LSKIE PROBLEMY USTROI TYTUCJA, ZROD ORZ�D TERYTORIALNY, PRAWA CZ�OWIE \� W serii MONOGRAFIE ZAKAMYCZA ukaza�y si� m.in.: RADA MINISTR�W ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE ; pod redakcj� Andrzeja Ba�abana Piotr Tuleja STOSOWANIE KONSTYTUCJI RP W �WIETLE ZASADY JEJ NADRZ�DNO�CI Wojciech Jakimowicz PUBLICZNE PRAWA PODMIOTOWE Agnieszka Korzeniowska POST�POWANIE PRZED SAMORZ�DOWYM KOLEGIUM ODWO�AWCZYM Ma�gorzata Pyziak-Szafnicka POTR�CENIE W PRAWIE CYWILNYM Andrzej Jakubecki POST�POWANIE ZABEZPIECZAJ�CE W SPRAWACH Z ZAKRESU PRAWA W�ASNO�CI INTELEKTUALNEJ Nina P�torak ODPOWIEDZIALNO�� ODSZKODOWAWCZA PA�STWA W PRAWIE WSP�LNOT EUROPEJSKICH I i ANDRZEJ BA�ABAN POLSKIE PROBLEMY USTROJOWE ; >� s (KONSTYTUCJA, ZROD�A PRAWA, SAMORZ�D TERYTORIALNY, PRAWA CZ�OWIEKA) ZAKAMYCZE 2003 Recenzja: prof. dr hab. Wies�aw Skrzyd�o Redakcja: Katarzyna Rybczy�ska Redakcja serii: Alicja Pollesch Sk�ad, �amanie: Andrzej Gudowski 856655 Copyright by Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE oddzia� Polskich Wydawnictw Profesjonalnych sp. z o.o. 2003 Redakcja: ul. Westerplatte 1, 31-033 Krak�w tel. (12) 430.47.09 e-mail: redakcja@zakamycze.com.pl www.zakamycze.com.pl lofo ^3 ISBN: 83-7333-215-4 wydanie I cena: 39,00 z� Druk i oprawa: Drukarnia TECHNET, tel. (12) 656.21.11 buw-eo- ob m^n O2,0S, Spis tre�ci Od Autora.................................................................................................7 Rozdzia� I Zagadnienia wst�pne..............................................................................9 Rozdzia� II Problemy periodyzacji ustroju Polski Ludowej................................16 Rozdzia� III Rozwa�ania o konstytucji.....................................................................21 Rozdzia� IV Og�lna charakterystyka polskiej Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r..................................................................................41 Rozdzia� V Zasady tworzenia prawa......................................................................68 Rozdzia� VI System �r�de� prawa w polskiej Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r..................................................................................85 Rozdzia� VII Samorz�d terytorialny (refleksje po�wi�cone I fazie reformy).....................................................................................109 Rozdzia� VIII Polska reforma samorz�dowa z 1998 r.............................................129 Rozdzia� IX Prawa cz�owieka i obywatela.............................................................140 5 Od Autora Prezentowana ksi��ka przeznaczona jest dla os�b interesuj�cych si� problematyk� polskiej Konstytucji. U jej podstaw le�� tezy mych dawniejszych wyst�pie� naukowych uzupe�nione niekiedy o elementy publicystyczne. Dob�r temat�w nast�pi� na zasadzie skupienia si� na relatywnie nowych problemach konstytucyjnych. Pierwszym z nich jest charakter prawny samej konstytucji, zw�aszcza na tle r�l, jakie przypisano jej w czasach PRL. Drugi w�tek pracy to �r�d�a prawa, w warstwie poj��, procedur i konstrukcji prawnej poszczeg�lnych akt�w normatywnych. Samorz�d terytorialny jako podstawowe narz�dzie decentralizacji i uspo�ecznienia w�adzy pa�stwowej, w�a�ciwie rozumiany, nie m�g�by by� przedmiotem nietrafnych decyzji z ostatnich lat (II faza reformy z roku 1998, wybory bezpo�rednie gminnych organ�w wykonawczych). Problematyka praw cz�owieka uj�ta jest w postaci skondensowanego przedstawienia genezy i wzajemnej relacji licznych nak�adaj�cych si� na siebie rozwi�za� prawnych, w kt�rych gubi� si� nawet prawnicy. Szczecin, w lutym 2003 r. Andrzej Ba�aban V - r, Rozdzia� I Zagadnienia wst�pne Pa�stwo to organizacja polityczna, wyposa�ona w suwerenn� { w�adz�, rozci�gaj�ca si� na okre�lonym terytorium, prawnie zorga- nizowana, okre�laj�ca warunki nabywania i posiadania jej obywatelstwa. Zjawisko, a w �lad za nim poj�cie pa�stwa, ma charakter historyczny, a wi�c zmienny i ewolucyjny. Pa�stwa jako formy organizacyjne ludzko�ci wy�oni�y si� w zamierzch�ych czasach w postaci lokalnych centr�w cywilizacyjnych, zmierzaj�cych do uporz�dkowania i ugruntowania sprzyjaj�cych warunk�w bytu dla pierwotnej spo�eczno�ci. Nast�pnym krokiem by�a ekspansja na tereny o pocz�tkowo nieokre�lonej, potem za� nie do�� silnej przynale�no�ci. Obecnie znajdujemy si� w punkcie dziej�w ludzko�ci, w kt�rym podzia� sfer dominaq'i i sfer wp�yw�w poszczeg�lnych narod�w zosta� w zasadzie zako�czony w sensie terytorialnym. Nie oznacza to natomiast, by przy zaakceptowaniu terytorialnego status quo podobnym stopniem stabilizacji odznacza� si� proces okre�lania ponadpa�stwowych sfer wp�yw�w politycznych, finansowych, gospodarczych etc. ze strony wielkich mocarstw. W najwa�niejszym, gospodarczym, podziale �wiata czo�owe znaczenie maj� obecnie: USA, Japonia i Wsp�lnota r Europejska � wyrastaj�ca szybko na potentata w tej mierze.1 Mimo �e ci�gle istniej� we wsp�czesnym �wiecie ogniska konflikt�w, nie mo�e to przes�ania� faktu, �e znajdujemy si� na nader zaawansowanym etapie uporz�dkowania stosunk�w mi�dzy-J narodowych. Istotn� rol� odgrywaj� w tym zakresie organizacje mi�dzynarodowe o mniejszym czy wi�kszym stopniu specjalizacji 1 Szerzej o tym J. Jaskiernia (w:) Stany Zjednoczone a wsp�czesne procesy i koncepcje integracji europejskiej, Instytut Studi�w Politycznych PAN, Warszawa 1992. 9 Zagadnienia wst�pne i zakresie terytorialnym, na czele z ONZ. Pod auspicjami tych organizacji odbywa si� proces tworzenia mi�dzynarodowego �adu prawnego we wszystkich najwa�niejszych dziedzinach �ycia narod�w i pa�stw (oraz �ycia pojedynczego cz�owieka � obywatela wsp�czesnego �wiata). �ad mi�dzynarodowy wprowadza si� ju� nie tylko na terenach l�dowych, ale i w takich strefach, jak: obszary m�rz i ocean�w, biegun p�nocny i po�udniowy, dno morskie, przestrze� atmosferyczna i kosmiczna... Skuteczno�� dzia�ania prawa mi�dzynarodowego jest ograniczona, dlatego te� w ostatnim czasie si�ga si� po formy organizacji nie mi�dzy-, lecz ponadpa�stwowych, czego przyk�adem jest Unia Europejska2 � organizacja posiadaj�ca organy o charakterze ponadpa�stwowym, maj�ca kompetencje zwierzchnie w stosunku do pa�stw cz�onkowskich i ich organ�w, takich jak: parlamenty, rz�dy etc. Wcze�niej czy p�niej aktualny stanie si� problem �wiatowego �adu prawnego przyjmuj�cego posta� konstytucji i zasad prawa �wiatowego oraz systemu organ�w wy�anianych na zasadzie reprezentacji narod�w i pa�stw w postaci parlamentu i rz�du �wiatowego, maj�cych zwierzchnie i w�adcze kompetencje w stosunku do pa�stw, ale przede wszystkim ��cz�cego wysi�ki ludzko�ci w sferze zapobiegania niebezpiecze�stwom jej zagra�aj�cym i ��czenia wysi�k�w dla realizacji nowych przedsi�wzi�� w skali �wiata. Ta ostatnia idea nie jest wy��cznie spekulacj�, jako �e ruch na rzecz �rz�du �wiatowego" istnieje ju� do�� dawno i ma spore dokonania w sferze precyzowania swych zamierze�.3 Zarysowana tu og�lna tendencja w zakresie kszta�towania stosunk�w mi�dzypa�stwowych nie mo�e przes�ania� ca�ej z�o�ono�ci czynnik�w, kt�re wp�ywaj� na kszta�t i funkcjonowanie wsp�czesnego pa�stwa. Do najwa�niejszych z nich zalicza si� takie elementy, jak: po�o�enie geograficzne, stan bogactw naturalnych, strefa klimatyczna determinuj�ca mo�liwo�ci w zakresie produkcji rolnej, wielo- lub jednonarodowy charakter pa�stwa, tradycje i d��enia 2 Zob. J. Gomula, Unia a Wsp�lnoty Europejskie, PiP 1995, z. 12, a tak�e J. Galster, Projekt konstytucji Unii Europejskiej, PiP 1995, z. 10-11. 3 Por. S. Zawadzki, Podstawy aksjologiczne Konstytucji Federacji �wiata (w:) Ksi�ga pami�tkowa ku czci Profesora T. Szymczaka, Wydawnictwo Uniwersytetu ��dzkiego, ��d� 1994, s. 18-28. ...�-,.. 10 Zagadnienia wst�pne cywilizacyjne, zwyczaje narodowe, status podstawowych grup spo�ecznych, kultura polityczna, prawna i wiele innych. W�r�d czynnik�w kszta�tuj�cych koncepcj� pa�stwa szczeg�lnie wa�n� rol� przypisuje si� prawu. Traktuje si� je zreszt� jako integralny element istoty i poj�cia pa�stwa. Cechom prawa po�wi�cone s� w ca�o�ci dalsze rozwa�ania. Tu trzeba wszak�e zwr�ci� uwag�, �e zar�wno ustr�j, jak i funkcjonowanie pa�stwa opiera si� nie tylko na prawie, ale w znacznym stopniu na wielu innych, mniej czy bardziej wyodr�bnionych i sformalizowanych systemach normatywnych, takich jak: system norm politycznych, wyznaniowych, terytorialnych, grupowych etc. System norm politycznych kszta�towany jest przez ruchy spo�eczne, partie polityczne, grupy nacisku, a nawet wybitnych polityk�w. W pa�stwie totalitarnym (a wi�c np. komunistycznym) system ten jest wyra�nie wyodr�bniony w zwi�zku z istnieniem jednej �partii", b�d�cej parawanem dla rz�d�w partyjnych przyw�dc�w. Uchwa�y zjazd�w, plen�w, statut partii, nie s� tak precyzyjne jak normy prawne, a ich interpretacja le�y w r�kach zawodowych funkcjonariuszy partyjnych, kt�rzy pos�uguj� si� ni� tak, by utrzyma� spo�ecze�stwo w dyscyplinie i u�atwi� sobie rz�dzenie pa�stwem (tak�e przy u�yciu instrumentalnie traktowanego prawa). System ten zaciera te� podzia� kompetencji (istnieje wszak omnipotencja pierwszego sekretarza i forma telefonicznych polece�), a w �lad za tym system odpowiedzialno�ci. Charakterystycznym przyk�adem stosunku partii komunistycznych do prawa traktowanego jako co� ma�o wa�nego by�o lekcewa�enie sfery w�asno�ci maj�tku partyjnego. Tkwi�o w tym r�wnie� przekonanie o nieograniczonym, tak�e w czasie, trwaniu narzuconego uk�adu si�. W pa�stwie, w kt�rym pojawia si� pluralizm pogl�d�w i organizacji politycznych, bardzo komplikuje si� obraz systemu norm politycznych, bowiem ka�da z partii kszta�tuje odr�bny (przynajmniej z pozoru) system warto�ci i zasad dzia�ania. Pa�stwowy system norm politycznych oznacza w tym wypadku sytuacj� do�� p�ynn�, kt�rej nada� mo�na jedynie stan wzgl�dnej stabilno�ci w drodze zawi�zywania koalicji partii i ruch�w p...
magara2