teatr_szkolny_cwiczenia_mowy.pdf

Ćwiczenia narządów mowy

Praca narządów mowy powinna być cicha: bez mlaskań, sapania i wyda−

wania szmerów czy szeptów angażujących krtań. Gotowy do działania język

opiera się na dolnych dziąsłach lub poniżej nich. Głównym zadaniem mięśni

jamy ustnej jest odpowiednie unoszenie podniebienia miękkiego z jedno−

czesnym obniżaniem języka. Jest to ruch przypominający ziewanie. Ułatwia

on szybki i pełny wdech, otwierając najpełniej gardło i usta. Umiejętność ta−

kiego otwarcia odgrywa decydującą rolę w osiąganiu dobrej akustyki gardła.

1. Ćwiczenia oddechu

W języku polskim głoski artykułuje się na wydechu – wolnym i stopnio−

wanym w zależności od potrzeb. Wdech natomiast powinien być szybki

i pełny. Obie czynności nie mogą być spontaniczne. Muszą podlegać woli

oddychającego po to, żeby artykulacja głosek była dokładna, a wypowiada−

ny tekst docierał bez zakłóceń do adresata.

Zrealizuje się to najpełniej wtedy, gdy nauczymy podopiecznych oddechu

przeponowego, czyli takiego, w którym można maksymalnie wykorzystać

pojemność płuc. Oddech przeponowy polega na tym, że wdychając powie−

trze do płuc, naciskamy nim wewnątrz na przeponę – silny i sprężysty mię−

sień oddzielający jamę brzuszną od klatki piersiowej. Pod wpływem tego na−

cisku środkowa część przepony kurczy się i obniża, naciskając na jelita. Te

z kolei uciskają mięśnie brzucha, powodując jego wypychanie do przodu.

Teraz oddychający ma wrażenie, że powietrze weszło do brzucha.

W trakcie tego ruchu przepony jej końce przytwierdzone do żeber powodu−

ją ich wydłużenie i rozszerzenie się na boki, co ma zasadnicze znaczenie dla

zwiększenia pojemności płuc. Powstały w ten sposób większy zapas powie−

trza w płucach jest wykorzystany znacznie bardziej efektywnie niż przy od−

dychaniu płytkim. Dodatkowo tempo wydychania może być regulowane ru−

chami mięśni brzucha.

Proponowane przez nas ćwiczenia uczą oddychania przeponowego –

ekonomicznego wykorzystywania powietrza w płucach, i wzmacniają mię−

śnie układu oddechowego oraz brzucha.

Hop, balonik! Nogi dziecka ugięte w kolanach. Tułów pochylony swo−

bodnie do przodu, ręce zwisają bezwładnie, głowa opadnięta. Powietrze

uchodzi powoli ustami na głosce s – balonik zdechł.

Na hasło: balonik, hop! dziecko wciąga nagle powietrze nosem, prostu−

je się, pręży tułów, wysuwa wypełniający się powietrzem brzuch do przodu.

Kiedy brzuch wypełniony jest już po brzegi, powietrze „wchodzi do rąk”,

Ćwiczenia narządów mowy

które wyciągają się ku górze i prężą. Palce rozcapierzają się, a kiedy nastę−

puje naturalna potrzeba wdechu – zaczynają się poruszać, trzepocząc. Gdy

nauczyciel to zauważy, woła: balonik zdechł! i cały proces wraca do punk−

tu wyjścia.

Upał . Uczeń stoi z jedną nogą wysuniętą pół kroku do przodu. Łokcie roz−

chylone na boki, dłonie trzymają dolne żebra z obu stron. Na hasło: upał!

wciąga powoli powietrze i wychyliwszy się do przodu, jeszcze wolniej wypu−

szcza je przed siebie na głosce s , odganiając tym od siebie żar. Kiedy dłonie

„stwierdzą”, że między żebrami nie ma już powietrza, następuje kolejny

wdech.

