Otto - „Swietosc”.doc

Rudolf Otto „Świętość”

I. Element racjonalny i irracjonalny – Bóg, zwłaszcza chrześcijański, jest opisywany w kategoriach racjonalnych (przez język potoczny, przez teologów) – tworzy się pojęcie Boga. To jednak nie wyczerpuje istoty bóstwa, bo wewnątrz tej istoty mieści się element racjonalny i element irracjonalny (głębsza religia, nie do ujęcia w kategoriach racjonalnych, pojęciowych)

II. Numinosum (świętość) – nowy termin, od numen (łac. bóstwo) oznacza świętość w czystej formie

– jest pojęciem wartościującym w sposób szczególny; występuje tylko w dziedzinie religii; nie jest równoznaczne z potocznym określeniem (czegoś doskonale zgodnego z prawem moralnym) ani określeniem teologicznym

badanie: nie możemy w pełni wypowiedzieć definicji świętości, do znaczenia dochodzi się przez odnajdywanie elementów, skojarzeń, przybliżeń.

„arreton ineffabile” – coś niewysłowionego

·         zawiera w sobie doskonałą etyczność

·         inne terminy kadosz (hebr.), hagios (gr.), sanctus, sacer (łac.) – tłumaczone jakoś „święty”, znaczą też tyle, co dobro w swej najwyższej postaci – takiego znaczenia jednak zdaniem badaczy nie było od początku

III. Uczucie „zależności stworzenia” jako odbicie w samopoczuciu uczucia nastawionego na przedmiot numinotyczny (element numinosum I)

zależność stworzenia

·         nie jest to zwykła zależność

·         rozumiana przez analogię do zwykłej – jest to zależność absolutna, ale to też jeszcze nie wyczerpuje – jest nie tylko objętościowo, ale i jakościowo różna od zwykłych zal.

·         takie uczucie wynika ze świadomości obiektywności – obiektywnej siły, jej ważności i niedostępności oraz bojaźni wobec niej.

IV. Misterium tremendum (element numinosum II)

czym jest to obiektywne? – jest irracjonalne, więc nidostępne pojęciowo – dostępne tylko w pewnych reakcjach uczuciowych – uczucie misterium tremendum – tajemnica pełna grozy (odczuwana na rozliczne sposoby)

próba dojścia do tego, przez opis elementów:

A. Element tremendum (grozy) – ideogram: absolutna niedostępność

·         demoniczny lęk u pierwotnych – początki uczucia numinotycznego

·         w różnych językach starożytnych pojawiają się określenia na „strach boży”

·         lęk przed orge – gniewem Jahwe, w Nowym Testamencie – orge theou; w innych religiach występuje również (określane – ira deorum)

·         lęk przed tym co nienaturalne, lek religijny

·         różność i niezależność tego odczucia od zwykłego lęku (inne odczucia, inne objawy)

·         ira deorum – potęga gniewu, jego tajemniczość, wybuchy natury, nieobliczalność – to wszystko jest przygaszane w chrześcijaństwie tam, gdzie Bóg jest racjonalny, więc dobry

B. Element wszechmocy (majestas)

·         towarzyszy uczuciu zależności stworzenia – daje pokorę, uczucie własnej nicości

·         mistyka majestatu – uczucie istniejącego Boga, wszechpotężnego i odczucie własnej nicości, opozycja Byt – niebyt.

C. Element mocy – element pobudzający człowieka, jego jaźń do czynów i działań dla bóstwa; ideogramy: żywotność, namiętność, zapalczywa istota, wola, siła, podniecenie, duch

D. Element tajemnicy (misterium) – istotny element, może nawet występować bez tremendum (wtedy – mirium, mirable – dziwić się, zdumieć)

·         musz – z sanskrytu znaczy zajmować się czymś tajnym, skrytym (od niego – misterium, mistyka, mystes)

·         coś „innego”, tajemnego, poza zwykłymi rzeczami, coś różnego od rzeczywistości

·         niepoznawalne – nie chwilowo nierozpoznane, ale trwale niepoznawalne

·         ideogram: nicość, coś całkiem innego (mnisi buddyjscy i mistycy dążący do nicości)

·         zmiana przez historię pojęcia tajemnicy numinosum

1)     coś wyłącznie dziwnego – to, co przekracza kategorie naszego myślenia

2)     stopień paradoksu – to, co zaprzecza naszym kategoriom (poziom mistyków)

3)     stopień antynomii – to, co jest przeciwieństwem nie dającym się pogodzić z rzeczywistością (poziom Hioba)

V. Hymny numinotyczne (element numinosum III) – przykłady hymnów różnych epok i religii – groza, świętość, strach, wielbienie, jedyność bóstwa, cześć, tajemnica (najczęstsze elementy; mi to przypomina barok)

VI. Fascinas (element numinosum IV) – element pociągający, fascynujący

·         jego „racjonalne wyobrażenia”: miłość, litość, miłosierdzie, chęć okazywania pomocy – ale znów najwyższa forma i zmiana nie tylko ilościowa ale też jakościowa

·         obok wymienionych zawiera elementy irracjonalne które go dopełniają

·         być może w religiach pierwotnych dominował element grozy, ale na pewno oba były obecne

·         obok zwykłych praktyk pokutno-dziękczynnych możemy zaobserwować praktyki zbliżania się do numinosum w celu jego zrozumienia, zawładnięcia, utożsamienia

·         dwa typy zbliżenia:

1)     magiczne utożsamienie z numenem przez czynności magiczno-kultyczne – formułki, święcenia, egzorcyzmy, konsekracje, ekskomuniki etc.

2)     szamańskie praktyki „posiadania”, samospełnienie się przez egzaltację, ekstazę

cel obu to zawładnięcie mocą numinosum (tak było pierwotnie), osiągniecie pewnych stanów lub „mistyczne życie w duchu”

·         mistyczne dążenie do oddania się fascinas – rezultatem są wizje, które charakteryzują się zupełną prostotą (?)

·         łączy się z elementem łaski – szczególnie dobrze widoczny przy nawróceniach

VII. Niesamowitość (element numinosum V) – przekracza pojmowanie, budzi grozę, wywołuje zdumienie – niesamowitość bywa prostym określeniem numinosum

VIII. Odpowiedniki

A.    Kontrast-harmonia – łączenie elementów tremendum i fascinas we wzniosłości

B.     Prawo kojarzenia uczuć

·         z psychologii – prawo przyciągania się wrażeń – Otto przenosi na uczucia, tzn. pojawienie się jakiegoś uczucia x powoduje wywołanie uczucia y, aż do stopniowego przechodzenia ze stanu x do y (zmienia się nasz stan a nie samo uczucie)

·         Otto krytykuje ewolucjonistyczne teorie i proponuje własną – aby nie mówić o transmutacji uczuć (np. z przymusu w moralną powinność), ale o zmianach w obrębie wspólnego rdzenia (przymus zewnętrzny w przymus wewnętrzny). Oznacza to, że uczucie numinotyczne nie mogło wyewoluować z innego, tylko zmieniała się jego forma

C.     Schematyzacja – związki, które są wynikiem prawa kojarzenia uczuć (por. B) mogą okazać się bardzo trwałe – do numinosum dodany został element racjonalny i już niemal zawsze występują razem

IX. Sanctum jako wartość numinotyczna augustum

·         uczucie świeckości – człowiek wobec spotkania z numinosum (Izajasz, Piotr) mówi o swojej nicości, grzeszności – nie ze względu na własne konkretne winy, ale raczej ze względu na świadomość nicości i słabości człowieka w ogóle.

·         sanctus – wobec takiego pojęcia numinosum staje się wszystkim, staje się godnym chwały etc. wobec niegodnego człowieka

·         augustum – obiektywna wartość numinosum wobec ludzkiej subiektywnej

·         pokrycie, pokuta – grzech należy odróżnić od występku przeciw moralności racjonalnej

·         we wszystkich religiach złożonych występuje grzech i pokuta