HORMONY TRZUSTKI
Trzustka to narząd gruczołowy położony w nadbrzuszu, poprzecznie, za żołądkiem. Składa się z głowy, trzonu i ogona, ma strukturę płatowo-zrazikową. Waży od 60 do 125 gramów, jednak przeważająca część jej masy nie jest gruczołem dokrewnym; nie produkuje hormonów, lecz soki trawienne, które są odprowadzane do przewodu pokarmowego. Funkcję endokrynną, czyli produkcję i wydzielanie do krwi hormonów, pełnią komórki zgrupowane w niewielkich skupiskach zwanych wyspami Langerhansa. Wyspy te są rozrzucone w całym narządzie, jest ich około miliona, a ich łączna masa stanowi zaledwie 2% masy całego gruczołu.W obrębie wysp Langerhansa wyróżniono 3 rodzaje komórek: A, B, i D. W komórkach A wytwarzany jest glukagon, w komórkach B insulina, w D-somatostatyna.
INSULINA
Insulina jest hormonem o budowie białkowej, a dokładnie – polipeptydowej. Składa się z dwóch łańcuchów łańcucha A (21 aminokwasów) i łańcucha B (30 aminokwasów) połączonych dwoma mostkami dwusiarczkowymi. Produkujące ją komórki B zajmują najwięcej miejsca w wyspach Langerhansa.
Insulina nasila transport glukozy do wnętrza komórek (np. komórek wątrobowych, mięśniowych). Zwiększa wewnątrzkomórkowe zużytkowanie glukozy, czyli jej spalanie. W wątrobie i mięśniach zwiększa wytwarzanie glikogenu - wielocukru, który jest magazynowany w komórkach i wykorzystywany w razie potrzeby (jeżeli wystąpi niedobór glukozy w płynach ustrojowych czy tkankach, glikogen rozpada się i uwalnia potrzebną glukozę).
Insulina nasila syntezę kwasów tłuszczowych. Nasila wytwarzanie trójglicerydów, czyli estryfikację kwasów tłuszczowych do trójglicerydów. Hamuje też lipolizę. Efektem jej działania jest magazynowanie tłuszczów w tkankach. Insulina jest też ważnym hormonem anabolicznym, nasilającym wytwarzanie białka i zarazem hamującym jego rozpad. Zwiększa ona transport aminokwasów do wnętrza komórek. Intensyfikuje wewnątrzkomórkowe wytwarzanie białka i przez wpływ na przemianę aminokwasów hamuje jego rozpad.Insulina, oddziałując na procesy metaboliczne, wpływa przede wszystkim na:
· mięśnie, w których umożliwia ona wykorzystanie glukozy jako źródła energii i biosyntezę białka,
· tkankę tłuszczową, gdzie jej głównym zadaniem jest szybkie przekształcanie glukozy w tłuszcz i utrzymanie tego zapasu,
· wątrobę, w której jej wpływ przejawia się w zwiększeniu wytwarzania glikogenu (magazynowanie cukru), trójglicerydów i białek.
W przypadku niedoboru insuliny lub jej wadliwego działania dochodzi do zaburzeń przemiany cukrowej, tłuszczowej i białkowej. Zahamowana zostaje glikoliza i zmniejszeniu ulega produkcja kwasu szczawiooctowego. Na skutek braku tego ostatniego, acetylo-CoA ulega przemianie do ciał ketonowych. Te z kolei uszkadzają ośrodkowy układ nerwowy oraz mogą wywoływać śpiączkę.
Najbardziej zbliżona do insuliny ludzkiej pod względem budowy chemicznej jest insulina wieprzowa - posiada ona w pozycji 30 łańcucha B alaninę (ludzka w tej pozycji zawiera treoninę). Insulina wołowa zaś posiada w pozycjach - 8 łańcucha A i 30 łańcucha B alaninnę, podczas gdy ludzka w tych samych pozycjach zawiera treoninę.
Odkrycie insuliny było bardzo ważnym krokiem w leczeniu cukrzycy, ale nie rozwiązało wszystkich problemów związanych z tą chorobą. Cukrzyca nie zawsze musi być spowodowana zaburzeniem funkcjonowania trzuski. Zwiększona zawartość cukru we krwi może być także efektem nieprawidłowego funkcjonowania przedniego płata przysadki mózgowej, rdzenia i kory nadnerczy oraz wielu innych.
Insulina przy długotrwałym stosowaniu powoduje wstrząsy hipoglikemiczne, a także liczne odczyny alergiczne.
LEKI STOSOWANE W LECZENIU CUKRZYCY:
Układ wewnątrzwydzielniczy trzustki poprzez wydzielanie insuliny i glukagonu jest odpowiedzialny za regulację stężenia cukru we krwi.
CUKRZYCA jest przewlekłą chorobą, w której na skutek niedoboru insuliny, wadliwej budowy insuliny, niewrażliwości tkanek na ten hormon występuje:
· zwiększone stężenie glukozy we krwi- hiperglikemia (stężenie glukozy powyżej 9,9 mml/l )
· wydalanie glukozy z moczem- glikozuria
· zaburzenia przemiany węglowodanów, lipidów i białek
TYPY CUKRZYCY:
· cukrzyca typu I – insulinozależna
· cukrzyca typu II – insulinoniezależna
· cukrzyca typu III – spowodowana nieprawidłowym odżywianiem
· cukrzyca typu IV – wtórna
Schemat leczenia cukrzycy polega na zastosowaniu odpowiedniego leku p/cukrzycowego w zależności od typu cukrzycy, wprowadzeniu diety (ilościowy i jakościowy skład posiłku w ciągu dnia) oraz kontrolowanie wysiłku fizycznego i emocji.
CUKRZYCA INSULINOZALEŻNA – ujawnia się z reguły w wieku młodzieńczym. Jest spowodowana niedoborem insuliny i powstaje na skutek zniszczenia przez przeciwciała komórek B wysp Lavgenhansa w trzustce.
W leczeniu tej postaci cukrzycy bezwzględnie stosuje się insulinę i odpowiednią dietę.
CUKRZYCA INSULINONIEZALEŻNA – pojawia się u ludzi starszych i ma złożoną etiologię uwarunkowaną genetycznie.
Oprócz diety stosujemy głównie doustne leki p/cukrzycowe, a dopiero w późniejszym czasie może wystąpić konieczność stosowania insuliny.
CUKRZYCA SPOWODOWANA NIEPRAWIDŁOWYM ODŻYWIANIEM – jest wynikiem nadmiernego spożywania dużej ilości węglowodanów, co prowadzi do wyczerpania insuliny.
W leczeniu tej postaci cukrzycy stosujemy leczenie dietetyczne oraz doustne leki p/cukrzycowe.
CUKRZYCA WTÓRNA – spowodowana niedoborem insuliny, a przyczyną tego niedoboru może być usunięcie trzustki, jej stan zapalny, choroby powodujące uszkodzenie tego gruczołu oraz endokrynopatie (przykładem jest choroba Cushinga lub nadczynność tarczycy), choroby wątroby i mięśni (nadmierne uwalnianie glukozy ze zmagazynowanego glikogenu).
Cukrzyca ta wymaga leczenia schorzenia pierwotnego i w zależności od rodzaju uszkodzeń.
Oprócz leczenia dietetycznego może być także wymagane zastosowanie insuliny.
Leczenia insuliną wymaga 20% wszystkich chorych na cukrzycę.
Przy przedawkowaniu insuliny może wystąpić spadek stężenia glukozy we krwi poniżej 2/75 mml/l co powoduje powstanie śpiączki hipoglikemicznej, która jest wynikiem braku dostarczenia glukozy do komórek OUN.
Każda postać cukrzycy u kobiet w ciąży powinna być leczona insuliną, ponieważ nie przechodzi ona przez łożysko i z tego powodu zmniejsza niebezpieczeństwo wystąpienia wad rozwojowych płodu.
ROZPOZNANIE CUKRZYCY Cukrzyca, zwłaszcza typu 1 sygnalizuje swą obecność dość gwałtownie poprzez:- zwiększone pragnienie, którego przyczyny nie potrafimy sobie wytłumaczyć- zwiększone oddawanie moczu, np. 2-3 razy więcej, niż codzienna norma 1-1.5 l - zwiększony apetyt i spożywanie dużych porcji jedzenia, bez przybywania na wadzeObok podstawowych objawów może też wystąpić: - zapalenie pochwy u kobiet,- świąd skory, zmiany na skórze, suchość, wiotkość skóry,- gorsze gojenie się ranO rozpoznaniu cukrzycy świadczą następujące wartości stężeniem glukozy we krwi:- gdy stężenie glukozy we krwi na czczo jest większe (lub równe) 126 mg/dl (7mmol/l)- lub stężenie w osoczu w przypadkowym pomiarze większe (lub równe) 200 mg/dl (11,1 mmol/l) i występują typowe objawy.Potwierdzeniem cukrzycy jest zespół objawów cukrzycowych:- zwiększone pragnienie i konsumpcja płynów- zwiększone wydalanie moczu, nieraz bardzo poważnie (3-5 litrów na dobę)- chudnięcie pomimo zwiększenia racji pokarmowych- odczuwanie fizycznego osłabienia i psychicznego zmęczenia- zaburzenia widzenia, widzenie nieostre, trudności w czytaniu,- pojawienie się chorób skórnych (przyzębicy, swędzących zmian skórnych, grzybicy, itp.) Dowodem cukrzycy jest test doustnego obciążenia glukozą. Wynik tego badania po 2 godzinach może być trojaki: • powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) - rozpoznanie cukrzycy(!)• pomiędzy 140-200 mg/dl ( 7,8 -11,1 mmol/l) - nieprawidłowa tolerancja glukozy• poniżej <140 mg/dl (7,8 mmol/l) - wartość prawidłowa – to tylko potwierdzenie rozpoznania nieprawidłowej glikemii na czczo.Reasumując - obecnie uważa się że wykryliśmy cukrzycę, gdy: 1. Występuje zespół w/w objawów cukrzycowych i jednocześnie zawartość glukozy w przypadkowej próbce analizy krwi jest równa lub większa od 200 mg/dl (11.1 mmol/l). 2. Uzyskaliśmy w 2 krotnym pomiarze na czczo poziomu glukozy wartość równą lub większą od 126 mg /dL (7.0 mmol/l) 3. Poziom glukozy w teście doustnego obciążenia 75 gramami glukozy jest po 2 godzinach równy lub większy od 200 mg/dl (11,1 mmol/l).
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE PODCZAS STOSOWANIA INSULINY:
· lipodystrofia – zanik tkanki tłuszczowej w miejscu podania
· alergia na insulinę – insulinooporność na skutek występowania przeciwciał przeciw insuliny
PODZIAŁ PREPARATÓW INSULINOWYCH
ZE WZGLĘDU NA POCHODZENIE I STOPIEŃ CZYSTOŚCI
1. Preparaty pochodzenia zwierzęcego (z trzustek wołowych i wieprzowych) - zawierają kilka procent innych białek; są one oczyszczane na drodze kilkakrotnej krystalizacji:
a. konwencjonalna insulina wołowa - oznaczana literą B;
konwencjonalna insulina wieprzowa - oznaczana literą S;
b. insulina oczyszczona na drodze kolumnowej chromatografii cieczowej - jednoszczytowa, wolna od proinsuliny;
c. insulina oczyszczona na drodze ch. jonowymiennej CHO-B, CHO-S;
d. insuliny wysokooczyszczone na drodze sączenia molekularnego i chromatografii jonowymiennej:
- preparaty monokomponentne (MC);
- preparaty rzadkokomponentne (RA);
2. Preparaty insulinowe zawierające insulinę identyczną z insuliną ludzką:
a. preparaty otrzymywane na drodze wymiany aminokwasów w insulinach zwierzęcych, np. Insulinum humanum - otrzymana z insuliny wieprzowej, w której alaninę w pozycji 30 łańcucha B podstawiono treoniną;
b. insuliny biosyntetyczne - otrzymuje się je ze szczepów pałeczek okrężnicy w wyniku rekombinacji DNA;
PREPARATY INSULINY:
Ze względu na pochodzenie insuliny preparaty insulinowe dzielimy na:
· pochodzenia zwierzęcego
· pochodzenia ludzkiego – humanizowane
PREPARATY INSULINOWE POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO:
Ze względu na duże podobieństwo insuliny ludzkiej do insuliny wieprzowej i wołowej w lecznictwie stosowane są te insuliny zwierzęce (obecnie odchodzi się od ich stosowania).
Insulina wołowa prowadzi często do alergii insulinooporności z tworzeniem przeciwciał i opóźnionym działaniem oraz do miejscowych powikłań narządowych.
Insulina wieprzowa, która jest bardziej zbliżona do ludzkiej, rzadko prowadzi do w/w powikłań, a często stosowane są insuliny mieszane (wieprzowo- wołowe).
Im większy jest stopień oczyszczenia preparatów insuliny, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo alergii wywołanej przez zanieczyszczenia białkowe.
Ze względu na stopień oczyszczenia zwierzęce preparaty insuliny podzielono na:
· insuliny konwencjonalne – preparaty otrzymane przez ekstrakcję trzustek wołowych lub wieprzowych; oczyszczone metodą krystalizacji
· insuliny oczyszczone chromatograficznie (Ch-O-insuliny)
· insuliny wysokooczyszczone – uzyskuje się metodą wielokrotnej chromatografii (W-O- insuliny)
PREPARATY INSULINOWE POCHODZENIA LUDZKIEGO:
Są one wysokooczyszczone preparatami zawierającymi insulinę o sekwencji aminokwasów identycznych, jak w insulinie ludzkiej. Te preparaty działają hipoglikemizująco (obniżają stężenie glukozy) podobne do insulin wieprzowych, ale w tym przypadku zmniejszenie glikemii może wystąpić wcześniej i może osiągnąć większe nasilenie.
Preparaty te mają symbol HM; są produkowane we fiolkach lub zbiorniczkach (wkładach) przystosowane do automatycznych dozowników insuliny tzw. Penów i te nie zawierają żadnych zanieczyszczeń.
W zależności od sposobu otrzymywania wyróżniamy preparaty takie jak:
· insulina ludzka półsyntetyczna SHI
· insulina ludzka biosyntetyczna BHI zwana insuliną rekombinowaną. W zależności od genetycznej modyfikacji metodą rekombinacji DNA wyróżniamy:
· insulinę ludzką crb
· insulinę ludzką prb
· insulinę ludzką pyr
Biotechnologia umożliwia uzyskanie z modyfikowanych cząstek insuliny tzw. Analogów insuliny (insulinium lispro), która może polegać na zmniejszeniu liczby aminokwasów, dodaniu aminokwasów lub ich wymianie i właśnie w ten sposób produkowane są analogi o właściwościach leczniczych.
PODZIAŁ PREPARATÓW INSULINOWYCH ZE WZGLĘDU NA DŁUGOŚĆ ICH DZIAŁANIA:
· insuliny krótkodziałające
· insuliny o przedłużonym działaniu (insuliny o średnim czasie działania i długodziałające)
INSULINY KRÓTKODZIAŁAJĄCE:
Po podaniu podskórnym początek ich działania ujawnia się po 15-30min, a maksymalne działanie po2-5h. Czas działania 7-8h.
Podstawową postacią insuliny krótkodziałającej jest insulina krystaliczna zwana insuliną rozpuszczalną, regularną lub niemodyfikowaną. Jest stosowana podskórnie i domięśniowo i ta insulina ze względu na brak modyfikacji może być również stosowana dożylnie w nagłych stanach, np. śpiączce cukrzycowej i kwaśnicy ketonowej.
Wyróżniamy tutaj preparaty zwierzęce i humanizowane:
Ø preparaty zwierzęce Ch-O:
· Insulinum Maxirapid
· Insulinum solutio neutralis
Ø preparaty zwierzęce W-O:
· Actrapid MC
· Macsirapid WO depuratum
Ø preparaty humanizowane:
· Humulin R
· Actrapid HM
· Humaject R
· Humalog
W celu uzyskania tych insulin stosuje się kompleksowanie (łączenie) insuliny z białkiem zasadowym (protaminą, globiną, salminą) lub cynkiem.
Połączenie z cynkiem umożliwia powstanie bezpostaciowych cząsteczek insuliny (preparaty średnio-długodziałające) lub kryształów o kształcie rombów (długodziałające)
INUSLINY O PRZEDŁUŻONYM DZIAŁANIU:
Spośród insulin o przedłużonym działaniu wyróżniamy preparaty działające:
· długo (powyżej 24h)
· średnim czasie działania (do 24h)
Mogą być one pochodzenia zwierzęcego lub ludzkiego. Podawane są podskórnie i domięśniowo.
Domięśniowo insulina jest wchłaniana szybciej, podskórnie – wolniej, ale działa dłużej. Preparaty te ze względu na modyfikację znoszącą ich rozpuszczalność nie nadają się do podawania dożylnego.
Insuliny działające długo: początek działania po 3-4h, max. działanie 10-24h, a czas działania 26-36h.
Przykładami insulin długodziałajacych są:
· insulina cynkowa krystaliczna
· insulina cynkowo – protaminowa
Przykładami insulin o średnim czasie działania są:
· insulina cynkowa bezpostaciowa – początek działania po 1-1,5h, max. działanie 4-8h, czas działania 12-14h
· insulina cynkowa – początek działania po 2,5h, max. działanie 7-15h, czas działania 24h
· insulina izofanowa, w której są zamieszczone związki kompleksujące w ilościach stechiometrycznych (równych). Początek działania po 1-2h, max. działanie 4-12h, czas działania 18-24h
· insulina o obojętnym pH „N”
· insulina izofanowa protaminowa „P”
· insulina izofanowa dwufazowa – są to gotowe mieszaniny odpowiedniej insuliny krótkodziałającej i insuliny izofanowej. Są to mieszaniny o średnio-długim czasie działania.Wczesna faza działania zależy od zawartości insuliny krótkodziałającej, a faza późniejsza od ilości insuliny izofanowej w mieszaninie.
·...
mPIETRUH