Sprzątacz . Dziecko jest sprzątaczem, który zdmuchuje kurz, z czego

się tylko da. Najpierw ze swoich ramion, dłoni, barków, kolan, stóp. Po−

tem z szafek, ścian, podłogi, sufitu… Najlepszym czyścicielem jest ten

uczeń, który na jednym oddechu wykona jak najwięcej krótkich, mocnych

dmuchnięć.

Mruczenie grubasów . Dłonie położone jedna na drugiej dziecko opie−

ra na brzuchu. Teraz powoli wciąga powietrze, starając się rozszerzyć żebra

jak najbardziej na boki. Kiedy już bardziej nie może, mruczeniem na głosce

m oznajmia, że jest już największym grubasem. Po czym następuje rywali−

zacja między grubasami o najgłośniejsze i najdłuższe mruczenie na wydechu.

Hehahohi . Każde dziecko wymyśla sobie kolejno jakąś postać. Inne

dzieci mają zgadnąć, kto to na podstawie wydawanego przez tę postać

śmiechu. Na przykład:

Czarownica – he−he−he−he!

Dyrektor – ha−ha−ha−ha!

Idol – ho−ho−ho−ho!

Kruszynka – hi−hi−hi−hi!

Komarożerca . Usta lekko rozchylone. Komarożerca, czyli nasz pod−

opieczny, zaraz „połknie” pasożyta. Głęboki wdech pozwolił zgromadzić

w płucach odpowiednią ilość „zatrutego” powietrza, które teraz wydychane

jest krótkimi partiami jak trutka z opryskiwacza. Przymknięte usta powodu−

ją drgania warg. Całość wygląda bardzo groźnie. Ręce układają się w szpo−

ny, włosy stają dęba, oczy wywrócone, nogi splątane…

Boli . Boli. Wszystko boli. Każde cierpiące dziecko wydaje krótkie dźwięki

na samogłosce a. Powietrze wdychane jest nosem. Teraz ból wyraźnie umiej−

scawia się na środku podniebienia twardego. Dalej brzmi a . Pomogło. Ból

przenosi się na wargi, po czym dzięki dźwiękowi a wydalany jest na zewnątrz.

Trzeba ostudzić rozpalone usta. Lekiem na to jest zgromadzenie jak najwięk−

szej ilości powietrza i krótkie ff , powtarzane jak najdłużej na wydechu.

Pomyłka . Dziecko leży na podłodze, nogi wyprostowane, ręce wzdłuż

ciała. Na hasło: duch! następuje szybki wdech z jednoczesnym uniesieniem

nóg do góry, które teraz sterczą pionowo. Na hasło: pomyłka! nogi stop−

niowo i powoli opadają na równomiernym i powolnym wydechu.

Ćwiczenia narządów mowy

Bita śmietana . Dłonie złożone w kształt miseczki trzymają bitą śmieta−

nę. Długie dmuchanie na głosce f powoduje rozwarcie się dłoni i rozwiewa−

nie się bitej śmietany, która ulatuje ku górze. Trzeba pobiec za nią i dmu−

chaniem podtrzymywać, żeby nie spadła na ziemię.

Połykacz . Wraz z nabraniem pełnego oddechu aż do brzucha dostało

się kilka wielkich kamieni. Zatrzymując powietrze głęboko w płucach, trze−

ba dłońmi opukać brzuch, żeby kamienie zostały jak najszybciej strawione.

Kiedy się to stanie, dziecko długo, z ulgą wypuszcza powietrze na głosce s .

Ale co to? Nagle tuż nad głową przelatuje kolejna porcja smakowitych

kamieni. Trzeba je szybko złapać i znowu połknąć…

Chacha . Dziecko leży na podłodze z nogami i rękami wyprostowanymi

wzdłuż ciała. Na hasło: duch! unosi nagle tułów ku górze na wdechu. Po

czym, mdlejąc z przerażenia, wraca powoli do poprzedniej pozycji, wydaw−

szy dźwięk przestrachu: chaaaaaaaa!

Ptaszydło . Stojący w polu strach na wróble chce przegonić jakiegoś

ptaka. Na hasło: ptaszydło! robi wdech i jednocześnie szeroko rozstawia rę−

ce na boki, po czym zadowolony z siebie wypuszcza powoli powietrze sy−

cząc i pochyla głowę, gotując się do słodkiej drzemki.

Po chwili – znowu: ptaszydło! i czynność straszenia powtarza się od po−

czątku.

Nadmuchiwacz . Uczeń, wyobrażając sobie różne przedmioty, nadmu−

chuje je, trzymając wyciągnięte przed sobą, np.: balonik, piłkę, materac itp.

Sasanka . Dziecko wypowiada na jednym wydechu następujące zdania:

Sasanka sama stała sobie samotnie w sadzie.

Bosa kosa sama rosa nosa włosa kabanosa.

Samba stała sobie boso z włosów ssała sporą rosą.

Żartowałem . Nasz mały aktor, stojąc na scenie, czeka na oklaski po

skończonym występie. Ale pada hasło: klapa! Cóż począć? Aktor kuli się

zawiedziony, pochylając tułów do przodu; ręce zwisają bezwładnie, bardzo

smutna mina…

Naraz nauczyciel mówi: żartowałem! – trzeba nagle wyprostować się na

wdechu, unosząc wesoło głowę i ręce do góry w geście triumfu. Zaraz jed−

nak znowu pada hasło: klapa! i smutny skłon się powtarza. Mięśnie się roz−

luźniają, ręce zwisają luźno, powietrze uchodzi na głosce s .

2. Ćwiczenia warg

Ćwiczenia mają na celu usprawnienie mięśni i poprawienie muskulatury

policzków. Wykonujące je dzieci powinny stać w postawie swobodnej z obo−

jętnym wyrazem twarzy – bez marszczenia czoła i ściągania brwi.

Mięśnie warg nie tylko pomagają prawidłowo artykułować głoski, ale

wpływają w zasadniczy sposób na wyrazistość mówienia i barwę głosu, a za

pomocą ruchów mimicznych – na interpretację tekstu.

Ćwiczenia narządów mowy

Zajączek . Dziecko nagle wciąga policzki, robiąc „zajęcze usta”. Na ha−

sło: lot! wydyma lekko policzki, a „zajęczymi” ustami stara się wykonać jak

największe obroty w lewo, potem w prawo. Pada hasło: próżnia! i sytuacja

się powtarza.

Mokry całus . Wysuwając wargi do przodu, rybka stara się pocałować

swojego pana. Niestety, to się nie udaje, bo rybka jest przecież za szybą, i do

tego w wodzie.

W ciup . Usta złożone w ciup jak do całowania, lekko uniesione ku

górze, wykonują leciutkie i króciutkie cmoknięcia.

Orbita . Na hasło: odlot! dziecko nadyma policzki, starając się wymówić

głoskę r przy zwartych wargach. Na hasło: orbita! trzymane w ustach po−

wietrze przerzuca z lewego policzka do prawego, oddychając przy tym przez

nos, po czym – wraca na ziemię.

Karmienie . Zęby lekko zaciśnięte. Usta otwierają się i zamykają. Karmie−

nie jest nieskuteczne, gdyż zęby nie przepuszczają życiodajnego pokarmu.

Grzebyczek . Usta zamknięte, górne zęby „czeszą” pionowo górną war−

gę od wewnątrz, a dolne – dolną.

Soczek . Zęby lekko zaciśnięte. Górna warga napiera na dolną, a dolna

na górną – starają się „wycisnąć sok”. Po chwili obie – bardzo zmęczone –

wywijają się na zewnątrz dla odpoczynku, tworząc „murzyńskie wargi”.

Szminka . Wargi zaciśnięte, język ruchem okrężnym „szminkuje” wargi od

wewnątrz.

Mors . Warga górna unosi się ku górze, odsłaniając groźnie górne zęby.

Dolna warga opada do dołu, odsłaniając groźnie dolne zęby. Najpierw na

przemian, potem jednocześnie.

Policzki−piłeczki . Nabieranie powietrza na przemian pod dolną i gór−

ną wargę.

Mrugam . Zęby i wargi lekko zaciśnięte. Odchylając kącik warg w prawo

lub w lewo, dziecko mruga „migaczem”, dając znak, gdzie chce akurat skręcić.

Babcine wąsy . Unoszenie górnej wargi do nosa, a następnie kręcenie

nią w lewo i w prawo – „malowanie” wargą wąsów.

Dwururka . Wargi zaciśnięte na środku, ich kąciki odchylone na boki

tworzą otwory po lewej i po prawej stronie. Dziecko, oddychając, z impe−

tem wciąga i wydmuchuje powietrze bokami warg.

Ukradli mi wargi . Wywinięcie i wciągnięcie warg do wewnątrz ust,

a następnie przyciskanie ich do górnych i dolnych zębów.

Fupuf . „Zdmuchiwanie” nieproszonego gościa z różnych odległości.

Najpierw bezgłośnie, potem z dźwiękiem: fu! , następnie: puf!

Uwaga, zły pies . Zęby lekko zaciśnięte. Kąciki warg przesuwają się

w lewo i w prawo. Wargi rozchylają się przy tym na boki, ukazując groźnie

boczne zęby.

Brzydal . Żuchwa opada ku dołowi, usiłując rozerwać zaciskane coraz

mocniej wargi.

Ćwiczenia narządów mowy

Blebleble . Wargi przesadnie wysunięte wymawiają:

Pa−ba−wa−fa−ma−ma−ła−ła,

ppa−bba−wwa−ffa−mma−łła,

po−po bo−bo wo−wo fo−fo,

mo−mo ło−ło łło−łło oj!

Ła−łe−łi−ło−łu,

bo−bo bi−bo−bu,

łi−łi łi−ło−łu,

łu−łu−łu−łu łuuuuu!

Ssanie . Naprzemienne ssanie górnej i dolnej wargi z głośnym chłepta−

niem.

Parskanie

Cmokanie

Gwizdanie

3. Ćwiczenia szczęki

Objawem tremy jest zaciskanie mięśni żuchwy. Szczególnie dzieci mają

tendencję do mówienia bez otwierania ust, czyli bez opuszczania i unosze−

nia żuchwy. Objawem tremy czy zakłopotania jest również zbytnie wysuwa−

nie żuchwy do przodu lub skręcanie jej na boki.

Celem proponowanych ćwiczeń jest poprawienie układu żuchwy właści−

wego do artykulacji poszczególnych głosek, wyrobienie nawyku mówienia

z udziałem dolnej szczęki, usprawnienie jej motoryki ogólnej oraz wyelimi−

nowanie nadmiernego napinania mięśni.

Nowofundland . Szerokie kłapnięcia z lekkim i bardzo powolnym skrę−

caniem głowy w lewo i w prawo.

Kasownik . Przy zaciśniętych wargach lekkie wypychanie żuchwy do

przodu i jej cofanie. Po kilku pionowych kłapnięciach – powrót do pozycji

wyjściowej.

Leniwa rybka . Powolne otwieranie ust z jak najniższym opuszczaniem

żuchwy, następnie równie powolne ich zamykanie.

Ołowiana szczęka . Opuszczanie żuchwy na tempa ze stopniowaniem

szerokości rozwarcia ust.

Guma do żucia na niby . Wargi zaciśnięte. Żuchwa wykonuje rytmicz−

ne ruchy na boki, po czym, po kilku ruchach w pionie, wraca na swoje wła−

ściwe miejsce.

Śniadanko po ciemku . Kąciki warg cofnięte maksymalnie na boki.

Z lekką rezerwą trzeba zjeść to coś, otwierając przesadnie szeroko i zamy−

kając usta.

Wufu . Wymawianie zestawu sylab połączone z wykonywaniem drob−

nych i szybkich pionowych ruchów żuchwą. Zęby nie uderzają o siebie:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: