tao filozofia.pdf

Filozofia Tao

Autor tekstu: Jan Nale¿yty

Oryginał: www.racjonalista.pl/kk.php/s,3406

"Tao, które mo¿na opisaæ słowami, nie jest wiecznym (prawdziwym) tao"

"Szlak, którym Tao wiedzie, jest prosty,

ludzie jednak wol± ¶cie¿ki pokrêtne."

"Kto nie poj±ł Tao, tego koniec jest bliski"

"Tao jest schronieniem wszystkiego stworzenia"

Tao-Teh-Ching (ksiêga cnót tao) - Lao-tsy

Opis religii lub filozofii nale¿ałoby rozpocz±æ od omówienia nazwy. Słowo 'tao'

oznacza drogê, jako pierwszy w nazwie ¶wiatopogl±du zastosował je Lao-tse,

zwany te¿ Lao-ze, lub Laozi (w europie), przez niektórych historyków uto¿samiany

z Lao-te, nauczycielem Konfucjusza, co nie jest ani specjalnie realne, ani

udowodnione, ani te¿ popierane. Jego te¿ uznaje siê za zało¿yciela tej religii. Nie

jest on jednak postaci± kultu, co najwy¿ej szacunku, lecz nie ze wzglêdu na to, ¿e

to on nazwał tê religiê i pisał o niej jako pierwszy ksi±¿ki, tylko ze wzglêdu na

swoj± duchow± doskonało¶æ. Taoizm zasadniczo nie ma zarysowanego elementu

kultu, nie ma kapłanów, wiêc sam zało¿yciel nie jest gloryfikowany w sposób

'typowy' dla religii (np. Moj¿esz, czy Budda). Jedyne co w taoizmie mo¿na czciæ to

ludzie, prastarzy, czêsto na wpół legendarni Mistrzowie, zwani długowiecznymi lub

nawet Nie¶miertelnymi. Opowie¶ci o nich, w formie bajek przetrwały w Chinach do

dzisiaj, s± one przeznaczone głownie dla dzieci, jednak czytaj±c je ma siê wra¿enie

jakby były one skomplikowanym traktatem filozoficznym, ubranym w formê i tre¶æ

tak±, aby małe dziecko mogło je zrozumieæ i czerpaæ z nich m±dro¶æ. Tak jak dzieci

europejskie, parê lat temu czerpały z 'Brzydkiego kacz±tka' wiedzê o tym, ¿e

wa¿niejsze od wygl±du zewnêtrznego s± warto¶ci duchowe i emocjonalne, tak

chiñskie dziecko czytaj±c "Go¶cia w jaskini" uczy siê, ¿e aby byæ m±drym trzeba

byæ spokojnym.

Dzieje my¶li taoistycznej

Zasadniczo rozwój taoizmu mo¿na podzieliæ na cztery okresy, reprezentowane

przez nazwiska najwybitniejszych mistrzów.

Pierwszy okres ok.V - ok. III w p.n.e.

Reprezentowany przez Yang Zhu. Nauczał on, ¿e najwa¿niejsz± warto¶ci± dla

człowieka jest jego własne ¿ycie, które powinien on za wszelk± cenê chroniæ. Aby

tego dokonaæ powinien kierowaæ siê kilkoma zasadniczymi kryteriami (nie s± one

nigdzie wprost wymienione, ale wynikaj± jasno z wypowiedzi): człowiek powinien

byæ nieprzydatny. Uwa¿ał, ¿e je¶li nie bêdzie siê dla nikogo nic robiło, bo nie

bêdzie siê umiało (lub wmówi siê ludziom, ¿e siê nie umie) to uniknie siê zagro¿eñ.

Widziano je w ka¿dym kontakcie z człowiekiem - człowiek jest nieprzewidywalny,

mo¿e zabiæ bez powodu, wiêc lepiej siê z nimi nie zadawaæ. Taka postawa

doprowadziło do tego ¿e Mistrzowie tego okresu uciekali od ludzi, mieszali

samotnie, wyrzekaj±c siê ¶wiata. Jedynym sensem ich ¿ycia stało siê unikanie

zagro¿eñ, co miało im zapewniæ dłu¿sze ¿ycie. Nie uwa¿am, ¿e powinno siê ten

okres uznawaæ za pocz±tek taoizmu, a Yang Zhu, za pierwszego Mistrza, poniewa¿

ideologia przez niego głoszona niewiele ma wspólnego z zasadniczym taoizmem

tworzonym przez Lao-tsy. Mistrzowie 'pierwszego okresu' uciekali od nauczania,

odpêdzali od siebie ludzi, nie wypowiadał siê na temat kwestii dla taoizmu

kluczowych, nie starał siê pomóc ludziom wydaj±c taoistyczne ksiêgi. W swojej

filozofii przypominał raczej szalonego pustelnika, który za du¿o czasu spêdził w

samotno¶ci. Pozostaje on jednak Mistrzem, z szacunku dla jego raczkuj±cych

teorii, oraz dlatego ze przyczynił siê on do rozwoju prawdziwego taoizmu, czyli

taoizmu drugiego okresu.

Drugi okres ok.V w p.n.e.

Opisywany tutaj, jako 'pierwotny' i najbardziej warto¶ciowy, według dzieł

którego nale¿y oceniaæ i opisywaæ cały taoizm.

Trzeci okres IV-III w p.n.e.

Zhuang Zhou zainicjował upadek my¶li Lao-tsy poprzez nadinterpretacje i opis

jego my¶li. W swoich naukach czêsto postêpował odwrotnie do koncepcji Wielkiego

Mistrza. Tworzył podziały w do¶æ lu¼nej dogmatyce, wyró¿nił 3 rodzaje szczê¶cia, o

których rzekomo mówił Lao-tsy: szczê¶cie naturalne, szczê¶cie ludzkie, szczê¶cie

absolutne. Nie ma to jednak nic wspólnego z prawdziwym pojêciem szczê¶cia w

taoizmie. Wygłaszał równie ciekawe co nierealne opinie na temat polityki -

sprzeciwiał siê rz±dzeniu przez działanie, na rzecz nierz±dzenia przez niedziałanie.

¬ródła nie mówi± o tym jak miałoby to wygl±daæ w praktyce. Zanegował on

równie¿ pojêcie szkody i nieszczê¶cia, uznaj±c je za nie¶miertelne i istniej±ce w

nieskoñczono¶ci.

Okres czwarty - Neotaoizm II w p.n.e. - VI w n.e.

Podział taoizmu na racjonalistów i sentymentalistów ostatecznie utwierdza w

przekonaniu o upadku tej religii. Koncepcje kluczowe dla filozofii Lao-tsy zostały

wykorzystywane do opisu ¶wiata, zaczêto podci±gaæ pod to politykê, przecz±c

teoretycznie własnej religii. Zapomniano o zasadzie pu, zapomniano de, nauczano

praktycznie tylko o zasadzie wu-wei, przez co taoi¶ci stali siê prawie tym samym

co buddy¶ci, tyle ¿e bardziej uwikłani w politykê, która jest kwintesencj± tego

przed czym powinni uciekaæ. Główni przedstawiciele tego okresu to: Wang Bi, Gao

Xiang, Xiang Xiu - racjonali¶ci, oraz Liu Yiqing, Liu Juna - sentymentali¶ci.

Okresów rozwoju s± cztery, cztery s± taoizmy, jednak warto siê skupiæ na tym

tworzonym w drugim okresie, czyli taoizmie Lao-tse. Był on filozofi± maj±c± daæ

człowiekowi szczê¶cie w ¿yciu doczesnym. Pomóc w tym miało kilka zasad. Opiszê

je w ich znaczeniu pierwotnym, ska¿onym wył±cznie moim os±dem i błêdami w

tłumaczeniu (wynikaj±cymi z samego faktu tłumaczenia), a nie zł± interpretacj±

pó¼niejszych Mistrzów taoizmu.

Zasady drogi tao

Niektóre z nich s± dokładnie opisane i nazwane (nazywanie dogmatów ma w

taoizmie szczególne znaczenie), inne mo¿na wyodrêbniæ na podstawie pism.

Zasada pu

Słowo p'u oznacza w jêzyku chiñskim dosłownie 'drzewo w zagajniku', co czêsto

tłumaczone jest jako 'nie ¶ciête drzewo', 'drzewo w stanie naturalnym', lub

'nieociosany kloc'. Ostatnie okre¶lenie jest najpopularniejsze i bêdzie dalej

u¿ywane do opisania tego zjawiska. Słowo to składa siê z dwóch znaków -

pierwszy oznacza 'drzewo' lub 'drewno', drugi, bêd±cy rdzeniem fonetycznym

oznacza 'las' lub 'zagajnik'. Warto jednak zauwa¿yæ, ¿e jest to znaczenie znaku

pisanego, chiñski słownik definiuje to pojêcie jako: naturalny, prosty, uczciwy. Jest

to zasada naturalno¶ci wynikaj±ca w sposób oczywisty z pierwotnego

przeznaczenia danej rzeczy. Odnosi siê ona do ka¿dej ¿ywej istoty, do ka¿dego

elementu natury. Mówi ona, ¿e ka¿de zwierze i ro¶lina ¿yje zgodnie z t± zasad± -

dlatego działa odruchowo, instynktownie - odpowiednio do sytuacji. Przedstawmy

to na przykładzie. Wielu z nas ma psy - ka¿dy wie jak one siê zachowuj±. S± do¶æ

podobne do ludzi - s± rzeczy które sprawiaj± im przyjemno¶æ, s± takie, które

sprawiaj± im smutek. Mo¿na by to powiedzieæ o ka¿dym zwierzêciu, jednak pies

potrafi okazywaæ uczucia w sposób bardzo wyra¼ny, wydaje siê, ¿e intensywniejszy

od wiêkszo¶ci zwierz±t - dlatego posłu¿y za przykład. Co pies lubi robiæ? Wiêkszo¶æ

psów lubi je¶æ, spaæ i wychodziæ na spacery. Niektóre lubi± te¿ (zwłaszcza te

młodsze) pobiegaæ za jakim¶ gumowym, odbijaj±cym siê od ziemi przedmiotem.

Gdy przyjrzymy siê psu pod tym k±tem, mo¿emy pomy¶leæ 'Ale¿ to jest wspaniałe

- cieszyæ siê z tak przyziemnych rzeczy, z rzeczy tak powszechnych, tak czêstych.'

Ludziom przecie¿ przyjemno¶æ sprawiaj± bardzo podobne rzeczy, czêsto nie

najwiêksz±, ale na pewno ogromn± - ka¿dy przecie¿ lubi siê porz±dnie wyspaæ i

dobrze zje¶æ. Ze spacerami i gumowymi zabawkami to ju¿ jest ró¿nie. Mo¿na by

stwierdziæ, ¿e znaczna wiêkszo¶æ zwierz±t lubi to samo - je¶æ i spaæ. Dotyczy to

oczywi¶cie tych zwierz±t, które maj± w zwyczaju spaæ. Wynika to z naturalnej

potrzeby - lew je gazele nie dlatego bo lubi, ale musi - ¿eby ¿yæ i siê rozmna¿aæ, a

jako, ¿e ¿ycie i rozmna¿anie lwu odpowiada (mo¿e dlatego, ¿e w tym przypadku

ciê¿ko jest mówiæ o alternatywie), to i odpowiadaj± mu wszystkie działania do tego

prowadz±ce, wynikaj±ce z naturalnego porz±dku rzeczy. Na tym wła¶nie polega

zasada pu. Jest to zasada mówi±ca o sposobie osi±gniêcia najprostszej rado¶ci.

