RZYM : RELIGIA
źródła do wczesnej religii rzymskiej:
o Traktat M. Terencjusza Warrona ( „Starożytności”);
o Św.Augustyn („ O Państwie Bożym”);
o Owidiusz Naron („Metamorfozy”, „Fasti”);
o Wergiliusz („Eneida”);
o Horacy, Propercjusz, Marcjalis;
o Tytus Liwiusz Ciceron („ O naturze bogów”, „ O wróżbach”).
Cicero w ustępie traktatu „ O naturze bogów” określił charakter religii rzymskiej:
„Cała religia dzieli się na ofiary, wróżby z ptaków, do czego jako trzecia część dochodzą przepowiednie i ostrzeżenia udzielane na podstawie niezwykłych zjawisk i dziwów, przez wykładaczy ksiąg Sybilii i przez huruspików.
Religia rzymska zakłada skropulatne wypełnianie wszystkich form kultu, ale nie wymaga wiary. Było prywatnąsprawą człowieka czy wierzył lub nie. Samo składanie ofiar było obywatelskim obowiązkiem. Gorliwe przestrzeganie reguł kultu religijnego zapewniało państwu pomyslność i wzrost terytorium. Zaniedbywania w tej dziedzinie prowadziły do klęsk i niepowodzeń, dlatego też prześladywano chrześcijan, którzy nie składali ofair bogom rzymskim. Dla wierzących Rzymian uczestnictwo w kulcie było źródłem radości. Według Plutarcha:
„Największą przyjemnością dla ludzi są uroczystości świąteczne, biesiady przy światyniach, wtajemniczenia, mistyczne obrzędy,modlitwy do bogów i adoracje”.
Wpływ religii etruskiej
Szczególne znaczenie dla wszystkich ludów Italii miały święte ksiegi etruskie, przypisywane Tagesowi- synowi Geniusza. Etrusca disciplina, zawierała szczegółowe przepisy jak zakładać miasta, budować świątynie czy spełniać funkcje administracyjne. Rzymianie , którzy w dziedzinie kultu byli najgorliwszymi naśladowcami Etrusków, wykorzystali naukę Tagesa i zachowali przez wileki kolegium kapłanów- haruspików, znawców „dyscypliny etruskiej”.
Etruskie Haruspicina to wróżby z wątroby zwierząt ofiarnych, a celebrujący je kapłani zwani haruspices cieszyli się wielkim autorytetem.Niebo zostało podzielone na 16 przedziałów, zamieszkiwanych przez rozmaite bóstwa: główni bogowie w kierunku wschodnim, święte istoty astralne i ziemskie na południu, istoty piekielne i złe na zachodzie, a najsilniejsi i tajemniczy bogowie losu na północy. Bóstwa objawiały się poprzez zjawiska przyrody, głównie przez błyskawice, ale także w mikrokosmosie wątroby zwierzęcej (typowy jest model wątroby owcy z brązu, znaleziony koło Piacenzy, na którym są wygrawerowane nazwy bóstw w ich 16 przedziałach zewnętrznych i wewnętrznych).
Etruskowie czcili liczne bóstwa. Tin albo Tinia był odpowiednikiem Jowisza, Uni -Junony, Turms -Merkurego, Turan - Wenus, Menrva – Minerwy, Artimii (Artumes).- Diany, Vei- Ceres, Netun- Neptuna, Selvanus- Silwana, Maris- Marsa, Velchana- Wulkana, Satres- Saturna, Ani- Janusa itd.
Spośród panteonu etruskiego najwiekszy wpływ na Rzym wywarła triada: Tinia, Uni, Menrva, która zyskała znaczenie dzieki zbudowaniu w Rzymie przez Tarkwiniuszy świątyni kapitolińskiej dla Jowisza, Junony i Minerwy.Religia rzymska uległa fazie etruskizacji. Pewne elementy religii etruskiej pozostały wyłączną własnością tego ludu, inne zaś przemknęły do religii rzymskiej. Cechą specyficzną religii Etrusków było uznanie jej za objawioną. Objawił tą religię Tages, który wyłonił się z bruzdy wyoranej przez rolnika w starożytnym mieście Trquinii.
.
Wpływ religii greckiej
Wielcy bogowie rzymscy zostali przejęci z mitologii greckiej lub zmodyfikowani pod jej wpływem.
Duża rolę odegrały tu księgi sybillińskie, które według tradcji, przekazała królowi Tarkwiniuszowi Sybilla z Kyme. Kolegium kapłańskie na ich podstawie interpretowało różne cudowne znaki. Pierwsza decyzją podjetą na podstawie tych ksiąg była budowa świątyni (496 r.p.n.e) na Awentynie dla trójcy : Ceres, Libera i Libery, odpowiadające triadzie elenzyńskiej : Demeter, Dionizos, Kora.
Istotną cechą religii rzymskiej był brak sprecyzowanej wiary w życie pozagrobowe, mgliste i nieokreślone wyobrażenia o tym co dzieje się z duszą człowieka po śmierci.Żywili oni jedynie obawę przed prześladowaniem złych duchów. Chroniono się przed Lemurami, czyli upiorami, które przebłagiwane były podczas nocnego święta Lemuriów (obchodzone w maju). Duchy zmarłych członków rodziny czczono w czasie Feraliów i Parentaliów.
Wyróżniamy:
1) bóstwa rolnicze: było ich bardzo wiele. Według św. Augustyna Rzymianie „opiekę nad ziarnem dopiero zasianym woleli ustanowić powierzyć bogini Seji,stan zaś rzeczy gdy źdźbła wychodzązziemi i stają się zbożem, podporządkowali bogini Segencji... (...)zboże kwitnące bogini Florze, bielejące –bogu Lokturnowi, dojrzewające –bogini Matucie (...) Nad wzrostem zboża w róznych fazach czuwała Ceres.”itd.
Ceres zotała potem utożsamiona z grecką bogini Demeter.
Jednym z ważniejszych bóstw rolniczych obok Flory i Ceres był:
o Saturn- czyli bóg zasiewów. Na jego cześć 17 grudnia obchodzono Saturnalia.
2) bóstwa opiekuńcze człowieka:
Podobną mnogość jak w przypadku bóstw rolniczych znajdujemy w życiu domowym Rzymianina, zaczynając od Virginensis kończąc na boginii żałoby- Nennia.Oryginalnym
elementem tej religii było pojęcie GENIUS, czyli boska cząstka natury człowieka.
Geniusz towarzyszył człowiekowi od dnia narodzin, a umierał wraz z ciałem ludzkim. Próbowano go identyfikować z greckim herosem.
3) bóstwa opiekuńcze domu:
Janus- bóg wejścia i wyjścia. Wiązany był z bramami (domów lub miast), wszelkim początkiem i końcem, oraz był opiekunem czasu. Wyobrażano go sobie jako bóstwo z dwoma twarzami obróconymi w przeciwnym kierunku. Jemu poświęcone były Kalendy
(pierwszy dzień miesiąca) oraz Januaris (styczeń). W mieście symbolem Janusa była brama przy Forum, ustawiona od strony Kwirynału . Bramę tę otwierano w czasie wojny, a zamykano podczas pokoju.Nigdy nie odnaleziono dlań greckiego odpowiednika.
Westa- strzegła wnętrza domu,a jej symbolem było domowe ognisko. Pierwotnie Westa była obiektem kultu prywatnego, potem zaś obok Janusa stała się obiektem kultu państwowego. Świątynia Westy była dostępna tylko dla najwyższego kapłana oraz westalek. Płonął w niej wieczny, reprezentujący samą Westę ogień, którym opiekowały się kapłanki westalki . Jego zgaśnięcie uznawano za zły zwiastun dla państwa. Odpowiednikiem greckim tej bogini jest Hestia.
Penaty- to bogowie spiżarni. Składano im ofiary podczas wieczornej kolacji.
Lary- bóstwa opiekuńcze domu i całej familii. Popularne były też Lares compilates, które strzegły rozdróż, gdzie stawiano im kapliczki.
Terminus- dzielił posiadłości między sąsiadami. Jego symbolem był kamień bądź słup graniczny. Naruszenie Terminusa było uważane za świętokradztwo, za które groziła kara śmierci. Ku czci Terminusa obchodzono 23 lutego święto zwane Terminaliami.
Silwan- opiekun pasterzy i stad, czczony głównie przez rolników. Nigdy nie stał się oficjalnym bogiem państwowym.
4) bóstwa rzymskiej civitas
Mars- staroitalski bóg wojny, znany już u Etrusków jako Maris. Bóstwo opiekuńcze pierwotnej osady rzymskiej na Palatynie. Był też bogiem rolnictwa i urodzaju, chroniącym ludzi i ziemie uprawne przed nieprzyjacielem, z czego wynikała jego funkcja boga wojny. Okres kultu Marsa trwał od marca do października (8 miesięcy prac na roli i wojny. Jego kultem zajmował się flamines Martialis. Atrybutami jego były włócznia i tarcza. Utożsamienie Marsa z greckim Aresem ograniczyło jego rolę tylko do żądnego walki boga.
Jowisz- bóg nieba i burzy, najwyższy władca nieba i ziemi, ojciec bogów. Utożsamiany jest z greckim Zeusem, z czasem przejął jego cechy. Atrybutami Jowisza były piorun i orzeł. Jowisz był gwarantem przysięgi i przymierza. Każda błyskawica była Jowiszem. Miejscem kultu tego boga był Kapitol. Czynnościami kultowymi opiekował się kapłan zwany flamen Dialis.Za rządów Tarkwiniuszy w Rzymie stał sę głównym bogiem trójcy kapitoińskiej, wzorowanej na trójcy etruskiej( Tinia, Uni, Menrva).
Juno (Junona)- początkowo była bóstwem bezosobowym, dopiero później stała się żoną Jowisza. Była boginią początów życia, opiekunka kobiet (zwłaszcza w połgu) oraz życia rodzinnego. Jej poświęcone były Matronalia. Mianem iuno określano też półboską, śmiertelną istotę opiekującą się kobietą i towarzyszącą jej od urodzin aż do śmierci. Zakresem swych możliwości i obowiązków przypominała Herę. Jej symbolem był wąż.
Minerwa- była pierwotnie boginią sztuki i rzemiosła, czczoną przez wszystkich rzemieślników. Ale także bogini mądrości, nauki, sztuki i literatury. Jest to prawdopodobnie bóstwo pochodzenia etruskiego. Razem z Jowiszem i Junoną tworzyła Trójcę Kapitolińską. Jej greckim odpowiednikiem była Atena.
\
Kwiryn- Wraz z Jowiszem i Marsem stanowili trójcę najwyższych bogów państwa rzymskiego. Był bogiem kwirytów (Quirites), tzn. zbrojnych Rzymian ("narodu uzbrojonego w włócznie"; od wyrazu quiris - włócznia). Kwiryn pozostawał dla Rzymian postacią enigmatyczną, którą ożywić miała ewentualna identyfikacja z ubóstwionym po śmierci Romulusem.
Wenus- to rzymska bogini miłości utożsamiana z grecką Afrodytą. Wcześniej Wenus była italską boginią wiosny, roślinności i warzyw. Głównymi atrybutami tej bogini były owoce i kwiaty. Natomiast zwierzętami które jej towarzyszyły były gołębie.
Diana- bogini księżyca, lasów i leśnej zwierzyny, a jednocześnie opiekunka kobiet. Początkowo miejscem kultu Diany były gaje, później świątynia na Awentynie zbudowana przez Serwiusza Tulliusza. Specjalnym rodzajem kultu była obdarzana Diana w gaju pod Arycją, gdzie za pomocą wody z miejscowych źródeł kapłani leczyli chorych. Jest utożsamiana z grecką Artemidą.
Fortuna- początkowo czczona jako opiekunka kobiet i bogini wszelkiego urodzaju. Utożsamienie jej z Tyche, uczyniło z niej patronkę losu. Przedstawiana jest z zawiązanymi oczyma i z rogiem obfitości.
Merkury- jest rzymskim bogiem handlu, zysku i kupiectwa; także złodziei i celników, posłaniec bogów. 15 maja obchodzono Merkuralia; kupcy skrapiali sobie głowy wodą ze świętego źródła Merkurego położonego w pobliżu Porta Capina.
Neptun-w mitologii rzymskiej italski bóg wód, chmur i deszczu odpowiednik greckiego Posejdona, boga morza. Atrybutem Neptuna był trójząb.
W Rzymie za bóstwa rodzime uchodziły wszystkie bóstwa domu i civitas oraz grupa bogów mających swoich flamines. Oprócz trójcy kapitolińskiej, było to 12 bóstw,obsługiwanych przez swoich flamines minores. Znanych jest jednak tylko 10 nazw tych bogów.Byli to: Volcanus,Carmenta, Ceres, Volturnus, Pales, Turrina, Flora, Falacer, Portuna i Pomona. Jednak tylko Volcanus, Ceres i Flora mieli większe znaczenie.
Organizacja kultu. Stanowiska kapłańskie.
Życie religijne toczyło się wedłu ściśle określonego kalendarza. Wiadomo, że nadzór nad tym kalendarzem sprawowało najważniejsze spośród 4 wielkich kolegiów kapłańskich.
Kapłani rzymscy, w przeciwieństwie do innych cywilizacji antycznych nie było właściwie związani z świątynią . Flamines maiores i flamines minores byli związani z całokształtem kultu jednego boga niż z konkretną świątynią. Łączna liczba flaminów nie przekraczała nigdy 15. Formalnie najwyższy rangą spośród kapłanów to rex sacrorum.
Najważniejszą rolę w organizacji życia religijnego odgrywały tzw. 4 wielkie kolegia kapłańskie:
-pontifices,
-augures,
-decemviri sacris faciunalis,
-septemviri epulones.
Największe znaczenie mieli pontyfikowie. Początkowo było ich 6, potem 10, Sulla zaś podwyższył ich liczbe do 15. Najważniejszą politycznie kompetencją był nadzór kalendarza i orzekanie, które dni nadają się do pełnienia czynności urzędowych. Byli oni też znawcami prawa cywilnego i doradcami państwa i osób prywatnych. Inną domeną pontyfików było orzekanie o ślubach( wota państwowe i prywatne) np.ślubowano złozenie pokaźnego daru lub wybudowanie światyni itd. Pontyfikowie określali też co wolno a co nie w dni świąteczne oraz dostarczali rad w jaki sposób oczyścić się z przewinień wobec bogów.
Augurowie to kapłani, którym podlegały auspicje, czyli wróżby o wielkim znaczeniu politycznym. Pierwotnie wróżono z lotu ptaków drapieżnyc, a potem nawet z kur.Pocztkowo było ich 3, a za czasów Cezara aż 16. Augurowie nosili togi bramowane purpurą i zakrzywioną u góry laskę Lituus, którą zakreślali święty krąg templum...
konycynka