Literatura dziecięca zwana jest często literaturą czwartą.
Czasem używa się synonimicznie pojęć: literatura dla dzieci o literatura dziecięca. Prof. Ryszard Waksmund uważa jednak, że używanie tych terminów wymiennie jest mylne.
Prof. Jerzy Cieślikowski używa terminu bajeczka dziecięca (z uwagi na opozycję: wiersz dla dziecka, gdzie konkretnym adresatem jest dziecko ↔ „wiersz dziecięcy”, napisany na podstawie wyobraźni dziecięcej).
Pierwsze rozróżnienie:
LIRYKA DLA DZIECKA i LIRYKA DZIECIĘCA
trywialny dominuje monolog liryczny,
dydaktyzm dziecięcy punkt widzenia
1. świadomy wybór dziecka jako adresata[3]
2. ciekawa treść
3. duży ładunek emocjonalny
4. interesująca postać bohatera
5. jasny, bogaty styl
6. fantazja
7. humor
8. zagadkowość
9. dydaktyzm
10. ilustracja (która ma bawić oraz konkretyzować ważne cechy)
Oświecenie – archaiczne początki i okres klasycznej literatury dla dzieci (umowa starożytność literatury dla dzieci).
· Dotyczy to tylko literatury pisanej, która w oświeceniu wytworzyła kanon zasad literatury.
· Literatura ta przejmowała pewne cechy z literatury dla dorosłych.
Przed oświeceniem powstawały utwory z myślą o wychowywaniu, np. starochińskie cztery księgi dla dziewcząt, staroindyjski zbiór bajek. Powstawały również utwory poświęcone dzieciom królewskim, zwłaszcza płci męskiej. Najczęściej były takie utwory pretekstem do oddania hołdu królewskim rodzicom.
Materiałem do nauki były rozmaite dydaktyczne dzieła z zakresu różnych nauk, traktaty moralne i polityczne. Tematy wybierano z historii, moralistyki, polityki; zawsze dostosowywano je do aktualnych potrzeb wychowawczych.
W epokach przed oświeceniem literatura dla dzieci była elitarna, dla wybranej młodzieży. Dawała jej wyselekcjonowany obraz rzeczywistości i wyselekcjonowane informacje. Wymagało to od młodzieży akceptacji.
Ludzie z nizin społecznych raczej nie mieli dostępu do literatury. Tylko niewielu z nich miało – dzięki protektorom – możliwości nauki i czytania literatury tzw. wysokiej.
W oświeceniu poszerzył się krąg odbiorców. Odbiorcą stały się większe grupy czytelnicze. Wyznacznikiem tej nowej literatury jest sama przyjemność lektury.
Literatura dla dzieci wywodzi się z folkloru przedpiśmiennego (bajki, piosnki, zagadki, przysłowia).
Dzieci chłopskie nie miały kontaktu z uczonymi dziełami, ale na pewno słuchały opowieści dorosłych, które przyciągały interesującą fabułą, miały czystą narrację oraz były humorystyczne. Dzieci te były zawsze włączone w obszar kultury dorosłych (prace, zabawy, kościół, święta, uroczystości).
Dzieci rodzin magnackich itp., wychowywane przez wiejskie nianie, również brały udział w tej kulturze. Gdy jednak wydostały się z tych kręgów, obcowały z dziełami wysokimi (zwł. starożytnymi).
Zeszytowe druki jarmarczne – łatwe do nabycia, na poziomie dziecka
Celem oświeceniowych wydawnictw było stworzenie literatury przeznaczonej dla dzieci. Problemem jednak było to, że człowiek, a zwł. dziecko, był wówczas niedostatecznie poznany (terra incognita). Większości wydawało się, że dziecko jest albo dzikusem, albo miniaturą człowieka dorosłęgo.
XVII/XVIII w. – postęp (nie tylko techniczny), upowszechnienie oświaty.
Autorzy książek dla dzieci starali się mnożyć i sublimować w utworach środki perswazji. Często przekształcali znane konwencje literackie lub sięgali po gotowe wzorce fabuły.
Myślą przyświecającą wszystkim tym utworom było przekonanie o wyższości człowieka dorosłego nad dzieckiem.
Koniec świata feudalnego à dziecko wydobyło się z cienia dorosłych (przede wszystkim dzięki pedagogice J.J. Roussea oraz dziełom malarstwa flamandzkiego).
Romantyczna filozofia – wyidealizowanie dziecka à dziecko stało się symbolem odnowy.
W końcu zaczęła powstawać literatura dziecięca jako alternatywa estetyczna i pedagogiczna wobec całej literatury.
Literatura ta była używana jako narzędzie umoralnienia.
Niektóre utwory przeznaczone dla dorosłych stały się częścią kanonu literatury dla dzieci. Czasem dzieje się też odwrotnie.
Przykłady:
· Powrót taty Adama Mickiewicza – utwór przeznaczony dla dorosłych, potem czytany przez dzieci
· bajki Hansa Christiana Andersena – przeznaczone dla dzieci, czytane również przez dorosłych.
XVIII w. – John Locke zalecał, by w książkach dla dzieci były ilustracje.
Ilustracje początkowo były bardzo ubogie w grafice, nie były kolorowe; miały być przede wszystkim czytelne.
Koniec XVIII w. – wzrost zainteresowania książką à myślenie o odbiorcy wiejskim (z tym że z początku były to tylko idee)
XIX w. – obowiązek czytelnictwa (w Polsce było to związane z zaborami) à coraz częstszymi odbiorcami literatury były dzieci, młodzież.
Odrębny nurt dla czytelnika wiejskiego.
Dwudziestolecie międzywojenne – ujednolicenie lektur dla czytelnika wiejskiego i inteligenckiego.
Obecnie – umasowienie.
· wysoka śmiertelność dzieci i rodzących kobiet à dzieci raczej nie dostrzegano
· w Polsce zauważano dzieci dopiero w wieku 6-7 lat
· dziecko było uważane za owoc zła, ponieważ powstawało w czasie aktu miłosnego uniesienia, które było uważano za coś złego
· o wychowaniu dziecka decydowały rygor i chłosta (jeżeli dziecko nie otrzymało za życia kary, to wykonywano ją na zwłokach, sądzono, że w przeciwnym razie nie otrzyma ono zbawienia)
· średniowieczne szkoły preferowały surowy sposób wychowania
· humanizm à rezygnacja z chłosty
o wzorowano się na starożytnym autorze traktatu – Kwintylianie, który uważał, że chłosta przysługuje tylko niewolnikom, sądził jednak, że dzieci nie można rozpieszczać
· powstały Treny Jana Kochanowskiego – utwór poświęcony dwuipółletniej dziewczynce à oburzenie wielu ówczesnych ludzi, którzy uważali, że opiewanie dziecka to temat za lekki, za błahy dla takiego gatunku, jakim jest tren
· nawrót do „pedagogiki” średniowiecznej
· nauczycielami byli tylko duchowni
· w procesie scholaryzacji nacisk kładziono tylko na wychowanie młodzieży traktowanej jednak jak dzieci
· surowa dyscyplina
XVII / XVIII W.
· pod koniec XVII w. monopol nauczania przez duchownych został złamany
· XVIII w. – przywilej nauczania został rozciągnięty na arystokrację, lecz także na mieszczaństwo
· długa droga pozostawała jednak ciągle do przyznania dziecku psychologicznej odrębności
· czynnikiem nadrzędnym w kształtowaniu dziecka był racjonalizm
· J.J. Rousseau uważał, że racjonalizm nie powinien decydować o wychowaniu; za podstawę pedagogiczną uznawał jedynie powrót do natury, gdyż twierdził, że dziecko jest „dzikie” i „amoralne”, co uznawał za cechy pozytywne
· poeci romantyczni traktowali dziecko instrumentalnie, jako figurę poetycką, kod estetyczny
· praktyka wychowawcza nadal była przepojona dyscypliną i dydaktyzmem
· w utworach dla młodych czytelników zalecano im pracowitość, oszczędność i filantropię
· pod koniec XVIII w. w Anglii pojawił się kapitalizm, dla wielu dzieci zaczęła się wtedy gehenna – pasmo wszelkiej niedoli
· białe niewolnictwo – wykorzystywano małych pracowników
o dzieci i kobiety, które pracowały tak samo jak mężczyźni, otrzymywały ½ wynagrodzenia
o maszyny kaleczyły pracowników
· przez długi czas zatrudniano dzieci od 4. roku życia w wymiarze 16 godz. na dobę; dopiero później sprawę tę uregulowały odpowiednie ustawy, które 14 lat, nie więcej niż 6 godz. dziennie
· 1827 r., Francja – powstało Stowarzyszenie Przyjaciół Dziecięcego Wieku
· 1880 r., Warszawa – powstało Towarzystwo Przyjaciół Dzieci[4]
· największe prześladowania dzieci
o bezdomne i głodujące dzieci umieszczane niekiedy w państwowych zakładach opiekuńczych
· ZSRR
o 1929-1933, Ukraina – akcja rozkułaczania chłopów
§ dzieci narażane były na głód i kanibalizm
§ dzieci były umieszczane w obozach pracy dla dzieci lub sierocińcach
· z obozów pracy były trzy drogi:
o praca w wojsku
o praca w NKWD
o działalność przestępcza, terrorystyczna (gułagi)
· za układanie kamieni na torach kolejowych wg dekretu Rady Najwyższej karano karą śmierci dzieci od lat 12 (uznawano taką psotę za sabotaż)
· Niemcy
o Hitlerjugend – dzieci traktowane były jedynie jako materiał na przyszłych żołnierzy, którzy będą bronić Niemiec
o rodzina uznawana była jedynie za komórkę rozrodczą państwa
§ kobieta uznana za Niemkę czysto rasową otrzymywała wyselekcjonowanych partnerów, zmuszano ją do aktu prokreacji[5]
· mimo wszystko wiek XX uznawany jest za stulecie dziecka
·...
asiulka151192