Prawna ochrona rodziny.pdf

BIBLIOTEKA WYDZIAŁU PEDAGOGICZNEGO

Uniwersytetu Warszawskiego

Marek Andrzejewski

PRAWNA

OCHRONA

RODZINY

WSiP

Marek Andrzej ewski

PRAWNA

OCHRONA

RODZINY

WSiP

Projekt okładki i strony tytułowej

Tadeusz Nuckowski

Redaktor

Ewa Skalska

Redaktor techniczny

Janina Soboń

Biblioteka WPedag.

092003947

ISBN 83-02-08763-7

Warszawa 1999

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna

00-965 Warszawa, AL Jerozolimskie 136

nr Przegródki Poczt. P-9

www.wsip.com.pl

Wydanie drugie zmienione

Skład i łamanie: „Enterek", Warszawa

Druk i oprawa: Poznańskie Zakłady Graficzne SA

Książkę wydrukowano na papierze produkcji International Paper-Kwidzyn S.A.

.-„/-.^/„o

SPIS TREŚCI

Od Autora........................................................ 11

Wykaz skrótów...................................................... 13

Rozdział 1. Zagadnienia wprowadzające ............................. 14

Podstawowe pojęcia dotyczące rodziny ............................... 14

Źródła prawa rodzinnego .......................................... 17

Źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce.................. 17

Konstytucja................................................... 17

Kodeks rodzinny i opiekuńczy i inne ustawy......................... 18

Ratyfikowane umowy międzynarodowe ............................ 18

Akty wykonawcze ............................................. 19

Pojęcie prawa dotyczącego rodziny................................ 19

Zasady prawa rodzinnego .......................................... 20

Sądy rodzinne ................................................... 21

Miejsce prawa wśród środków oddziaływania wobec rodziny.............. 22

Dyskusje wokół norm regulujących funkcjonowanie rodziny .............. 23

Rozdział 2. Małżeństwo .............................................. 25

Zasady prawa małżeńskiego.................................:...... 25

Zawarcie związku małżeńskiego .................................... 26

Forma zawarcia małżeństwa........................................ 27

Unieważnienie zawartego związku małżeńskiego (przeszkody małżeńskie) ... 29

Wiek ........................................................ 29

Ubezwłasnowolnienie........................................... 30

Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy...................... 30

Pozostawanie we wcześniej zawartym związku małżeńskim ............ 31

Pokrewieństwo ................................................ 31

Powinowactwo ................................................ 31

www.wsip.com.pl

6 Spis treści

Pozostawanie ze sobą w stosunku przysposobienia ................... 32

Wady pełnomocnictwa i wady oświadczenia o zawarciu małżeństwa...... 32

Wzajemne prawa i obowiązki małżonków............................. 33

Równouprawnienie małżonków................................... 33

Obowiązek wspólnego pożycia, wierności i współdziałania dla dobra

rodziny ...................................................... 33

Nazwisko małżonków........................................... 34

Obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny ........................... 34

Wzajemna reprezentacja małżonków............................... 35

Solidarna odpowiedzialność małżonków za zobowiązania zaciągnięte

przez jednego z nich............................................ 35

Stosunki majątkowe między małżonkami.............................. 36

Wspólność ustawowa........................................... 36

Majątek odrębny............................................... 36

Zarząd majątkiem wspólnym ..................................... 37

Zaspokajanie wierzycieli z majątku wspólnego....................... 38

Umowy majątkowo-małżeńskie i zniesienie wspólności................ 39

Małżeństwo a konkubinat.......................................... 39

Rozdział 3. Ustanie małżeństwa i separacja.............................. 41

Sposoby ustania małżeństwa........................................ 41

Główne przyczyny rozwodów....................................... 42

Zasada trwałości małżeństwa ....................................... 43

Przesłanki materialnoprawne rozwodu................................ 44

Wstęp ....................................................... 44

Rozkład pożycia małżeńskiego.................................... 44

Przesłanki wyłączające rozwód ................................... 46

Skutki prawne rozwodu............................................ 47

Wina rozkładu pożycia.......................................... 47

Władza rodzicielka po rozwodzie.................................. 48

Dostarczanie środków utrzymania ................................. 48

Losy wspólnego mieszkania...................................... 49

Majątek ..................................................... 50

Postępowanie sądowe w sprawach o rozwód ........................... 50

Separacja....................................................... 52

Rozdział 4. Pochodzenie dziecka ....................................... 55

Ustalenie macierzyństwa........................................... 55

Ustalenie ojcostwa................................................ 56

Wstęp ....................................................... 56

Pochodzenie dziecka od męża matki ............................... 56

Uznanie dziecka ............................................... 58

Spis treści 7

Sądowe ustalenie ojcostwa....................................... 60

Dowody powoływane w sprawach sądowych o ustalenie i zaprzeczenie

ojcostwa...................................................... .. 62

Dylematy sztucznego wspierania ludzkiej prokreacji..................... 62

Rozdział 5. Władza rodzicielska ....................................... 65

Zasady autonomii rodziny i jej prymatu w wychowaniu dzieci............. 65

Charakter władzy rodzicielskiej ..................................... 66

Treść władzy rodzicielskiej......................................... 68

Ingerencje w sferę władzy rodzicielskiej .............................. 70

Pozbawienie i zawieszenie władzy rodzicielskiej ..................... 70

Ograniczenia władzy rodzicielskiej ................................ 71

Pozbawienie a ograniczenia władzy rodzicielskiej..................... 71

Prawo rodziców do kontaktów z dzieckiem ............................ 73

Władza, czy piecza rodzicielska? .................................... 73

Rozdział 6. Piecza zastępcza........................................... 75

Dyrektywy oddziaływania wobec rodzin nienależycie sprawujących pieczę

nad dziećmi..................................................... 76

Formy pieczy zastępczej........................................... 78

Funkcja społeczna instytucji pieczy zastępczej ......................... 80

Podstawy prawne pieczy zastępczej .................................. 82

Rodzinne a instytucjonalne formy pieczy zastępczej ..................... 83

Aspekty prawne sprawowania pieczy nad dzieckiem umieszczonym w rodzinie

zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej................... 84

Prawo dziecka do styczności z rodzicami i innymi osobami bliskimi ........ 87

Umieszczanie dzieci poza rodziną - aspekty proceduralne................ 87

Rodziny zastępcze ............................................... 90

Charakterystyka prawna ........................................ 90

Rodzice zastępczy.............................................. 91

Wspieranie rodzin zastępczych.................................... 93

Rodzaje rodzin zastępczych ...................................... 94

Placówki opiekuńczo-wychowawcze ................................. 96

Typy placówek opiekuńczo-wychowawczych........................ 96

Indywidualizacja pracy z wychowankami ........................... 97

Usamodzielnienie wychowanków rodzin zastępczych i placówek

opiekuńczo-wychowawczych........................................99

Rozdział 7. Przysposobienie (adopcja) .................................. 102

Pojęcie i funkcja ................................................. 102

Standardy międzynarodowe ........................................ 103

Dobro przysposabianego........................................... 104

www.wsip.com.pl

8 Spis treści

Strony stosunku przysposobienia .................................... 104

Zgoda na przysposobienie.......................................... 106

Dodatkowe przesłanki ustanowienia adopcji zagranicznej................. 107

Rodzaje przysposobień ............................................ 108

Przysposobienie niepełne........................................ 108

:;,. Przysposobienie pełne .......................................... 109

Przysposobienie całkowite (nierozerwalne, blankietowe) ............... 111

??- Problematyka proceduralna......................................... 111

i),- Tajemnica przysposobienia......................................... 113

Rozdział 8. Obowiązki alimentacyjne................................... 115

Wstęp.......................................................... 115

:' Pojęcie i charakter obowiązków alimentacyjnych ....................... 116

Kręgi osób uprawnionych i zobowiązanych do alimentacji................ 117

' Kolejność obowiązku alimentacyjnego................................ 118

Zakres obowiązku alimentacyjnego .................................. 120

c Sposób realizacji obowiązków alimentacyjnych......................... 122

Zmiana zakresu i wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego................ 123

Zabezpieczenie wykonania obowiązków alimentacyjnych................. 124

'-' Dochodzenie i egzekucja alimentów.................................. 125

? Fundusz alimentacyjny............................................ 126

Rozdział 9. Opieka prawna ........................................... 129

Wstęp.......................................................... 129

Opieka nad małoletnim............................................ 130

Ustanowienie opieki............................................ 130

f," Opiekun...................................................... 131

,, Sprawowanie opieki............................................ 131

','' Nadzór....................................................... 133

Ustanie opieki, zwolnienie opiekuna ............................... 133

Opieka nad osobą dorosłą ubezwłasnowolnioną całkowicie ............... 134

Wstęp ....................................................... 134

" Przesłanki ubezwłasnowolnienia .................................. 134

Procedura .................................................... 135

Skutki prawne ubezwłasnowolnienia............................... 136

M{ Kuratela........................................................ 137

Rozdział 10. Ochrona rodziny w przepisach prawa karnego................ 139

l Wstęp.......................................................... 139

?> Prawo karne - podstawowe pojęcia .................................. 140

Przestępstwa przeciwko rodzinie .................................... 148

Spis treści 9

Inne przestępstwa szczególnie często popełniane przeciwko osobom bliskim . . 150

Dylematy prawnokamej ochrony rodziny.............................. 154

Rozdział 11. Postępowanie w sprawach nieletnich......................... 157

Nieletni ........................................................ 157

Środki stosowane wobec nieletnich .................................. 158

Środki wychowawcze........................................... 158

Środek poprawczy ............................................. 159

Środki leczniczo-wychowawcze................................... 160

Kara......................................................... 160

Środki wobec rodziców nieletniego .................................. 161

Postępowanie - podstawowe zasady.................................. 162

Zjawisko przestępczości nieletnich................................... 164

Rozdział 12. Ochrona praw dzieci...................................... 167

Prawa człowieka................................................. 167

Podstawowe dokumenty dotyczące ochrony praw człowieka .............. 169

Konwencja o Prawach Dziecka - założenia i cele ....................... 172

Katalog praw dziecka ............................................. 173

Ochrona praw dzieci w działalności organizacji i instytucji................ 175

Aneks......'.'...................................................... 183

www.wsip.cora.pl

OD AUTORA

1. Idea tego opracowania sięga zakończonego przed kilku laty okresu nie-

spełna dekady mej pracy wychowawczej w domach dziecka. Byłem wówczas

świadkiem, jak niewiedza wychowawców o elementarnych instytucjach pra-

wnych owocowała błędnymi decyzjami w sprawach wychowanków i ich ro-

dzin. Dotychczasowe doświadczenia dydaktyczne w pracy z pracownikami

socjalnymi skłaniają mnie do tezy, iż obszar owej niewiedzy w tej grupie za-

wodowej jest równie spory i - nie mam co do tego wątpliwości -przynosi

równie niedobre skutki.

Książka ma więc wyraźnie określony krąg adresatów. Nie zniechęcając ni-

kogo do jej lektury, należy wskazać, iż została ona napisana z myślą o pracow-

nikach socjalnych, pedagogach społecznych, nauczycielach, wychowawcach

oraz osobach studiujących lub uczących się, by w przyszłości w tych zawodach

pracować. Tym pierwszym ma ona służyć w codziennej pracy, w której każdego

dnia spotykają się z problemami rodzinnymi swoich klientów, uczniów i wycho-

wanków, drugim zaś mapomóc w uporaniu się z niełatwą dla nieprawników ma-

terią egzaminacyjną. Prawna ochrona rodziny, określana w programach stu-

diów pedagogicznych jako „Prawo rodzinne", „Ustawodawstwo rodzinne

i opiekuńcze", „Prawo rodzinne i nieletnich " itp. zajmuje w nich -podobnie

zresztą jak w programach nauczania realizowanych w policealnych szkołach

pracy socjalnej - sporo miejsca. Tymczasem na rynku księgarskim nie było do-

tychczas opracowań tego ważkiego zagadnienia w formie użytecznej dla wy-

mienionego kręgu odbiorców. Skądinąd znakomite podręczniki prawa rodzin-

nego napisane z myślą o studentach prawa i aplikantach są bowiem dla

nieprawników nazbyt hermetyczne.

2. Edukacyjne i zawodowe potrzeby adresatów książki wywarły istotny

wpływ na jej zawartość. Opracowanie wykracza bowiem daleko poza ramy

www.wsip.com.pl

Od Autora

uregulowań Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ukazując spory obszar tego,

co nazywane jest prawem dotyczącym rodziny. Z tego obszaru przedstawiono

kwestie, z którymi adresaci książki stykają się na co dzień (postępowanie

w sprawach nieletnich, wybrane zagadnienia prawa karnego, ochrona praw

dzieci, funkcjonowanie instytucji pieczy zastępczej), pozostawiono natomiast

na uboczu te zagadnienia należące do prawa dotyczącego rodziny, które albo

nie są związane z profesją lub kierunkiem studiów adresatów książki (ochro-

na rodziny w prawie podatkowym, w prawie spadkowym, czy też np. w prawie

międzynarodowym prywatnym), albo są wykładane na studiach pedagogicz-

nych w ramach odrębnych zajęć (ochrona rodziny w prawie pracy i zabezpie-

czenia społecznego).

3. Każdy rozdział zawiera wykaz literatury. Są tam odniesienia do stosow-

nych fragmentów podręczników prawniczych z zakresu prawa rodzinnego,

„Systemuprawa rodzinnego i opiekuńczego" i „Komentarza do Kodeksu ro-

dzinnego i opiekuńczego " oraz do innych publikacji książkowych i artykułów.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: