notatki.doc

ZDROWIE PUBLICZNE[1]

Zdrowie publiczne

zdrowie indywidualne –              system wiedzy i działań służący

- zdrowie publiczne              utrzymaniu i pomnażaniu stanu zdrowia w skali społecznej

              (Winslow)

Starożytność

tworzenie nakazów religijno-obyczajowych, a także regulacji państwowych, które porządkowały otoczenie i sposób życia ludzi; odpowiedni dobór produktów spożywczych i sposobów ich przyrządzania, dbałość o czystą wodę pitną, budowa ogólnie dostępnych łaźni, wychowanie fizyczne.

Średniowiecze

Przy zwalczaniu chorób zakaźnych w średniowieczu zaczęto stosować segregację chorych i kwarantannę. Pojawiła się również zorganizowana opieka nad chorymi i biednymi, przeważnie w postaci przyklasztornych szpitali i przytułków.

Towarzyszącym zagrożeniom życia i zdrowia już od wieków przeciwstawiano środki i działania zorganizowane w skali społecznej. Można przyjąć, że były to odpowiedniki dzisiejszych działań w dziedzinie zdrowia publicznego.

Era powstawania i rozwoju przemysłu              (maszyna parowa)

Charakterystyczne dla wczesnego okresu uprzemysłowienia Europy warunki urągały często podstawowym ludzkim potrzebom, co skłaniało do działań naprawczych. Działania te były zazwyczaj inicjowane przez społeczników i reformatorów społecznych znajdując wsparcie władz samorządowych i państwowych.

Wybitną postacią na tym polu był Edwin Chadwick, który stał się w latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku liderem ruchu sanitarnego w W. Brytanii. Wraz ze współpracującymi z nim lekarzami przygotował raport na temat sytuacji zdrowotnej w tym kraju oraz przyczyn występujących epidemii chorób zakaźnych. Posługując się pojęciem miazmatów, pochodzących z gnijących resztek organicznych, jako przyczyny chorób, uzasadniał konieczność wprowadzenia w miastach i osiedlach reżimu sanitarnego opartego na standardach środowiskowej i osobistej czystości, odprowadzania ścieków i usuwania odpadków oraz dostarczania czystej wody. W przygotowanym raporcie postulował potrzebę stworzenia administracji sanitarnej na szczeblu lokalnym i centralnym. Raport doprowadził do powstania specjalnej komisji parlamentarnej i uchwalenia w l848 roku pierwszej tego rodzaju ustawy o zdrowiu publicznym.

Zdrowie publiczne – strategia środowiskowa

·        zdrowie jednostki nie jest sprawą wyłącznie prywatną i ma znaczenie dla ogółu społeczeństwa,

·        warunki środowiskowe wywierają zasadniczy wpływ na stan zdrowia ludności i dlatego zależność ta powinna być poddawana badaniom,

·        ze względu na wagę zagadnień zdrowotnych muszą być podejmowane działania zmierzające do ochrony zdrowia i zwalczania chorób, przy czym działania te powinny być zarówno natury medycznej, jak i pozamedycznej.

Era bakteriologiczna

W drugiej połowie XIX wieku kierunek rozwoju zdrowia publicznego uprofilowany na otoczenie człowieka uzyskał dodatkowe wsparcie wraz z nadejściem ery bakteriologicznej. Dotychczasowe działania zapobiegawcze, chociaż w osnowie słuszne, dokonywane były trochę po omacku czy też w oparciu o mętną teorię miazmatów.

Z różnych ocen wynika, że stan zdrowia społeczeństw większości krajów europejskich ulegał systematycznej poprawie w ciągu całego wieku XIX. W skazują na to malejące trendy umieralności, przede wszystkim z powodu chorób zakaźnych. W bardziej rozwiniętych krajach przestały one odgrywać rolę najważniejszej przyczyny zgonów na przełomie XIX i XX wieku. Niestety, na terenie naszego kraju miało to miejsce dopiero w latach trzydziestych XX w. Spektakularna poprawa wskaźników zdrowia społeczeństw europejskich pod koniec XIX wieku bywa określana jako „pierwsza rewolucja zdrowotna”. Trudno byłoby odnaleźć przyczynę tego zjawiska w postępach ówczesnego lecznictwa. W Warszawie w ciągu dwóch dekad na przełomie wieków współczynnik zgonów wśród ludności spadł prawie o połowę. Najbardziej narzucającym się, choćby częściowym, wyjaśnieniem tego zjawiska może być fakt, że właśnie w tym czasie miasto zostało skanalizowane i zbudowano wodociągi.

Utożsamianie się medycyny ze zdrowiem publicznym znalazło bardzo wcześnie wyraz w rozwoju medycyny społecznej. W wieku XIX stała się ona platformą ideową dla lekarzy o orientacji socjocentrycznej, wśród których czołową rolę odgrywali autorzy skupieni wokół wspomnianych już pism "Gazette Medicale" we Francji i "Die Medizinische Reform" w Niemczech. Polskim odpowiednikiem tego ruchu była grupa lekarzy, która w końcu XIX wieku skupiła się w Warszawie wokół dr. Józefa Polaka i jego czasopisma „Zdrowie Publiczne” [6]. Grupa ta działała w ramach Polskiego Towarzystwa Higienicznego, a później stworzyła w 19ł6 r. Polskie Towarzystwo Medycyny Społecznej. Obydwa te towarzystwa z przerwami dotrwały do czasów dzisiejszych.

W wieku XX konieczność zapewnienia powszechnej opieki lekarskiej była coraz silniej wyrażana. Postulat ten znalazł się również w klasycznej definicji zdrowia publicznego wg Winslowa pochodzącej z lat dwudziestych ub. wieku. W nieco uwspółcześnionej postaci brzmi ona następująco:

              "Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia oraz promowania zdrowia psychicznego i fizycznego poprzez zorganizowany wysiłek społeczeństwa na rzecz zdrowego środowiska, kontrolę chorób zakaźnych i niezakaźnych, nauczanie zasad zachowania zdrowia, organizację pomocy medycznej i pielęgniarskiej służącej wczesnemu diagnozowaniu i leczeniu chorób oraz rozwijanie mechanizmów społecznych zapewniających każdej jednostce warunki życia wystarczające dla utrzymania zdrowia".

Do poprawy wskaźników zdrowotnych w XX wieku, określanej jako druga rewolucja zdrowotna, przyczyniły się w dużej mierze czynniki medyczne, jak powszechna opieka lekarska, pojawienie się skutecznych leków, a w szczególności antybiotyków, masowe szczepienia, osiągnięcia chirurgii itp. Postęp ten został jednak znacznie zahamowany na początku drugiej połowy wieku, praktycznie we wszystkich krajach rozwiniętych, a u nas zjawisko to wystąpiło około 15 lat później. Przyczyną był wzrost częstości chorób przewlekłych na tle metaboliczno-zwyrodnieniowym, z takimi skutkami jak otyłość, cukrzyca, miażdżyca i stany pochodne. Coraz większym problemem stały się również nowotwory. Upowszechniający się rodzaj patologii z dominacją chorób przewlekłych był mniej podatny na skuteczne leczenie.

Mimo zasadniczych zmian, jakie wystąpiły w rodzaju zagrożeń, panująca ideologia prewencji przez długi czas nie zmieniała się lub zachodzące zmiany były marginalne. Ideologia ta, mająca XIX-wieczne korzenie, akcentowała zewnętrzne zagrożenia zdrowotne. Zagrożenia pochodzące z kręgu osobistego były traktowane łagodniej. Na przykład, w zakładach przemysłowych wprowadzano niezwykle surowe standardy dopuszczalnych stężeń substancji toksycznych w powietrzu tolerując fakt, że większość robotników pali papierosy, często na stanowisku pracy.

W tych okolicznościach zrodziła się koncepcja promocji zdrowia, której zasady przedstawiono w Karcie Ottawskiej i wiele uczyniono dla ich upowszechnienia w świecie, również w naszym kraju. Z dzisiejszej perspektywy można stwierdzić, że koncepcja ta okazała się bardzo płodna i odnowiła praktykę zdrowia publicznego w relacjach ze społeczeństwem. Nowa ideologia, którą usiłuje zaszczepić ruch promocji zdrowia, aktywizuje jednostkę i nadaje jej większą podmiotowość w staraniach o zdrowie.

Opracowanie koncepcji promocji zdrowia i wdrożenie jej do praktyki jest jednym z istotnych osiągnięć zdrowia publicznego w XX wieku. Przyniosła ona nowe impulsy w tej dziedzinie i wykazała znaczną skuteczność w zwalczaniu współczesnych zagrożeń zdrowia.

5