Nikołaj Buharin i Jewgienij Prieobrażenski- Abecadło komunizmu.pdf

Nikołaj Bucharin

i Jewgienij Prieobra ż enski

Abecadło komunizmu

Samokształceniowe Koło Filozofii Marksistowskiej

WARSZAWA 2008

Nikołaj Bucharin i Jewgienij Prieobrażenski – Abecadło komunizmu (1919 rok)

„Abecadło komunizmu” („Azbuka kommunizma”)

N. Bucharina i J. Prieobrażenskiego to obszerne

fragmenty rozdz. III (z części pierwszej) oraz

Wprowadzenia i rozdz. VI (z części drugiej)

książki pod tym samym tytułem, wydanej po raz

pierwszy w 1919 r. Książka miała charakter

obszernego komentarza do Programu RKP(b)

uchwalonego na VIII Zjeździe.

Podstawa niniejszego wydania: antologia tekstów

„Marksizm XX wieku”, część I, red. naukowa

Janusz Dobieszewski i Marek J. Siemek,

Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego,

Warszawa 1990.

Tłumaczenie z języka rosyjskiego: Janusz

Dobieszewski.

– 2 –

www.skfm.w.pl

Nikołaj Bucharin i Jewgienij Prieobrażenski – Abecadło komunizmu (1919 rok)

I. KOMUNIZM I DYKTATURA PROLETARIATU

1. Charakterystyka ustroju komunistycznego

Ustrój kapitalistyczny skazany jest na zagładę z powodu dwóch właściwych mu sprzeczności

wewnętrznych. Pierwszą jest anarchia produkcji, prowadząca do konkurencji, kryzysów i wojen, drugą –

klasowy charakter społeczeństwa, którego jedna część znajduje się i nie może się nie znajdować w

stosunku śmiertelnej wrogości wobec drugiej (walka klasowa). Społeczeństwo kapitalistyczne stanowiło

źle złożoną maszynę, w której jedna część ciągle stawiała opór drugiej. Dlatego też maszyna ta musiała

ulec wcześniejszemu lub późniejszemu zniszczeniu.

Jest rzeczą oczywistą, że nowe społeczeństwo musi mieć charakter o wiele bardziej zespolony niż

kapitalizm. Skoro sprzeczności kapitalizmu rozsadzają ten ustrój, to na jego gruzach musi powstać

społeczeństwo nie znające tych sprzeczności. Komunistyczny sposób produkcji powinny więc

charakteryzować następujące cechy: 1) musi to być społeczeństwo zorganizowane; nie może w nim

istnieć anarchia produkcji, konkurencja prywatnych przedsiębiorców, wojna, kryzysy; 2) musi to być

społeczeństwo bezklasowe, nie może się ono składać z wiecznie walczących ze sobą części, nie może być

społeczeństwem, w którym jedna klasa wyzyskiwana jest przez drugą. Społeczeństwem takim, w którym

nie ma klas i cała produkcja jest zorganizowana, jest społeczeństwo wspólnej pracy, społeczeństwo

komunistyczne.

Przyjrzyjmy się temu społeczeństwu bliżej.

U jego podstaw leżeć powinna społeczna własność środków produkcji. Oznacza to, że maszyny,

sprzęt, parowozy, statki, budynki fabryczne, składy, elewatory, kopalnie, telegraf i telefon, ziemia i

inwentarz zwierzęcy – wszystko to znajduje się w dyspozycji społeczeństwa. Nie poszczególni kapitaliści

i nie związek poszczególnych bogaczy włada tymi środkami, ale społeczeństwo jako całość. Cóż to

jednak znaczy? Znaczy to, że właścicielem nie jest jakaś jedna klasa, ale wszyscy członkowie danego

społeczeństwa. W sytuacji takiej społeczeństwo przeobraża się w zbiorowy artel wspólnej pracy. Nie ma

tu żadnego rozdrobnienia produkcji i żadnej anarchii. Wręcz odwrotnie, właśnie w takim systemie cała

produkcja ma charakter zorganizowany. Żadne przedsiębiorstwo nie walczy tu i nie konkuruje z drugim,

wszystkie bowiem fabryki, zakłady, kopalnie i inne przedsiębiorstwa stanowią coś w rodzaju jednolitego,

wielkiego warsztatu ogarniającego całą gospodarkę narodową. Rozumie się samo przez się, iż taka

ogromna organizacja zakłada ogólny plan produkcji. Jeśli wszystkie fabryki, zakłady, całe rolnictwo jest

jednym ogromnym artelem, to oczywiste jest, że wszystko musi być zaplanowane: to, jak rozdzielić siłę

roboczą między różne gałęzie przemysłu, jakie produkty i w jakiej ilości należy wyprodukować, jak i

gdzie kierować moce techniczne itp. – wszystko to musi być wcześniej, choćby w przybliżeniu określone

i według tego planu realizowane. Na tym właśnie polega zorganizowany charakter produkcji

komunistycznej. Bez ogólnego planu i ogólnego kierownictwa, bez dokładnej ewidencji i rachunku,

jakiekolwiek zorganizowanie jest niemożliwe.

Sama jednak organizacja nie wystarcza. Istota rzeczy polega jeszcze na tym, że organizacja ta jest

wspólną organizacją wszystkich członków społeczeństwa. Ustrój komunistyczny wyróżnia się, oprócz

zorganizowania, jeszcze tym, że likwiduje wyzysk, że likwiduje podział społeczeństwa na klasy.

– 3 –

www.skfm.w.pl

Nikołaj Bucharin i Jewgienij Prieobrażenski – Abecadło komunizmu (1919 rok)

Zorganizowanie produkcji bardzo łatwo jest przecież wyobrazić sobie w sposób następujący: garstka

kapitalistów włada wszystkimi, ale włada wspólnie; produkcja zorganizowana jest na tej zasadzie, że

kapitaliści nie rywalizują ze sobą, nie konkurują, pracę dodatkową wyciskają ze swoich robotników

wspólnie. Mamy tu do czynienia ze zorganizowaniem, ale także z wyzyskiem jednej klasy przez drugą.

Istnieje wspólna własność środków produkcji, ale jest to wspólna własność tylko jednej, wyzyskującej

klasy. Dlatego mimo zorganizowania produkcji nie jest to wcale komunizm. Likwidacji ulega tylko jedna

podstawowa sprzeczność – anarchia produkcji, natomiast sprzeczność druga – podział społeczeństwa na

dwie walczące ze sobą części – ulega wzmocnieniu; zaostrza się walka klasowa. Byłoby to społeczeństwo

zorganizowane tylko w jednej płaszczyźnie, gruntownie zaś rozbite w płaszczyźnie drugiej, płaszczyźnie

klasowej. Społeczeństwo komunistyczne nie tylko wprowadza zorganizowanie produkcji, ale także

uwalnia ludzi od ucisku społecznego. Jest zorganizowane we wszystkich swych aspektach.

Wspólnotowy charakter produkcji komunistycznej przejawia się we wszystkich szczegółach tej

produkcji. Tak na przykład nie będzie w komunizmie stałych kierowników fabryk oraz osób zajmujących

się przez całe życie jedną i tą samą pracą. Dzisiaj wygląda to tak: jeśli człowiek jest szewcem, to całe

życie szyje buty i do tego ogranicza się całe jego działanie; jeśli jest kucharzem, to całe życie gotuje; jeśli

jest dyrektorem fabryki, to całe życie kieruje i nakazuje; jeśli jest zwykłym robotnikiem, to całe życie

wypełnia cudze polecenia i jest podporządkowany. Niczego takiego nie ma w społeczeństwie

komunistycznym. Ludzie otrzymują tu wszechstronne wykształcenie i przygotowani są do różnych zajęć:

dzisiaj zarządzam obliczając, ile trzeba wyprodukować na najbliższy miesiąc butów lub bułek; jutro

pracuję w fabryce mydła, za tydzień, być może, w ogrodnictwie, a za następne trzy dni – w elektrowni.

Będzie to możliwe wtedy, gdy wszyscy członkowie społeczeństwa otrzymywać będą odpowiednie

wykształcenie.

2. Podział w ustroju komunistycznym

Komunistyczny sposób produkcji zakłada produkcję nie na rynek, ale dla zaspokojenia potrzeb

ludzi. Z tym, że produkuje tu na własne potrzeby nie oddzielny pracownik, chłop, ale cały ogromny artel.

Znaczy to, że nie ma tu towarów, a jedynie produkty. Produkty te nie są wymieniane, nie kupuje się ich i

nie sprzedaje. Są one kierowane do społecznych magazynów, z których pobierają je ci, którym są

potrzebne. Wynika stąd, że zbędne będą również pieniądze. Jak to? – spyta ktoś – przecież wtedy jeden

brać będzie bez umiaru, a drugi bardzo mało; ile zamieszania będzie przy takim rozdziale produktów.

Wyjaśnijmy to. Otóż w pierwszym okresie, być może w ciągu kilkudziesięciu lat, trzeba będzie,

oczywiście, wprowadzać różnego rodzaju przepisy: takie, na przykład, że produkty otrzymywać będą

tylko ci, którzy posiadają wpisy w książeczkach pracy lub okażą talon pracy. Natomiast później, gdy

społeczeństwo komunistyczne ostatecznie okrzepnie i się rozwinie, także to stanie się zbędne. Wszelkich

produktów będzie bardzo dużo, wszelkie rany od dawna będą zaleczone i każdemu pozwoli się brać tyle,

ile mu potrzeba. Ludzie nie będą mieli żadnego interesu w pobieraniu większej niż potrzebna ilości

towarów. Przecież, na przykład, dzisiaj nikomu nie przyjdzie do głowy kupować bilety na trzy miejsca w

tramwaju; na jednym siedzieć, a dwa pozostawiać wolne – nie ma takiej potrzeby. Tak samo będzie ze

wszystkimi produktami: brać się będzie z magazynów tyle, ile się potrzebuje. Sprzedaż nadwyżek także

– 4 –

www.skfm.w.pl

Nikołaj Bucharin i Jewgienij Prieobrażenski – Abecadło komunizmu (1919 rok)

będzie pozbawiona sensu: wszystko przecież będzie dla wszystkich powszechnie dostępne; w rezultacie

pieniądze stracą wartość. A więc w początkach ustroju komunistycznego produkty będą, zapewne,

dzielone w zależności od pracy, później zaś po prostu zgodnie z potrzebami obywateli.

Mówi się często, że w przyszłym ustroju zrealizowane zostanie prawo każdego do pełnego

produktu swej pracy; co wypracuje, to otrzyma. Jest to błędne i nigdy nie może być w pełni

wprowadzone. Dlaczego? Dlatego, że gdyby wszyscy otrzymywali to, co wykonali, to niemożliwe byłoby

rozszerzenie i ulepszenie produkcji. Część wykonanej pracy musi być zawsze przeznaczona na

rozszerzenie i ulepszenie produkcji. Gdybyśmy przejadali i spożywali wszystko, co wykonaliśmy, to

niemożliwe byłoby produkowanie maszyn. Każdy rozumie, że życie będzie się polepszać wraz z

rozszerzeniem i ulepszeniem maszyn, które produkować będą coraz więcej. Znaczy to zaś, że część pracy,

która jest w nich zawarta nie powraca do tego, kto pracował, że nigdy nie może być tak, by otrzymywało

się całość produktu swej pracy. Nie jest to zresztą wcale potrzebne. Dzięki maszynom produkcja osiągnie

taki poziom, że i bez tego zaspokajać będzie wszystkie potrzeby.

A więc raz jeszcze: początkowo podział produktu będzie dokonywany w zależności od pracy

(choć nie na zasadzie „pełnego produktu pracy”), a następnie według potrzeb: zapanuje obfitość dóbr.

3. Zarządzanie w ustroju komunistycznym

W ustroju komunistycznym nie będzie klas. Znaczy to również, że nie będzie w nim żadnego

państwa. Mówiliśmy już, że państwo jest klasową organizacją panowania, narzędziem ucisku jednej klasy

przez drugą; w państwie burżuazyjnym – ucisku proletariatu, w państwie proletariackim – ucisku

burżuazji. W ustroju komunistycznym nie ma ani obszarników, ani kapitalistów, ani robotników

najemnych, żyją w nim tylko równi sobie członkowie wspólnoty. Nie ma klas, nie ma walki klasowej, nie

istnieją organizacje klasowe. Nie istnieje więc i państwo, jest ono zbędne, gdyż nie ma walki klasowej,

nie ma kogo trzymać w ryzach i nie ma kto tego robić.

Jak w takim razie – można zapytać – będzie funkcjonowała tak ogromna organizacja bez żadnego

kierownictwa? Kto będzie opracowywał plan produkcji społecznej? Kto będzie rozdzielał pracę? Kto

będzie prowadził ewidencję społecznych wydatków i dochodów? Kto będzie, słowem, dbał o wszelki

porządek?

Odpowiedź nie jest trudna. Rolę głównego kierownictwa będą spełniać różnego rodzaju kantory

rachunkowe lub biura statystyczne (obliczeniowe). Będzie prowadzona na bieżąco ewidencja całej

produkcji i potrzeb produkcji; będzie określać się tam miejsca niedoboru i nadwyżki rąk do pracy,

wielkość produkcji. A ponieważ wszyscy od dzieciństwa będą przyzwyczajeni do wspólnej pracy oraz

będą rozumieć, że jest ona potrzebna, że zorganizowanie i plan czynią życie lżejszym, więc będą

pracować zgodnie ze wskazaniami owych biur obliczeniowych. Nie będą potrzebni ministrowie, policja,

więzienia, prawo, dekrety. Podobnie jak w orkiestrze wszyscy patrzą na pałeczkę dyrygencką i nią się

kierują, tak i tutaj wszyscy będą pracować zgodnie z tablicami ewidencji.

Nie ma tu więc żadnego państwa. Nie ma tu żadnej grupy i żadnej klasy, która stałaby ponad

pozostałymi klasami. Również w owych biurach rachunkowych będą pracować raz te, raz inne osoby.

Biurokracja, stali urzędnicy znikną. Państwo obumrze.

– 5 –

www.skfm.w.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: