Poezja XX w.

15

1918 – Czyhanie na Boga, Julian Tuwim

1919 – Sokrates tańczący, Julian Tuwim

1920 – Karmazynowy poemat, Jan Lechoń

              Łąka Bolesław, Leśmian

1929 – Rzecz czarnoleska, Julian Tuwim

1930 – Gusła, Jerzy Liebert

1932 – Ballada z tamtej strony, Józef Czechowicz

              W głąb las, Julian Przyboś

1934 – Stare kamienie, Józef Czechowicz

1936 – Trzy zimy, Czesław Miłosz

1938 – Równanie serca, Julian Przyboś

1939 – Nuta człowiecza, Józef Czechowicz

1940 – Zamkniętym echem, Krzysztof K. Baczyński

Dwie miłości, Krzysztof Kamil Baczyński

1942 – Wiersze wybrane, Krzysztof Kamil Baczyński

1943 – Widma, Tadeusz Gajcy

1944 – Arkusz poetycki, Krzysztof Kamil Baczyński

1945 – Ocalenie, Czesław Miłosz

1947 – Śpiew z pożogi, Krzysztof Kamil Baczyński

              Niepokój, Tadeusz Różewicz

1956 – Obroty rzeczy, Miron Białoszewski

1957 – Traktat poetycki, Czesław Miłosz

1958 – Menuet z pogrzebaczem, Stanisław Grochowiak

              Narzędzie ze światła, Julian Przyboś

1959 – Rozbieranie do snu, Stanisław Grochowiak

              Rachunek zachciankowy, Miron Białoszewski

1961 – Studium przedmiotu, Zbigniew Herbert

Głos Anonima, Tadeusz Różewicz

1962 – Wiersze śródziemnomorskie, Aleksander Wat

1968 – Ciemne świecidło, Aleksander Wat

1972 – Dziennik poranny, Stanisław Barańczak

              Wszelki wypadek, Wisława Szymborska

1974 – Pan Cogito, Zbigniew Herbert

Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, Czesław Miłosz

1975 – Organizm zbiorowy, Ryszard Krynicki

1976 – Wielka liczba, Wisława Szymborska

1978 – Odczepić się, Miron Białoszewski

1983 – Raport z oblężonego miasta, Zbigniew Herbert

Na powierzchni poematu i w środku, Tadeusz Różewicz

1985 – Oho, Miron Białoszewski

              Jechać do Lwowa, Adam Zagajewski

1986 – Ludzie na moście, Wisława Szymborska

1988 – Widokówka z tamtego świata, Stanisław Barańczak

1990 – Płótno, Stanisław Brańczak

1991 – Płaskorzeźba, Tadeusz Różewicz

              Dzalsze okolice, Czesław Miłosz

1993 – Koniec i początek, Wisława Szymborska

1998 – Epilog burzy, Zbigniew Herbert

KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI

Zamkniętym echem (1940)

Dwie miłości (1940)

Wiersze wybrane (1942)

Arkusz poetycki (1944)

Śpiew z pożogi (1947)

[BN] → Jerzy Święch

ŻYCIE

Ur. 22.01.1921 r w Warszawie

Ojciec: Stanisław Baczyński – krytyk literacki, publicysta, historyk literatury, powieściopisarz

Matka: Stefania z Zieleńczyków – prowadziła działalność oświatowo-pedagogiczna, gorliwa katoliczka

K. K. Baczyński był chory na astmę i w celu kuracji dwukrotnie był w Jugosławii (ślady w Juwenaliach).

Uczeń I Państwowego Gimnazjum i Liceum i. Stefana Batorego w Warszawie (elitarna szkoła)

W 1935 r. wstąpił do półjawnej młodzieżowej organizacji socjalistycznej „Spartakus” (lewica), która zajmowała się działalności o charakterze propagandowo-samokształceniowym.

K.K. przyjął tam pseudonim „Emil”.

W 1939 Baczyński zdał maturę, wtedy też umarł jego ojciec, a potem wybuchła wojna.

Debiut Baczyńskiego miał miejsce latem 1940 r – w ekskluzywnej Bibliotece Sublokatorów Przyszłości wydany został tomik Zamkniętym echem.

Jesienią ukazał się z tej samej serii drugi tomik – Dwie miłości.

Pierwsze dwa tomy oznaczają dalszy krok na drodze jego usamodzielnienia się jako artysty.

Jesienią 1942 ukazują się Wiersze wybrane Jana Bugaja stanowiące przełom, będący skutkiem „porażenia okupacyjnego”[1].

Pojawiła się legenda o Baczyńskim jako „nowym Słowackim”

Oczywiście nie ominęły Baczyńskiego głosy krytyki – Stanisław Marcza, Tadeusz Gajcy, ale rozprawa krytyczna Kaziemierza Wyki pt. List do Jana Bugaja ustaliła wysoką rangę poezji Baczyńskiego i przyznała mu pierwszeństwo wśród rówieśników.

Zbliżenie Baczyńskiego z „Płomieniami”[2] stanowiło ważny etap w życiu poety.

Jesienią 1942 Baczyński wstąpił do tajnego Uniwersytetu Warszawskiego na studia polonistyczne, jednak po pół roku rzucił je dla innych celów.

W 1943 przystępuje do Grup Szturmowych Szarych Szeregów.

Pod koniec 1943 wstępuje do redakcji „Drogi” i obejmuje dział poezji. Tutaj ogłasza swoje wiersze i poznaje żonę – Barbara z Drapczyńskich[3].

Poeta wstąpił również do tajnej Harcerskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy „Agricola”, którą ukończył na początku 1944 i otrzymał stopień st. strzelca podchorążego.

Baczyński nie był stworzony na żołnierza, wiele jednak czynił by stanąć na wysokości zadania.

Z powodu małej przydatności rozkazem dowódcy kompanii 1.07.1099 został zwolniony z dotychczasowej funkcji z zamiarem przeniesienia go na stanowisko szefa prasowego kompanii.

Baczyński odebrał to jako degradację i przeniósł się do innego batalionu.

Zginął w czwartym dniu powstania – 4.08.1944.

TWÓRCZOŚĆ

Juwenilia

ð      pierwsze próby poetyckie

ð      stanowią rodzaj osobistego dziennika, będącego zapisem przelotnych nastrojów i wrażeń, wspomnień z wakacji[4], pierwszej miłości

ð      ukazują naiwne obserwacje społeczno-obyczajowe, pejzaż miejski

ð      przejęcie od Rimbauda i Tuwima odrazy do tłumu – nieobliczalnej masy ludzkiej, która bez skrupułów przerzuca się od jednych bogów do drugich

ð      banalne młodopolskie poetyzmy (perły, tęcze, łzy, korale, kiry, szmaragdy) sąsiadują z nowoczesnym, często brutalnym słownictwem (tramwaje, szyny, perony, pysk, łach, ścierwo, szmata ludzka) lub neologizmami (gęść, bledź, podbieg, wysap, nieosiąg)

ð      ważny element stanowi natura – egzotyczna, w połowie rzeczywista, w połowie zmyślona

ð      żywioł wodny od samego początku okazuje się czynnikiem poruszającym wyobraźnie autora

ð      deprecjacja mitu bohaterstwa „łatwo zostać bohaterem, trudniej okazać się człowiekiem”

ð      na wiersze te wpływ maiły również ojcowskie książki

Katastroficzne preludium

ð      pojawia się postawa lęku i grozy, przerażenia, którego w żaden realny sposób nie dawało się oswoić

ð      zaznacza się stylizowany na romantyczną modłę, rodem z ballady „gotycyzm” – nawroty do scenerii niby-średniowiecznej, upodobania do zjaw, upiorów, wisielców, wampirów

ð      poeta już nie mówi od siebie lecz w pożyczonej masce kogoś innego

ð      należą tu dwa tomiki – Zamkniętym echem i Dwie miłości – reprezentujące jego wczesną poetykę okupacyjną

ð      metafizyczny niepokój

ð      wciąż widać tu że unosi go fala poezji będącej ekspresją przeżyć osobistych, poezji w estetyzującym kostiumie i o sztucznym stylizatorstwie

ð      liryczne alter ego poety jest już otwarte na ponadczasowy, uniwersalny wymiar zjawisk

ð      odwoływanie się do scenerii kosmicznej: niebo, obłoki, gwiazdy, planty, gwiazdozbiory, komety, wiatr

ð      pojawiają się motywy z biblii – apokalipsa

ð      motywy rajskie: egzotyczne zwierzęta, podzwrotnikowe rośliny, pierwsi rodzice

ð      wizjom raju towarzyszą wszędzie obrazy zniszczenia i chaosu – Czechowicz

ð      podobne co u Baczyńskiego kontrasty i dysonanse wyznaczały wcześniej kształt i koloryt katastroficznych wizji Józefa Czechowicza, jednego z literackich patronów generacji

ð      krąg oddziaływania „sielanki zaprzeczonej” Czechowicza – Baczyński w ten sposób kompromitował i demaskował mity dzieciństwa

ð      najważniejsze przenikające się opozycje – fałsz i prawda, świat zmistyfikowany i rzeczywisty

ð      cecha kruchości pojawia się przy wielu przedmiotach

ð      o sobie i o pokoleniu stopniowo poeta zaczął mówić z ironicznym dystansem

Magia

ð      wciąż pozostawały w twórczości przeżytki dawnego estetyzmu

ð      Baczyński poważnie odniósł się do wzorców poezji awangardowej, z wyraźnym uprzywilejowaniem Przybosia

ð      zmianę przyniósł drugi rok wojny – dojrzewanie poezji Baczyńskiego od dziecka do dorosłego

ð      stopniowe i systematyczne doskonalenie środków poetyckich

ð      stopniowa eliminacja zbędnych rekwizytów, konsekwencja i rygor formalny przy doborze środków artystycznych

ð      poezja stwarzająca okazję do swobodnej gry wyobraźni i uwolnionego od wszelakich pokus naśladowania realnej rzeczywistości – fantazjotwórstwo

ð      rzeka stanowi idealne wyobrażenie kosmosu, w którym wszystko znajduje się w stałym ruchu i przemianie

ð      zawalenie się kosmosu, czego skutki są takie same jak w przypadku zanurzenia się w płynnym żywiole – lęk, niepokój, dezorientacja

ð      ruch rzeczy i sen – funkcja ewokacyjna

ð      sny: koszmarne, prorocze, wizjonerskie,

ð      sen jako metoda obrazowanie poprzez którą świat przedstawiony tracił realne kontury

ð      udział pierwiastka baśniowego, legendowego, balladowego

ð      zwrot do symbolicznej i magicznej koncepcji słowa

ð      symboliczne posługiwanie się kolorem i barwą

ð      słowa-klucze: raj, sen, niebo, ziemia, wiatr, ogień rzeka

ð      przenikanie pierwiastka śpiewnego, muzycznego w samą strukturę wierszy

ð      śpiew ma często znaczenie magicznej inkantacji[5]

ð      wiara w magiczne właściwości słowa i melodii

ð      liryka Baczyńskiego jawi się jako kontynuacja założeń „poezji czystej”

Porażenie okupacyjne

ð      trzecia okupacyjna jesień przyniosła zwrot w poezji Baczyńskiego który K. Wyka określa jako „porażenie okupacyjne”

ð      niewystarczalność i schematyczność ujmowania rzeczywistości w kategoriach „spełnionej Apokalipsy”

ð      poezja wyposażoną odtąd w nowe, nieznane jakości i wartości

ð      silny i w pełni świadomy zwrot do tradycji romantycznej – Słowacki, Norwid

ð      dwie antagonistyczne tendencje artystyczne: liryka czysta[6] - tyrtejski kanon pieśniowy[7]

ð      liryka tyrtejska: gatunki – hymn, rapsod, elegia, apel, psalm modlitwa; cechy – retoryczność, deklamacyjność, patetyczne i uroczyste podwyższenie tonu

Poematy baśniowe

ð      powstawały obficie od wiosny 1941 do końca roku

ð      charakterystyczna dla praktyki katastrofistów odmiana poematu fantastyczno-baśniowego

ð      złożony z luźnych sekwencji obrazów-scen

ð      operujący techniką snu i magii

ð      utwory-przypowiesci zmierzające do szerokich, często uniwersalnych uogólnień, kreujące świat osobny, który stanowił zarazem aluzję do wydarzeń współczesnych

ð      paraboliczny charakter

ð      przeplatają się tu watki baśniowo-legendowe, mitologiczne i religijne

ð...