Człowiek wyznaj±cy tê zasadê cieszy siê z najprostszych rzeczy - sen, jedzenie,

bezchmurne niebo, zachmurzone niebo, itp. Ciesz± go one, poniewa¿ sprawiaj± mu

naturaln± przyjemno¶æ, czyli tak± bez której nie mo¿e ¿yæ. A przecie¿ nie jest

tajemnic±, ¿e rzeczy naturalne wykonuje siê znacznie przyjemniej i łatwiej ni¿ te,

do których nie mamy predyspozycji. Taoi¶ci uwa¿aj±, ¿e wszystko podlega

naturalnemu obiegowi w przyrodzie. Gdy zacznie siê robiæ jedn± rzecz, spowoduje

ona inne, które te¿ bêd± powodowały inne zjawiska. Bêd± siê one przeplatały,

wzajemnie na siebie wpływaj±c.

Zasada de

Taoi¶ci wierz±, ¿e ka¿da rzecz ma swoje naturalne przeznaczenie i u¿ywana

zgodnie z nim, bêdzie dobrze działała, pomagaj±c nam w naszym radosnym ¿yciu.

Dobrze wyja¶nia to fragment tekstu Chuang-tse, jednego z najwiêkszych

kontynuatorów my¶li Lao-tsy.

'Hui-tse powiedział do Chuang-tse:

- Mam du¿e drzewo, którego ¿aden cie¶la nie potrafi poci±æ na deski. Jego

gałêzie i pieñ s± powyginane i twarde, pokryte zgrubieniami i dziurami. ¯aden

budowniczy nie spojrzałby na nie. Twoje nauki s± takie same - bezu¿yteczne,

pozbawione warto¶ci. A zatem nikt nie zwraca na nie uwagi.

- Jak wiesz - odparł Chuang-tsy - kot jest bardzo zwinny w łapaniu swojej

ofiary. Skradaj±c siê przy ziemi mo¿e skoczyæ w dowolnym kierunku za tym, co

chce złapaæ. Ale kiedy jego uwaga skupiona jest na tym, bardzo łatwo złapaæ go w

siatkê. Z drugiej strony, nie jest łatwo złapaæ czy pokonaæ wielkiego bawoła. Stoi

on twardo niczym kamieñ albo chmura na niebie. Ale mimo całej swej siły nie

potrafi złapaæ myszy.

- Narzekasz - ci±gn±ł dalej - ¿e twoje drzewo nie przedstawia warto¶ci jako

budulec. Ale mo¿esz wykorzystaæ cieñ, który ono daje, odpocz±æ pod jego

gałêziami, przespacerowaæ siê wokół niego, podziwiaj±c jego charakter i wygl±d.

Poniewa¿ nie musi obawiaæ siê siekiery, có¿ mogłoby zagroziæ jego istnieniu? Jest

ono dla ciebie bezu¿yteczne tylko dlatego, ¿e chciałby¶ zamieniæ je w co¶ innego, a

nie wykorzystaæ je we wła¶ciwy jego naturze sposób.'

Krótko mówi±c - nale¿y poznaæ 'de' jakiej¶ rzeczy, aby wiedzieæ jak jej u¿ywaæ.

A jak to zrobiæ? U¿ywaj±c prostego umysłu - umysłu postrzegaj±cego ¶wiat

poprzez zasadê p'u.

Człowiek te¿ ma swoje de. Zawiera siê w nim np. spanie, jedzenie czy picie.

Poznajemy siebie - wiemy, ¿e musimy je¶æ - wiêc jemy, ciesz±c siê z tego.

Poznajemy swoje de poprzez swoje pu, co daje nam rado¶æ. Jest to najprostszy i

najbanalniejszy przykład, ale dobrze oddaje sens zasady de i jej współdziałanie z

zasad± pu.

- Zasada wu-wei

Długie i krótkie przedmioty nawzajem siê okre¶laj±,

a wysokie i niskie s± dla siebie nawzajem miar±.

Tak samo te¿ postêpuj± mêdrcy,

którzy działaj± nie robi±c nic

i nauczaj± nie u¿ywaj±c słów.

Wszystkie rzeczy w Nim istniej±, ono jednak nie ingeruje.

TTC

Najkrótszy opis tej zasady brzmi - działanie w niedziałaniu. Jest ona

rozwiniêciem pierwotnej my¶li taoizmu - "¶wiat jest niebezpieczny, ludzi s±

niebezpieczni, trzeba siê od nich odizolowaæ". Lao-tse stwierdził, ¿e ¶wiat jest

potê¿ny, znacznie potê¿niejszy ni¿ cokolwiek innego, człowiek jest maleñkim

ziarenkiem, zewsz±d otaczanym siłami, których nie jest w stanie poj±æ, a co

dopiero mówiæ o ich przełamywaniu. Zasada ta mówi, aby poznaæ to co jest

silniejsze i siê jemu podporz±dkowaæ, je¶li chce siê ¿yæ. Dobrze opisuje to znana w

europie chiñska bajka o słoñcu i wietrze, które siê spierały ze sob±. "Wiatr był

szaleñczy i porywczy, uwa¿ał, ¿e on rz±dzi cał± ziemi±, a słoñce nic nie robi i jest

słabe. Powiedział wiêc do słoñca: Aby udowodniæ ci moj± siłê ukorzê przed sob±

człowieka. Tego, który teraz idzie po polu. Ma na sobie płaszcz - zerwê go z niego,

na symbol mojej potêgi. Słoñce siê zgodziło. Wiatr zacz±ł dmuchaæ, przywiał

burzowe chmury. Wiało strasznie, deszcz padał gêsto. Człowiek, jednak nie dał

sobie zerwaæ płaszcza, przyciskał go tym mocniej, im mocniej wiał wiatr. Ten w

koñcu ust±pił i oddał pole słoñcu. Pogoda siê uspokoiła, przestało padaæ. Słoñce

zaczêło ¶wieciæ. Mê¿czyzna wyci±gn±ł siê pod drzewem i ¶ci±gn±ł kurtkê." Słoñce

wygrało, poniewa¿ nie wysilaj±c siê zbytnio post±piła zgodnie natur± człowieka.

Zastosowało zasadê 'marchewki' zamiast tłuc 'kijem'. Na tym wła¶nie polega

wu-wei. Zasada ta sprzeciwia siê opinii o uszlachetniaj±cym cierpieniu, potrzebie

mêczeñstwa itp. Cierpienie i mêczeñstwo jest złe bo boli i ju¿. Wu-wei mówi, ¿eby

robiæ jak najmniej, poniewa¿ wysiłek prowadzi tylko do zmêczenia. Nie nale¿y tego

interpretowaæ jako namowy do gnu¶no¶ci i lenistwa (chocia¿ w tym nie ma niczego

złego), jak co¶ trzeba zrobiæ to wu-wei mówi, ¿eby to zrobiæ dobrze, ale bez

zbêdnego wysiłku. Ka¿de oderwanie od rzeczy przyjemnych, nale¿y traktowaæ jako

krótk± przerwê, któr± powinno siê zakoñczyæ jak najszybciej i powróciæ do

poprzedniego stanu. Nie bez znaczenia jest tu natura. Pojêta w ogólnym znaczeniu

- idealne prawa, idealny porz±dek. Prawa natury (opis tego pojêcia w znaczeniu

taoistycznym poni¿ej) s± tym czemu trzeba siê podporz±dkowaæ, aby osi±gn±æ

poziom wu-wei i po prostu ¿yæ szczê¶liwie. Dziêki znajomo¶ci natury

poszczególnych rzeczy - czyli de, mo¿emy działaæ dla tej rzeczy korzystnie, nie

wysilaj±c siê, wykonuj±c mało pracy, ale daj±c bardzo du¿e efekty.

Współczesno¶æ

Taoista, podobnie jak wyznawca ka¿dej religii d±¿y do pewnego ideału. Jako ¿e

przez 20 wieków ten ideał siê nie zmienił, a czasy siê zmieniły, nie jest to łatwe.

Pamiêtajmy, ¿e mistrzowie Tao ¿yli w lasach, ciesz±c siê przyrod±, mo¿na by ich

nazwaæ ascetami, tylko ¿e zamiast umartwiania, oni siê cieszyli. Dzisiejszy taoista

nie zazna spokoju, je¶li bêdzie postêpował dokładnie według zasad TTC. Dzisiejszy

taoista musi zachowaæ do nich pewien dystans, je¶li chce byæ taoist±. Je¶li taki

człowiek w towarzystwie powie o swoim wyznaniu, bêdzie traktowany

najprawdopodobniej jak dziwak, albo jak kto¶ kto chce byæ za wszelk± cenê

oryginalny i opowiada głupoty. Taoizm dzisiaj ma podobny problem (głownie w

Europie), co satanizm - jest niezrozumiały. Uwa¿am jednak, ¿e gdyby wiêcej ludzi

dowiedziało siê o tej religii i jak ona naprawdê funkcjonuje, potrafiliby j± doceniæ.

< www.racjonalista.pl >

Autorem tej witryny jest Michał Przech, zwany ni¿ej Autorem.

Wła¶cicielem witryny s± Mariusz Agnosiewicz oraz Autor.

¯adana czê¶æ niniejszych opracowañ nie mo¿e byæ wykorzystywana w celach

komercyjnych, bez uprzedniej pisemnej zgody Wła¶ciciela, który zastrzega sobie

niniejszym wszelkie prawa, przewidzaiane w przepisach szczególnych, oraz zgodnie

z prawem cywilnym i handlowym, w szczególno¶ci z tytułu praw autorskich,

wynalazczych, znaków towarowych do tej witryny i jakiejkolwiek ich czê¶ci.

Wszystkie strony tego serwisu, wliczaj±c w to strukturê podkatalogów, skrypty

JavaScript oraz inne programy komputerowe, zostały wytworzone i s±

administrowane przez Autora. Stanowi± one wył±czn± własno¶æ Wła¶ciciela.

Wła¶ciciel zastrzega sobie prawo do okresowych modyfikacji zawarto¶ci tej witryny

oraz niniejszych Praw Autorskich bez uprzedniego powiadomienia. Je¿eli nie

akceptujesz tej polityki mo¿esz nie odwiedzaæ tej witryny i nie korzystaæ z jej

zasobów.

Informacje zawarte na tej witrynie przeznaczone s± do u¿ytku prywatnego osób

odwiedzaj±cych te strony. Mo¿na je pobieraæ, drukowaæ i przegl±daæ jedynie w

celach informacyjnych, to znaczy bez czerpania z tego tytułu korzy¶ci finansowych

lub pobierania wynagrodzenia w dowolej formie. Modyfikacja zawarto¶ci stron oraz

skryptów jest zabroniona. Niniejszym udziela sie zgody na swobodne kopiowanie

dokumentów serwisu Racjonalista.pl tak w formie elektronicznej, jak i drukowanej,

w celach innych niz handlowe, z zachowaniem tej informacji.

Plik PDF, który czytasz, mo¿e byæ rozpowszechniany jedynie w formie oryginalnej,

w jakiej wystêpuje na witrynie.

Plik ten nie mo¿e byæ traktowany jako oficjalna lub oryginalna wersja tekstu, jaki

zawiera.

Tre¶æ tego zapisu stosuje siê do wersji zarówno polsko jak i angielskojêzycznych

serwisu pod domenami Racjonalista.pl, TheRationalist.org, TheRationalist.eu.org,

Neutrum.Racjonalista.pl oraz Neutrum.eu.org.

Wszelkie pytania proszê kierowaæ do info@racjonalista.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: