Proces starzenia się ludności.doc

Proces starzenia się ludności

              Według pesymistycznych prognoz demograficznych polskie społeczeństwo starzeje się.

Faktem jest, że od dziesięciu lat systematycznie w naszym kraju notuje się spadek urodzeń, a w 1999 roku po raz pierwszy od czasów II wojny światowej mieliśmy do czynienia z ujemnym przyrostem naturalnym. Jest on w równej mierze wynikiem wspomnianego spadku urodzeń , jak i wydłużania się życia w Polsce.

Współczynnik dzietności, który na poziomie 2,1 (tj.210 dzieci przypadających na jedną kobietę )gwarantuje zastępowalność pokoleń u nas wynosi 1,5.

Nie jesteśmy w tej mierze wyjątkiem w Europie. Kiedy u nas w latach 80-tych i nawet jeszcze 90-tych notowano wysoką dynamikę przyrostu naturalnego, w społeczeństwach zachodnio-europejskich sygnalizowano jego znaczący spadek. Najbliższe prognozy przewidują postępujący spadek liczebności populacji Europejczyków. Jednak nie to będzie zdaniem demografów najistotniejsze , w najbliższych dekadach zwrócić należy uwagę nie tyle na wielkość poszczególnych społeczeństw lecz na ich strukturę. Głównym problemem dla naszego kontynentu będzie starzenie się. Obecnie tzw. wiek średni dla większości społeczeństw europejskich wynosi 40 lat. Wg. niektórych przewidywań w 2025 r. wrośnie on do 55 lat.

Tym bardziej interesującym z perspektywy demografii, ale także polityki społecznej staje się kwestia sytuacji w jakiej znajdują się ludzie starsi w Polsce-grupa tak zwiększająca swoją liczebność.

Tendencje do starzenia się społeczeństw  wykraczają poza granice Europy. Proces starzenia się społeczeństw jest obserwowany we wszystkich krajach rozwiniętych i wiąże się z dwoma wspomnianymi już przeze mnie zjawiskami demograficznymi. Pierwsze z nich polega na wydłużaniu się przeciętnego trwania życia, na skutek czego coraz większa liczba osób dożywa wieku starszego i sędziwego. Drugie dotyczy obniżania się płodności kobiet, co wpływa na zmiany w strukturze demograficznej, powodując zmniejszanie się w niej odsetka dzieci i młodzieży, a zwiększanie odsetka osób starszych. Za początek starości przyjmuje się umownie wiek 60 lat.

Rok 1999 został ogłoszony przez ONZ Międzynarodowym Rokiem Seniora. Eksperci WHO uważają, że należy zrewidować stosunek społeczeństw do ludzi sędziwych, których liczba w XX w. zdecydowanie wzrosła. W roku 1950 ludność świata w wieku 60 lat i powyżej liczyła około 200 mln osób. Teraz jest już 580 mln tej populacji. Szacuje się, że w 2025 r. ludzi sędziwych będzie ponad 1,1 mld. Gwałtowne przedłużenie ludzkiego życia następuje w wyniku poprawy warunków sanitarnych, mieszkaniowych, żywieniowych. Postęp w tym zakresie jest możliwy także dzięki osiągnięciom medycyny, a w szczególności dzięki szczepieniom ochronnym oraz stosowaniu antybiotyków.

             Problem starzenia się populacji światowej był omawiany podczas specjalnej sesji Zgromadzenia Ogólnego NZ, która odbyła się   latem 1999 roku. Została  na niej oceniona realizacja programu działań przyjętego na Międzynarodowej Konferencji Ludnościowej w Kairze w 1994 r. "Mamy obecnie prawdziwą rewolucję demograficzną – mówił na konferencji Mathew Kahane, ambasador ONZ. - Musimy zaradzić jej społecznym i gospodarczym skutkom. Należy zrewidować nasze dotychczasowe poglądy na temat starości. Zamiast traktować osoby starsze jako ciężar, powinniśmy czerpać z ich bogatego doświadczenia będącego owocem długiego życia".
            Pierwsza debata na temat procesu starzenia się społeczeństw na forum ONZ miała miejsce w 1948 r. z inicjatywy Argentyny. Z podobnym wnioskiem wystąpiła Malta w 1969 r. Dostrzegając znaczenie długowieczności jako jednego z największych wyzwań XX w. ONZ zwołała w 1982 r. w Wiedniu Światowe Zgromadzenie Na Temat Starości. W 1992 r. Zgromadzenie Ogólne przyjęło Proklamację Na Temat Seniorów. Stanowi ona zarys praktycznych działań na poziomie globalnym wspierających inicjatywy regionalne, ogólnokrajowe i lokalne.

W okresie po drugiej wojnie światowej Polska z państwa liczącego niewiele ponad 20 milionów mieszkańców, stała się w połowie lat dziewięćdziesiątych krajem prawie 39-milionowym. Zmiany w ogólnej liczbie ludności są wynikiem kształtowania się takich procesów demograficznych jak: płodność, umieralność oraz migracje. Natomiast zmiany w strukturze wieku ludności pozostają pod wpływem zarówno procesów demograficznych jak i przesuwania się wyżów i niżów demograficznych, tzw. falowania demograficznego.

Mówiąc procesie starzenia się ludności demografowie mają na myśli wzrost liczby i odsetka ludności starszej (w wieku 60 lat i więcej) w ogólnej liczbie ludności oraz wzroście wśród nich odsetka osób "sędziwych", tzn. osób w wieku 75 lat i więcej. Polska podobnie jak większość krajów na świecie należy do państw, w których wyraźnie zaznaczył się proces starzenia się ludności i którego intensywność będzie wzrastał.
            W Polsce osoby po 60 r. życia stanowią obecnie 16 proc. ogółu społeczeństwa jednak do 2020 roku procent ten ma wynosić 22.

Wskaźnik ludności w wieku 65 lat i więcej w najbardziej rozwiniętych krajach Europy przekroczył w 1996 roku 17% - w Szwecji (17,4%) i we Włoszech (17,1%) oraz 16% w Belgii i we Francji. Najniższy wskaźnik ludności starszej wśród krajów Unii Europejskiej ma Irlandia i wynosił on 11,5%. Dla porównania niżej  w tabeli znajdują się dane za rok 1997, z tą różnicą, że przedstawione tam dane obejmują osoby powyżej nie 65 a 60 roku życia.

   Ludność i osoby starsze w wybranych krajach.

W krajach Europy Środkowej i Wschodniej najwyższy wskaźnik ludności starszej mają Węgry i Łotwa , a najniższy Turcja - 4,9%, Bośnia i Hercegowina - 6,9% oraz Macedonia 8,5%.

Wpływa na to szereg czynników, a przede wszystkim: liczba urodzeń oraz struktura zgonów według wieku, którą można wyrazić za pomocą przeciętnego trwania życia. W wielu krajach rozwiniętych przeciętne dalsze trwania życia noworodka jest znacznie dłuższe niż w naszym kraju. W Europie najlepsze wskaźniki pod tym względem ma Szwecja. Noworodek płci męskiej ma przed sobą ponad 76 lat życia (dane dla 1994 roku), a płci żeńskiej ponad 81 lat. W Polsce mężczyzna przeciętnie żyje około 9 lat krócej (67,6 lat w 1995 roku), a kobieta o 5 lat (76,4 lat). W stosunku do początku lat osiemdziesiątych przeciętne dalsze trwanie życia Szwedów wydłużyło się o ponad 3 lata, a w Polsce - mężczyzn o 1 rok, a kobiet o nieco ponad 2 lata.

W Europie ludzie starsi żyją najdłużej w Szwajcarii, Szwecji, Francji i Hiszpanii. Osoby w wieku 60 lat żyją tam średnio o 4 lata dłużej niż w Polsce. W innych krajach Europy Zachodniej osoby sześćdziesięcioletnie żyją 2-3 lata dłużej. Prognozy demograficzne tych krajów na następne półwiecze przewidują dalszy wzrost długości życia, na ogół w tempie takim samym jak dotychczas.

W wielu krajach obok wydłużania się przeciętnego trwania życia obserwuje się także zmniejszanie się liczby urodzeń. Znajduje to odzwierciedlenie w zmianie proporcji między osobami w wieku 65 lat i więcej, a dziećmi (osobami w wieku 0-14 lat). W Polsce na 100 dzieci przypada 52 osób starszych. Niższy wskaźnik o...