JÓZEF M. BOCHEŃSKI
WSPÓŁCZESNE
»W drodze« Poznań 1992
METODY MYŚLENIA
Tytuł oryginału Die zeitgenössischen Denkmenthoden
© A. Francke AG Verlag Bern 1954
© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo “W drodze" 1988
Przełożył i opracował Stanisław Judycki
Opracowanie graficzne Rafał Drozdowski
Zdjęcie na okładce Stanisław Fredro-Boniecki
ISBN 83-7033-121-1
“W drodze"
Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów 61-716 Poznań, ul. Kościuszki 99
Spis treści
Uwaga tłumacza ......................... 9
Przedmowa ........................... 11
I. WPROWADZENIE
1. Terminologia ...................... 13
Terminologia ontologiczna — Terminologia psychologiczna — Terminologia semiotyczna — Terminologia teoriopoznawcza
2. Logika, metodologia i nauka .............. 19
Logika — Metodologia — Nauka — Nauka i logika — Plan
książki
II. METODA FENOMENOLOGICZNA
3. Uwagi ogólne ...................... 26
Historyczne uwagi wstępne — Metodologiczne uwagi wstępne
— Istotne rysy fenomenologii — Uprawomocnienie metody fenomenologicznej
4. Z powrotem do rzeczy samych! ............. 29
Ogląd istoty — Obiektywizm — Subiektywne myślenie Kierkegaarda — Wyłączenie teorii i tradycji — Pozytywne reguły oglądu istoty
5. Przedmiot badań fenomenologicznych ......... 35
Fenomen — Wyłączenie istnienia — Istota — Istota a znaczenie słowa — Fenomenologia egzystencji — O nowszej i “głębszej" fenomenologii
II. METODY SEMIOTYCZNE
6. Uwagi ogólne ...................... 41
Metodologiczne uwagi wstępne — Historyczne uwagi wstępne — Ogólne uprawomocnienie analizy języka — Trzy wymiary znaku
— Semiotyczne pojecie słowa
7. Formalizm ........................ 45
Orientacja wstępna — Liczenie — Zastosowanie liczenia do przedmiotów nie-matematycznych — Sens ejdetyczny i operacyjny — Model — Istota formalizmu — Uprawomocnienie formalizmu — Sztuczny język
6 _________________SPIS TREŚCI______________________
8. Syntaktyczne reguły sensu ............... 54
Budowa języka — Pojęcie kategorii syntaktycznej — Funktory i argumenty — Przykłady syntaktycznego nonsensu
9. Funkcje i stopnie semantyczne ............. 58
Dwie semantyczne funkcje znaku — Mówienie o tym, co nie wypowiedzialne — Oznaczanie i znaczenie — Stopnie semantyczne
— O użyciu cudzysłowu
10. Sens semantyczny i weryfikowalność ......... 64
Metodologiczne znaczenie problemu — Zasada weryfikowalności
— Co to znaczy “weryfikowalny?" — Zasada intersubiektywności
— Weryfikowalność zdań ogólnych
11. Przykład zastosowania metod semantycznych ..... 70 A. Tarski: Pojęcie zdania prawdziwego w języku potocznym
IV. METODA AKSJOMATYCZNA
12. Uwagi ogólne ...................... 76
Struktura poznawania pośredniego — Prawo i reguła — Dwie podstawowe formy wnioskowania — Niezawodne i zawodne reguły wnioskowania — Historyczne uwagi wstępne — Plan prezentacji
13. System aksjomatyczny ................. 81
Wstępne pojęcie systemu aksjomatycznego — Budowa aksjomatycznego systemu zdań — Wymagania dotyczące systemu aksjomatycznego — System konstytucyjny — Dedukcja progresywna i regresywna
14. Logika matematyczna ................. 85
Znaczenie metodologiczne — Historia logiki matematycznej — Istotne rysy logiki matematycznej — Udział logiki matematycznej w pozalogicznych systemach aksjomatycznych — Względność systemów logicznych — Implikacja i wyprowadzalność
15. Definicja i tworzenie pojęć .............. 92
