Wincenty Witos - Tom 3. Moja tułaczka w Czechosłowacji.pdf - WITOS WINCENTY - ZULUS555

WINCENTY WITOS

w Czechosłowacji

Do druku przygotowali

i przypisami opatrzyli:

EUGENIUSZ KARCZEWSKI

JÓZEF RYSZARD SZAFLIK

Warszawa 1995

LUDOWA SPÓŁDZIELNIA WYDAWNICZA

Moja tułaczka

Pozycja wydana przy pomocy finansowej

Ministerstwa Kultury i Sztuki

Redaktor tomu

TEODORA HOFFMANN

Opracowanie graficzne

i redakcja techniczna

WŁADYSŁAW KOPEĆ

ISBN 83-205-3497-6

ISBN 83-205-3649-9

ROK 1933

Po przejściu granicy czeskiej posuwalis'my się naprzód bardzo wolnym krokiem

przez zarośla i wysokie mokre trawy, nie spotykając zupełnie nikogo. Po dwóch

godzinach drogi dotarliśmy do wioski Piły Orawskie. Pierwszym domem, na który

natknęliśmy się w tym kraju, była gospoda wiejska, a pierwszym napotkanym

człowiekiem p. Bagiński. Tam go w dniu wczorajszym umieścił p. Krzeptowski, nie

mówiąc nic o tym.

Po krótkim odpoczynku i spożyciu śniadania p. Krzeptowski nas opuścił nie

przyjąwszy żadnego wynagrodzenia za swoje trudy, a my w trójkę, wynajętą przez

karczmarza Słowaka furmanką, odjechaliśmy do stacji kolejowej Trstena, leżącej na

linii: Sucha Hora-Kralovany. Do Kralovan dojechaliśmy na godzinę drugą po południu,

a że p. Bagiński spodziewał się tam spotkać dr. Liebermana, wysiedliśmy zatrzymując

się przez kilka godzin. Ponieważ się to nie udało, musieliśmy plan nasz nieco

zmienić.

Po obiedzie odjechał p. Mitręga do siebie obiecując nas na drugi dzień wieczorem

oczekiwać na dworcu kolejowym w Cieszynie czeskim. Myśmy przenocowali w

Kralovanach, w bardzo czystym hotelu, za opłatą 10 koron czeskich wynoszącą. Siedząc

po południu na werandzie restauracji, od czasu wejścia na czeską ziemię widziałem

pierwszego policjanta i to nie w służbie!

Mając dosyć wolnego czasu udałem się na przechadzkę po okolicy, by choć

pobieżnie zaobserwować życie tamtejszych mieszkańców. Ta część Słowaczyzny, przez

którą przechodzi kolej koszycko-bogumińska, jest silnie górzysta, a już na oko bardzo

uboga. Linia kolejowa, rzucona pomiędzy brzegami rzek Orawicy i Wagu i stromymi

pasmami gór, mieści się na tak wąskim pasku ziemi, że nawet na przejście ścieżką nie

zostaje już miejsca. Pomiędzy górami nad rzeką tu i ówdzie zdarza się niewielka dolinka,

zasiana gęsto małymi domkami, krytymi dachówką lub deskami, bardzo rzadko słomą.

Ziemia na tych dolinach dość dobra, uprawa bardzo pierwotna. Na probostwie w Piłach

nie zebrano jeszcze dość marnie wyglądającego owsa, gdzie indziej przystąpiono już do

kopania ziemniaków i ścinania kapusty, których urodzaj był dość obfity.

Mężczyźni orali grunta pod oziminy wołami lub krowami, bardzo rzadko końmi, za

nimi szły kobiety, rzucając ziarno w świeżą, nierówną i nie bronowaną ziemię. Cała ta

robota szła niesłychanie powoli, widocznie ludzie mają tam dosyć czasu. Pługi i brony

żelazne dobrze skonstruowane.

Monotonność nagich lub rzadkimi krzakami zarosłych gór przerywa wspaniały,

dobrze utrzymany zamek orawski, ogarniający budowlami cały wysoki, oderwany

pagórek, położony nad samą rzeką Orawicą. Pracujących w polu chłopów próbowałem

ciągnąć na rozmowę. Nie bardzo jednak mi się to udawało, bo albo nic nie wiedzieli, albo

nie chcieli odpowiadać na stawiane im pytania. Dopiero jeden młody gospodarz, orzący

krową i koniem, widocznie s'wiadomy i oczytany, opowiedział mi szeroko, że kraj ten aż

po Czadcę jest zamieszkały przeważnie przez Słowaków, że do nich należy cała mała

własnos'ć, natomiast dwory, przemysł i handel zagarnęli wyłącznie Czesi, Niemcy i

Żydzi, którzy dawniej byli Węgrami, a teraz udają gorących czeskich patriotów. W

ostatnich czasach nastąpiły znaczne zmiany, gdyż Słowacy rwą się do handlu i zakładają

liczne kooperatywy. Władze im także pomagają, udzielając bardzo taniego kredytu.

Ludność wiejska całej okolicy należy w ogromnej większości do stronnictwa ks. Hlinki 1 ,

który się cieszy zupełnym jej zaufaniem.

Do Czadcy przyjechaliśmy około godziny trzeciej po południu. Ze stacji udaliśmy

się piechotą do miasta. Pan Bagiński nie skończywszy obiadu udał się na dworzec,

spodziewając się spotkać dr. Liebermana. Okazało się jednak, że informacje miał mylne,

gdyż p. Lieberman nie przybył.

W czasie jego nieobecności puściłem niechcący wodze cisnącym się bezustannie

myślom. Przypominając sobie ucieczkę do Czadcy pierwszego działacza ludowego ks.

Stojałowskiego, chroniącego się pod węgierskie panowanie przed możnowładcami

galicyjskimi, nie mogłem nigdy przypuszczać, że będę zmuszony iść w jego ślady. Nie

ma przecież już Austrii, ani jej żandarmów! A jednak się tak stało! Co dalej będzie, nie

mogę znaleźć odpowiedzi, będąc dopiero na początku mojej tułaczki. Dalsze rozmyś-

lania przerwał mi p. Bagiński, który powrócił z dworca po nieudanej misji.

Po przeczytaniu gazet poszliśmy na dworzec, skąd pociągiem pośpiesznym

przyjechaliśmy do Czeskiego Cieszyna na godzinę 6.30 wieczorem. Na peronie oprócz

p. Mitręgi spotkałem także dr. Kiernika. Mnie zabrał p. Mitręga do auta, a na pytanie,

co będzie z p. Kiernikiem i Bagińskim, odrzekł, że oni jadą w stronę Jablunkova, gdzie w

pobliskiej wiosce przez pewien czas zamieszkają, dopóki się innej siedziby dla nich nie

znajdzie.

Z nami wsiadł do auta starszy, bardzo poważnie wyglądający mężczyzna, który się

przedstawił jako Karol Buzek, brat znanego uczonego, profesora, b. posła i senatora dr.

Józefa Buzka, mojego partyjnego i parlamentarnego kolegi z niedalekiego jeszcze

okresu. Za kilka minut byliśmy u niego w domu. Mieszka w gminie Końska, w powiecie

cieszyńskim, na gospodarstwie rodzinnym, około 70 morgów obszaru mającym. Ugościł

nas też wszystkim, czym taka chata bogata i rada może rozporządzać.

Z dłuższej rozmowy można było wywnioskować, że p. Buzek jest obywatelem

bardzo światłym, oczytanym, społecznie wiele pracującym, dla sprawy polskiej na

Śląsku wysoce zasłużonym. Przyznał się, że jest wyznania ewangelickiego, zaznaczając,

że ewangelicy na Śląsku położyli dla sprawy polskiej bardzo wielkie zasługi, gdy

katolicy łatwiej ulegali germanizacji.

Na drugi dzień oprowadził mnie p. Buzek po gospodarstwie, pokazując wszystko

szczegółowo. Tyle tam na nim stoi rozmaitych budynków, że wygląda samo jak małe

miasteczko. Wszystko postępowo urządzone i nadzwyczaj czysto i starannie utrzymane.

Nie brak też wodociągu i światła elektrycznego. Twierdził, że mimo kryzysu

gospodarstwo mu się opłaca, choć wiele łoży na wykształcenie synów, z których jeden,

agronom, pozostanie na roli, a drugi kończy w tym roku politechnikę w Gdańsku. Na

moje pytanie, dlaczego w Gdańsku, a nie we Lwowie, odpowiedział, że uczniowie

politechniki gdańskiej mają lepsze widoki w świecie. To samo powtórzył mi syn, który

myślał więcej praktycznie, aniżeli po polsku. Zresztą nie stanowił wyjątku.

Pan Karol opowiadał dalej, że rodzina Buzków przyszła do Końskiej ze wsi

Nieborowa jeszcze w roku 1784, gospodarstwo nabyła od Pawła Monnicy i do tego czasu

przez pięć generacji znajduje się ono w jej posiadaniu. Właściciele tego gospodarstwa

byli zawsze wolni od powinności pańszczyźnianych.

Na szczególną uwagę zasługuje pokój znajdujący się w drewnianej części domu,

zbudowanego jeszcze w roku 1782, z rzeźbionymi pułapami i pięknymi odrzwiami. W

tym pokoju mieściła się pierwsza polska szkółka w Końskiej, w nim prof. Buzek jako

student uniwersytetu przygotowywał się do egzaminu. Zawieszone dyplomy i dowody

uznania od różnych polskich instytucji świadczą, że p. Buzek sprawami publicznymi

gorąco się zajmował.

Nie próżnował i teraz, choć nie było widać u niego wielkiego zapału, a raczej czuć

się dawała niewiara. Opowiadał, że mimo że ludność tamtejsza utrzymuje ścisłe stosunki

z Polską, to jednak wielu twierdzi, że w Czechach jest znacznie lepiej, tak pod względem

politycznym, jak i materialnym. Obawia się, że zręcznie prowadzona polityka czeska

zniszczy żywioł polski w przeciągu niedługiego czasu. Uważa, że stanie się to zarówno

przez szkołę, jak i nacisk rządu, a przede wszystkim przez niedbalstwo samych

Polaków. Odporność polskich robotników coraz mniejsza, sobkostwo chłopów, szcze-

gólnie zamożniejszych, przerażające, inteligencja nie dorastająca do pięt dawnym

pracownikom, którzy jeszcze w gorszych warunkach wiele zrobili.

Czesi na szkoły nie żałują pieniędzy i budują ich coraz więcej. W jego gminie dla 80

zdobytych dzieci zbudowano aż trzy szkoły czeskie. Przed kilku laty nie było tam ani

jednego Czecha.

W niedzielę dnia 1 października odwiedził mnie prof. Bobek z żoną, przywożąc

trochę wiadomości i gazet. Stwierdzają, że granica polsko-czeska została znacznie

gęściej obsadzona. Motywują to pobudkami politycznymi.

W poniedziałek przybyli do mnie państwo Buzkowie. Jego nie widziałem przez

pięć lat, słyszałem tylko, że uległ ciężkiemu atakowi paraliżu, który się na nim odbił

bardzo dotkliwie. Mimo przeprowadzonej bardzo starannej kuracji w kraju i za granicą

widać to u niego na pierwszy rzut oka. Spodziewa się, że w najbliższym czasie będzie się

mógł zabrać do pracy, którą u niego zamówiła Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie.

Sprawami politycznymi zajmuje się gorliwie i jest przekonany, że zbliżamy się do

jakiegoś wielkiego przewrotu. Spodziewa się, że to nastąpi najdalej do trzech lat.

Pani Buzkowa jest Niemką z Saksonii, a mimo że w Polsce mieszka kilkadziesiąt

lat, z językiem polskim nie może sobie dotąd dać rady. Uważa się za jasnowidzącą, może

i nie bez słuszności. Przed utworzeniem rządu w roku 1926 zgłosiła się do mnie i mówiła,

że będzie coś bardzo złego, ponieważ przeszłej nocy widziała dużo trupów i wiele krwi.

Radziła mi być ostrożnym. Śmiałem się wtenczas z tego proroctwa, choć w czasie

przewrotu mimo woli [je] sobie przypomniałem. Zapytana, jakie ma teraz przeczu-

cie, odpowiedziała, że się nie czuje w odpowiednim nastroju. Obiecała to zrobić

później.

Będąc przez kilka tygodni w Niemczech stała się entuzjastką Hitlera, dowodząc mi

długo, że Polska powinna iść tą samą drogą pieniąc socjalistów i Żydów, a potem

zawrzeć ścisłe porozumienie z Hitlerem przeciw Żydom.

Chodząc po polu p. profesor opowiadał mi, że jego dziad, nałogowy furman, co

tylko nie stracił gospodarstwa. Wioząc kupcowi znaczne ilości towarów z Lipska do

Odessy, nie dojechał tam tracąc wóz i konie. Obawiając się, by mu kupiec nie zabrał

majątku, prosił właściciela Końskiej, barona Beszego, by jego grunt przepisał na żonę.

Baron to zrobił w zamian za źródło, które z dużą siłą wypływało na gruncie Buzka. Wody

Wincenty Witos - Tom 3. Moja tułaczka w Czechosłowacji.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: