasięgu w tekstach, uznawanym za wzorzec.
b) przez użytkowników à (zjawisko subiektywne) zbiór ocen i reguł określający taki sposób użycia środków leksykalnych i gramatycznych, który uchodzi za poprawny.
3. Norma w Polsce jest: wartością narodową, powszechnie akceptowaną, wartościowaną, weryfikowana, realną, skodyfikowaną (opisywaną i ocenianą np. w słownikach). Norma jest świadomie rozpowszechniana, nauczana i rozwijana.
4. Warianty normy są efektem procesów innowacyjnych.
5. Norma posiada dwa poziomy: wzorcowy i użytkowy (potoczny).
6. Istnienie tezy o niepraktyczności terminu normy językowej:
- rozbieżność w ustaleniach teoretycznych i praktycznych,
- względność ocen zjawisk językowych,
- próby zmodyfikowania definicji,
- typ języka mówionego jako zasób wzorów językowych (wcześniej – język pisany, język wybitnych pisarzy).
7. Charakter języka użytkownika polszczyzny:
- związek z kulturą,
- poszukiwanie strategii porozumienia,
- technologia tekstu,
- intencja komunikacyjna,
- precyzja nastawiona na skutek mówienia, pisania,
- język jako instrument z instrukcja obsługi,
- nie wymaga wielkiego wysiłku.
8. Kwestia relacji nadawca ó odbiorca (analiza transakcyjna):
a) poziom przedmiotowy (użytkowy) – czy odbiorca zrozumiał komunikat, wykonał polecenie?
b) poziom podmiotowy (optymalny) – wyklucza nakazowość i pretensję nadawcy, obejmuje gotowość przyjęcia informacji zwrotnej.
Norma wzorcowa „woli” propozycje (oferty), a nie rozkazy, polecenia, ponaglenia.
9. Zasada normatywna komunikacji użytkowej:
„Każdy środek językowy jest dobry, jeśli skutecznie przekazuje informację, i każdy można zamienić na inny mający tę samą funkcję.”
Akt komunikacji jest działaniem przez mówienie.
Komunikacja wzorcowa jest działaniem w mówieniu (tworzenie więzi, spotkanie, interakcja, potrzeba akceptacji, kontaktu, dodatniego wartościowania itp.)
10. FUNKCJA AKUMULATYWNA à zbiór wartości tworzonych i kultywowanych przez pokolenia i przekazywanych jako dziedzictwo kulturowe (umożliwia rozpoznanie, interpretację i zrozumienie przekazu kulturowego).
(kumulatywna) polegająca na utrwalaniu, przenoszeniu i przekazywaniu przez język i jego teksty wartości i wartościowań określonych klas desygnatów oraz doświadczenia społecznego z nimi związanego.
11. FUNKCJA SYNERGICZNA à współdziałanie zarówno w osiąganiu porozumienia w komunikacji, jak i uwarunkowanej przez nie współpracy na poziomie aktywności pozajęzykowej.
synergiczny (etym. - gr. synergós 'współpracujący') współdziałający z innym podobnym (a. działającym w grupie podobnych) i wzmagający jego (ich) działanie, skuteczność.
12. FUNKCJA KONSOCJATYWNA à zdolność języka do łączenia przeszłości z teraźniejszością. W języku znajdują swój wyraz normy, wzory, wartości, struktury społeczne, historia narodu… Język jest gwarancją trwałości i dziedziczenia kultury (chroni tożsamość narodową, umacnia tradycję).
13. NORMA WZORCOWA KOMUNIKACJI – zespół zachowań komunikacyjnych, który umożliwia tworzenie i utrzymanie wspólnoty komunikacyjnej oraz uczestnictwo w niej. Gwarantuje realizację funkcji: konstrukcyjnej (wobec kultury i wspólnoty kulturowej), akumulacyjnej (wobec wartości), synergicznej (wobec członków wspólnoty) oraz konsocjatywnej (wobec przeszłości).
NORMA UŻYTKOWA KOMUNIKACJI – zespół zachowań nastawionych na doraźną skuteczność aktu komunikacji na poziomie semiotycznym.
14. Na wybór normy ma wpływ:
a) czynniki socjolingwistyczne:
- z kim i o czym rozmawiamy?
- jakie role społeczne i językowe odgrywamy?
b) czynniki pozajęzykowe:
- konwencje,
- uwarunkowania środowiskowe,
- zawód.
15. Norma użytkowa ma zasięg powszechny. Norma wzorcowa ma charakter elitarny.
chce_sie_wyspac