Podstawowe typy definicji — Typy definicji syntaktycznych — Definicja za pomocą systemu aksjomatycznego — Definicje semantyczne — Definicje realne
16. Przykład zastosowania metody aksjomatycznej .... 98 Aksjomatyzacja logiki zdań Hilberta-Ackermanna
_________________________SPIS TREŚCI___________________ 7
V METODY REDUKCYJNE
17. Uwagi ogólne ..................... 102
Historyczne uwagi wstępne — Pojęcie i podział redukcji — Redukcja regresywna i pojęcie wyjaśniania — Weryfikacja — Nauki redukcyjne
18. Struktura nauk przyrodniczych ............ 106
Zdania obserwacyjne — Postęp w naukach przyrodniczych — Weryfikacja — Doświadczenie i myślenie — Schematyczna ilustracja — Teoria Kopernika — Przykłady weryfikacji
19. Typy zdań wyjaśniających ............... 113
Wprowadzenie — Typy warunków — Wyjaśnianie kauzalne i teleologiczne — Prawa funkcjonalne — Prawa statystyczne
20. Indukcja ........................ 117
Indukcja autentyczna i nieautentyczna — Podział indukcji — Metody Milla — Założenia metod Milla — Indukcja i system — Reguła prostoty — Streszczenie. Interpretacje filozoficzne
21. Prawdopodobieństwo i statystyka ........... 125
Dwa znaczenia słowa “prawdopodobieństwo" — Statystyka — Wzajemna zależność fenomenów — Tablice korelacyjne — Korelacja i prawdopodobieństwo
22. Metoda historyczna .................. 129
Nauki przyrodnicze i historia — Punkt wyjścia — Wybór — Interpretacja — Krytyka historyczna — Wyjaśnianie historyczne — Uwagi końcowe
Posłowie ............................. 137
Współczesna filozofia nauk przyrodniczych
(uzupełnienie 1986) ....................... 139
Wskazówki dotyczące literatury ................. 143
Posłowie do przekładu polskiego (1989) ............ 144
Bibliografia ........................... 145
Indeks rzeczowy ......................... 149
Indeks osób ........................... 157
Uwaga tłumacza
Książka I. M. Bocheńskiego Współczesne metody myślenia miała l wydanie w 1954 roku (Die zeitgenössischen Denkmethoden, Dalp TB, Bd. 304, Bern, Francke, 1954). Dotychczas wznowiono ją 9 razy (ostatnie wyd. z 1986 r.). Polskie tłumaczenie jest 4 z kolei po hiszpańskim (Los metodos actueles del pensamiento, tłum. R. Drudis Baldrich, Madrid, Ediciones Rialp, 1957), angielskim (The Methods of Contemporary Thought, tłum. P. Caws, Harper Torchbooks, New York, 1968) i chińskim (Szanghaj 1987). Planowana jest też wersja francuska.
Polskie tłumaczenie zawiera również uzupełnienie pochodzące z 1986 roku, przewidziane do wydania francuskiego, pt. Współczesna filozofia nauk przyrodniczych. Autor zezwolił na dołączenie tego tekstu do wydania polskiego.
Należy zauważyć, że Współczesne metody myślenia oprócz zalet zwięzłości, precyzji i jasności, z jakimi prezentują najważniejsze elementy współczesnej metodologii nauk i filozofii poznania naukowego, wniosły również oryginalny wkład do filozofii. Najogólniejszy podział nauk przedstawiony tutaj przez Bocheńskiego, tzn. na nauki dedukcyjne i redukcyjne, nie zaś jak to było tradycyjnie na dedukcyjne i indukcyjne, został odnotowany w wielkim słowniku historii filozofii J. Rittera (Historisches Wörterbuch der Philosophie, Bd. 2, 622, hasło “Erfahrungswissenschaft").
Przedmowa
Książeczka ta jest próbą przedstawienia w bardzo elementarny sposób najważniejszych ogólnych — tzn. używanych w wielu dziedzinach — metod myślenia, zgodnie z poglądami dzisiejszych metodologów.
...
ZULUS555