Prof. dr hab. E. Jeliński
Literatura:
1) A.Ajdukiewicz – Wprowadzenie do filozofii – Kraków 1978
2) Anzelnbacher Arno – Wprowadzenie dofilozofii – Kraków 1987r.
3) Galarowicz Jan – Na ścieżkach prawdy. Wprowadzenie do filozofii. – Kraków 1992r.
4) Krąpec Mieczysław,Kamiński Atanisław Zdybicka ZofiaJaroszyński Piotr – Wprowadzenie do filozofii – Lublin 1992r.
5) J Matraszek, C Pawłowski, M Ryndak, J Such- Filozofia I i II = W-wa 1989r
6) Eseje Kułakowskiego
7) W Tatarkiewicz- Historia filozofii I.II.III
Przedmiot- specyfika przedmiotu filozofii
Filozofia – wyjaśnienie etymologiczne – gr. philein-miłować; sophia – mądrość.
Pierwszym, który prawdopodobnie użył tego terminu był Pitagoras (572-497 pne) –twórca szkoły filozoficznej VI wpne w Itali. O tym napisał Cycero- Rozmowy tuskuleńskie informuje, iż Pitagoras jest pierwszym użył terminu filozofia i tłumaczy dlaczego człowiek może miłować mądrość , dąży do mądrości- posiadają mądrość bogowie. Człowiek tylko mądrość miłuje. Było to typowe dla antycznej greckiej filozofii, świadomość o dążeniu człowieka do mądrości- osiągnąć jej nie jest w stanie.
Na przestrzeni 2500 lat wielu filozofów próbowało odpowiedzieć na pytanie czym jest filozofia, na które nie ma jednej odpowiedzi do tej pory. Filozofia ma wiele znaczeń:
1. Filozofia jest pojęciem zbiorczym dla wszystkiego czego jeszcze nie można poddać badaniu naukowemu. Tak na filozofie patrzy przedstawiciel neopozytywizmu- Russell. Reprezentanci tego stanowiska zwracali uwagę na to, że u Arystotelesa IV w.p.n.e. filozofia i nauka były jednym i tym samym. Z filozofii wyróżniła się medycyna, logika formalna. Proces wyodrębniania się nauk z filozofii doprowadził zwolenników do stwierdzenia ,że nie ma żadnej filozofii – jest matematyka. Po odłączeniu się logiki formalnej powstała filozofia logiki.
2. Filozofia nigdy nie zaniknie nawet jeśli odłączy się od niej wszelkie nauki,bo nauką ona nie jest . Tak pojęta filozofia miała by badać co ponad racjonalne, ponad rozumem lub na jego pograniczu, ma z nauka z rozumem niewiele wspólnego. Jej dziedzina leży poza tym co racjonalne. Przedstawiciel egzystencjalizmu w skrajnej wersji nie widzi różnicy między filozofią a poezja. Filozofia to myślenie na pograniczu nauki i muzyki.
-Albert Camus
Egzystencjonaliści traktowali filozofie która stawiała pytania graniczne zmuszające człowieka do posługiwania się wszystkim: uczuciem , wolą. Podstawowe dane filozofii nie są do końca dostępne rozumowi trzeba je udźwignąć innymi środkami. Wszystko co dotyczy rozumu w jakiś sposób należy do takiej czy innej nauki, stąd nie do odrzucenia prostego jest ,że filozofii zostaje poetyckie myślenie. To stanowisko miało swoich zdecydowanych przeciwników- neopozytywista Ludwig Wittgestein by l w opozycji oddają to w zadaniu : o czym nie możemy mówić o tym należy milczeć . Mówienie dla niego sprowadzało się do myślenia. Przeciwnicy tej poetyckiej filozofii twierdzili, że skoro czegoś nie można uchwycić przy pomocy rozumu tego w ogóle nie można uchwycić. Człowiek ma tylko dwie możliwości: poznania czegoś albo dostrzega przedmiot w bezpośredni sposób, albo ten przedmiot wywnioskowuje. Jedno i drugie jest funkcja poznawczą i jest aktem rozumu.
W przebiegu historii filozofii- filozof stara się wytłumaczyć rzeczywistość, interpretować przy pomocy rozumu. Filozof to człowiek myślący wprowadzający w świat jasność, porządek, ład , wyraźność. Filozofia jako całość była czynnością rozumna, naukową- nauką a nie twórczością literacka.
3. Filozofia jako nauka, nauka musi mieć swój przedmiot i metody, warsztat badań swoich. Patrząc przez pryzmat 2 kryteriów naukowych filozofia spełnia to kryterium.
Co jest przedmiotem filozofii jako nauki?.
-przedmiotem jest zjawisko poznania, fragmenty rzeczywistości a filozofia. Pytanie czym jest poznanie bada możliwości samego poznania. Inni za przedmiot filozofii jako nauki widzieli wartości- poszczególne nauki opisują to co jest zaś filozofia bada to co ma być . inni twierdzili, że przedmiotem filozofii jest człowiek , człowiek jako założenie i podstawa wszystkiego innego – centrum wszechświata. Z odniesienia do człowieka nie uznaje filozofia, człowiek pozostaje przedmiotem badania. Sokrates V w.p.n.e. początek badań namysłu nad istotą człowieka. Inni filozofowie za przedmiot filozofii jako nauki uważali język. L Wittgeistein był autorem zdania nie ma zdań filozoficznych ale tylko wyjaśnienia zdań, chciał przez to powiedzieć ,że filozofia bada język innych nauk z punktu widzenia jego struktury. i to jest przedmiotem filozofii.
4 przedmioty filozofii jako nauki
Przedmiot filozofii nie jest ograniczony do czegoś określonego. Filozofia od innych nauk różni się: 1 – metodą – bo filozofia nie waha się korzystać z każdej z posiadanych wielu metod, 2- punktem widzenia-bo kiedy filozof zastanawia się na przedmiotem to rozpatruje go ze stanowiska granicznego. Filozofia to nauka o podstawach. Filozofia jest nauka radykalna stara się dotrzeć do źródeł, korzeni. Filozofia będąc nauka uniwersalna korzysta z każdej dostępnej metody. Filozofia pozostaje nauką trudna gdzie nie przyjmuje się tradycyjnych założeń i metod, gdzie trzeba mieć złożone zagadnienie, ontologie, postrzeganie. Święty Tomasz z Akweny największy systematyk napisał w latach 70 XIII w – tylko niewielu ludzi i to dopiero po długim czasie i nie bez naleciałości błędu zdoła rozwiązać założenia filozofii.
STRUKTURA FILOZOFII.
Stoicy wskazali na fakt, że filozofii nie można dzielić , filozofia jest jednia dzieli się wykład filozoficzny: teorie poznania, byt. Klasycznie filozofie dziali się na ontologie i teorie poznania.
to on – byt
logos - nauka nauka o bycie - ontologia
teoria poznania – epistemegnosin= episteme – wiedza , dnosin=poznanie
Ontologia trzy zasadnicze grupy problemów:1 problem jedności i różnorodności świata, 2 problem istoty tego co jest , 3 problem związany z własnościami – rzeczywistości z atrybutami tego co podstawowe , co przysługuje niezależnie od miejsca i czasu temu co nazywamy bytem/ problem wolności, konieczności, przyporządkowania prawa. Pytania sprowadzają się do tego co jest pierwotne a co wtórne.
Ta meta ta fizyka – metafizyka zaraz po fizyce. Historia pojęcia I w p.n.e. Andronikos wywodził się z Rodos był zwolennikiem filozofii Arystotelesa. Andronikos dzieła Arystotelesa które dotyczą bytu umiejscowił po traktatach przyrody, fizyki. Za sprawą Andronikosa wzięło się pojęcie metafizyka. Przez metafizykę w III po Chrystusie u neoplatoników rozumiano dyscyplinę filozofie spekulatywną obiektem badań miały być najbardziej ogólne pojęcia. W średniowieczu termin metafizyka rozumiano dwojako 1. naukę o bycie i jego własnościach – własnościach tym co jest , jego atrybutach, 2 naukę o bytach boskich czyli o substancjach niematerialnych, tak pojmowana metafizyka pozostawała bliska teologii. W czasach nowożytnych Kartezjusz metafizykę określa jako naukę o tym co niematerialne o bogu i duszy. I Kant przez metafizykę rozumiał rozważanie o tym co poza zjawiskowe poza doświadczalne-metafizyka jest całością wiedzy apriorycznej- czystego rozumu. August Comte – dla niego i uczniów były spekulacje dotyczące tego co niepoznawalne. Metafizyką był zbiór empirycznie niesprawadzalnych pozornie mówiących wypowiedzi i dlatego Comte i jego następcy powiadali, że metafizyka może pełnić funkcje emocjonalne nie może pełnić funkcji poznawczych.
A. Bergson – za metafizykę uważał swoiste absolutne poznanie będące bezpośrednio pozaintelektualna intuicja tego co rzeczywiste samo w sobie.
Od przełomu XVII i XVIII wieku za sprawa H Wolffa metafizykę zaczęto łączyć z określona metodą, Wolff jako pierwszy metafizykę sprowadził do metody dedukcji opartej na analizie pojęć ogólnych nie jest oparta na analizie danych empirycznych. Hegel reprezentant Niemiec metafizykę wyjaśnił jako metodę na zasadzie przeciwieństwa dialektyki. Metafizyka dla niego była metoda myślenia ujmującą rzeczywistość jako stateczny zbiór odizolowanych od siebie przedmiotów , zjawisk , procesów.
Metafizyka na przestrzeni dziejów była rozumiana:
1.ontologia – teoria bytu tego co jest,
2.dziedzina filozofowania zajmująca się przedmiotami, zjawiskami które niedostępne są ludzkiemu doświadczeniu/poznaniu naukowemu/
3. jako przeciwieństwo dialektyki, bez uwzględniania rzeczywistości przez pryzmat przeciwieństw.
II Teoria poznania – epistemologia
Przedmiotem działu jest poznanie tego co w ontologii jest przedmiotem. Poznanie tego co jest , wiążą się z tym szczegółowe problemy : - cel poznania – czy jesteśmy w stanie przy pomocy rozumu poznać istotę , możliwości poznawcze ;-problem prawdy pytanie o prawdę w teorii poznania jest on obecny w naszym życiu.
Związki filozofii zew światopoglądem
Czy filozofia jest światopoglądem, filozofia ma funkcje światopoglądową. Światopogląd jest pewnym zespołem trwałych, uporządkowanych wyobrażeń o świecie. Zespalają się w nim zapatrywania które szeregują się w 4 grupy:
1. wyobrażenie o stanie, cechach ,właściwościach świata przyrodniczego, społecznego, wyobrażenie o możliwości poznania świata,
2.interpretacja źródeł mechanizmów warunkujących świat , prawa rządzące światem,
3. stosunek wartościujący daną rzeczywistość, stosunek człowieka poznającego tą rzeczywistość,
4. oceny innych ludzi , kontaktów, własnego postępowania.
Ze światopoglądem związana jest ideologia, która jest przedmiotem jednoznacznych ocen. Ideologia jest konkurencja światopoglądu. Nie z każdego światopoglądu wyrasta ideologia. Ideologia różni się od światopoglądu zakresem i funkcjami. Ideologia jest formą społecznego samookreślenia danej grupy społecznej, jest wyrazem jej stosunku do społeczeństwa. Ideologia jest oceną , projekcją porządku społecznego , modelem ułożenia stosunków społecznych. W tym kontekście światopogląd obejmuje rzeczywistość w jej całokształcie ,światopogląd ma charakter indywidualny. Ideologie przypisuje się grupie społecznej. Światopogląd nawiązuje do wyjaśniania źródeł życia, sensu życia.
Czy filozofia posiada funkcje światopoglądowe, ideolog.- filozofia w swym przedmiocie zawiera relacje ze światopoglądem. Filozofia- ideologia – związki istnieją. Funkcje ideologiczne filozofia sprawowała już w średniowieczu w okresie marksistowskim. W filozofii odbijają się relacje społeczne.
Charakterystyka ontologii i jej główne problemy.
Wielkość i jedność światów. W ontologii wyróżniają się 2 problemy wielkość, jedność świata.
MONIZM, DUALIZM, PRUALIZM.
Monizm- gr, słowo monos – jeden. Pogląd zakładający, że u podstaw różnorodności świata istnieje jedna substancja, a zjawiska istniejące w świecie, to przejawy i postacie tej substancji. Można mówić o 2 postaciach monizmu:
· monizm właściwy (teoria identyczności Spinozy) - reprezentant to Żyd niderlandzki B. Spinoza (1632 - 77). Powiadał on, że istnieje tylko jedna substancja o wielu atrybutach, znanych nam zaledwie w drobnej części.
· monizm immanentny - reprezentanci to:
D. Hume - powiadał on, że ani dusza, ani ciało nie były „ostatecznymi elementami” z których składa się przyroda. Ciała i dusze to tylko układy elementów danych nam w doświadczeniu, jak np. barwy, smaki, rozkosze.
G. Berkeley - uznał on duszę, za podmiot funkcji, za coś, co uświadamia sobie wrażenia i inne stany psychiczne, ale jest czymś innym, różnym od tych stanów. Uważał on dusze za podmiot zjawisk przyrodniczych D. Hume zarzucił G. Berkeleyowi niekonsekwencje powiadając, że ani ciało, ani dusza nie są substancjami, układami elementów, które są, bądź to aktualnie stanami świadomości, bądź to, mogłyby ze swej istoty się nimi stać. Treści świadomości to twory immanentne.
Monizm tego typu może przyjąć odcień:
- spirytualistyczny - dźwięki, barwy, smaki istnieją tylko jako treści świadomości, psychiczne,
- neutralny - owe elementy to coś, co nie musi być treścią świadomości i może istnieć poza związkiem z nią.
Monizm przyjmuje dwie postacie: postać substancji (to co jest) i postać stawania się (to co się dzieje.
Stanowisko dualizmu
Jest tym stanowiskiem które mówi o 2 typach bytu – rzeczywistości i przy tej okazji omawia się typy doświadczenia – 2 rodzaje doświadczeń; zewnętrznym – ekstraspekcyjne zapoznające nas ze zjawiskami , rzeczami rozciągłymi, zapoznaje z ciałami które maja cechy nieprzenikliwości, wewnętrzne- introspekcyjne, zapoznaje nas z myśleniem, przypominaniem sobie, wyobrażaniem , uczuciem, przejawami woli.> W tym przypadku mamy do czynienia ze zjawiskami które przebiegają w czasie ale nie maja miejsca w przestrzeni. Zjawiska te maja miejsca w świadomości. Dualizm w ontologii pokazuje się na przykładzie stosunku duszy do ciała. Pomiędzy zjawiskami fizycznymi i psychicznymi zachodzą pewne zjawiska , fakt ten tłumaczymy przez formalne pytania. Czy ciało może oddziaływać na duszę i odwrotnie. Czy zjawiska fizyczne mogą oddziaływać na zjawiska psychiczne. W odpowiedzi na to pytanie w filozofii i psychologii sformułowano 2 stanowiska:
- interakcjonizm - przyjmuje wzajemne oddziaływanie duszy i ciała, negując ich substancjalne przeciwieństwo
- paralelizm - przyjmuje równoległy przebieg zjawisk fizycznych i psychicznych jako dwu samodzielnych niezależnych od siebie szeregu zjawisk: np. zegary z cyframi arabskimi i rzymskimi mierzą ten sam czas.
Poglądy Kartezjusza; odróżniał on 2 rodzaje substancji- bezwzględnie boska i względna – stworzona, którą dzielił na dwa gatunki przeciwstawne jakościowo, mówił o rzeczy rozciągłej i o rzeczy myślącej .
YES
extensa cogitons
rozciągłość myślący
Stanowisko pluralizmu odnosi się do wartości światów, bytów istniejących odrębnie nie dających się sprowadzić do jednego.
Z historii filozofii można przywołać wielu wyznawców pluralizmu:
Empedokles (V w. p.n.e.) - uzasadniał istnienie czterech niezależnych od siebie substancji, czynników materialnych: woda, ogień, niebo, ziemia.
Anaksagoras (V w. p.n.e.) - uzasadniał istnienie nieskończenie wielu niezależnych od siebie pierwiastków.
Godfryt Leibnitz (XVII – XVIII w.) - twórca systemu pluralistycznego - monadologii (monada - z gr. - jednostka). Monady to niekomunikowalne bezpośrednio i nieoddziaływujące na siebie jednostki. Dla wyjaśnienia istniejącego na świecie ładu Leibnitz wprowadza hipotezę, o harmonii z góry ustanowionej przez Boga i zatem tworzy teologiczny system będący przykładem pluralizmu i spirytualizmu - monady tworzą hierarchię, a najwyższa z nich (boska), to istota niematerialna, będąca ośrodkiem energii psychicznej.
Polski filozof Stanisław Ignacy Witkiewicz( Witkacy) - stworzył system analogiczny, podobny do monadologii Leibnitz’a, ale o zabarwieniu materialistycznym, tzw. monadyzm biologiczny, zgodnie z którym monady są biologiczne, a życie to zjawisko elementarnie sprowadzane do praw fizyki i chemii.
Istota rzeczywistości
Spirytualizm- kojarzy się z duchowością – w dziejach filozofii było ono różnorako wyjaśniane. Podstawa świata jest duch, punktem wyjścia jest świadomość samego siebie jako jednostki czynnej obdarzonej wolą.
Biskup J Berkeley – spirytualizm wg niego był imaterializmem , który sprowadza się do tezy zaprzeczającej samodzielne istnienia rzeczywistości materialnej. Materia dla niego nie istniała samodzielnie. Za jedyne uważał substancje duchowe, które jako nierozciągłe nie zajmowały miejsca w przestrzeni były bezjakościowe lecz posiadały pewien stopień świadomości, były zdolne do odczuwania , dążenia ku jakimś celom. Reprezentantem tego stanowiska na przełomie XVIII i XIX W był francuski myśliciel Mainde de Biran – był on zwolennikiem myśli Kanta, kładł on nacisk na czynniki czynnej roli umysłu w opracowywaniu materiału jakiego dostarczają mu zmysły
Faktem dla Birana było pokonywanie oporu w świecie zewnętrznym, mówił on ,że doznawany wysiłek z jednej strony poucza nas, że jesteśmy ośrodkami energii a z drugiej zapoznaje nas z obcymi ośrodkami energii które stawiają w nas opór, doznanie oporu jest źródłem znajomości ,że nie tylko my istniejemy jako podmiot lecz także jako przedmiot dla innych ośrodków energii . Poglądy jego były dowodem na to, że myśl francuska pojmowała świat jako zespół jestestw samodzielnych wolnych i twórczych
Poglądy
K Renouvien – stworzył on system monadologii w którym podstawę rzeczywistości miały tworzyć punkty energetyczne, nierozciągłe ośrodki posiadające zdolności działania/ zespoły niematerialnych ośrodków/ Pogląd taki nazywa się personalizmem – podstawą pojmowania natury wszelakiego bytu stało się subiektywne doświadczenie własnej osobowości. Spirytualiści nie uznają konieczności w przyrodzie lecz przypuszczają ,że także w świecie zwłaszcza świecie materialnym istnieje pewien stopień wolności np. poglądy E Bontrax ...
chomikSGHowy