Rozwój uczuć Stanisław Gerstmann.pdf

«s

^•"^ -" . ^ :*•<*

JL ^ Z G^^' - - J /';^

? E g^ ^^ c0 ; . ^

• g 8^ $| g. l-^

r s- S? 2s3 r:1 , ^-^

OB A ^ ^, ^

.•r^ oc

BIBLIOTEKA

PSYCHOLOGICZNA

Pod redakcją naukową

Marii ^łącznikowej

6 ^ •"'""K* mcHoi.^ (3Q

Stanisław Gerstmann

Rozwój uczuć

Warszawa 1976

Warazawa 1976

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Wydanie pierwsze. Nakład 15000+257 egzemplarzy

ArŁuazy drukarskich 15,25; wydawniczych 11,76

Oddano do składania 13.J.1975 f.

Podpisano do druku I. IV. 1976 r. AKC.

Druk ukończono w sierpniu 1976 r.

Papier druk. sat. kl. III, 80g, 61 x86 cm z fabryki w Kostrzyniu

Zamówienie nr 2141/332. Cena zi 20. — A-IO/4I

WSiP Zaktady Graficzne w Bydgoszczy

Slowo wstępne

Uczucia stanowią ważny element w kształtowaniu się oso-

bowości i na równi z innymi jej funkcjami muszą być celowo

i systematycznie rozwijane przez poszczególne środowiska wy-

chowujące.

Psychologowie, zajmujący się tą problematyką, sygnalizują

poważne niebezpieczeństwa grożące, gdy w ontogenezie do-

chodzi do zaburzeń rozwojowych w reakcjach emocjonalnych

dzieci i młodzieży. Na przykład E. B. Hurlock zwraca uwa-

gę na to, że uczucia zabarwiają znaczną większość doświadczeń

człowieka, a — być może — w ogóle nie ma w naszym ży-

ciu sytuacji, w których rozwiązywaniu nie brałyby one udzia-

łu.1 Uczucia są również motywami różnorodnych działań ak-

tywizujących proces rozwoju człowieka.

Niektóre uczucia przeżywane bardzo intensywnie często

powstrzymują rozwój osobowości. Przykładem są przypadki

pozbawienia dzieci uczuć miłości rodzicielskiej i sympatii

innych ludzi spotykanych przez dziecko, uczucia niższości

i brak wiary we własne możliwości działania. To wszystko izo-

luje dziecko od społecznego otoczenia, powstrzymuje jego

aktywność zmniejszając rozwojowe szansę. Dominacja uczuć

negatywnych, lękowych i agresywnych utrudnia lub uniemo-

1 E. B. Hurlock: ROZWÓJ dziecka. Przekład z jeż. ang. B. Homowski,

St. Kowalski i B. Rosemann. Wyd. 2. Warszawa 1961, PWN

orientuje się w warunkach działania, które mogą sprawiać, że

cel nie da się osiągnąć. W tych sytuacjach przeszkoda w dą-

żeniu do urzeczywistnienia zamiaru powoduje siine reakcje

emocjonalne (frustracje). Z upływem czasu, w późniejszych

tatach ontogenezy, podejmowanie decyzji opiera się na ana-

lizie sytuacji, czyli subiektywnych i obiektywnych warunków

powodzenia. Coraz łatwiej ustalić również stopień ryzyka

i wiążące się z tym prawdopodobieństwo sukcesu.

Podobne przemiany zachodzą w stosunku człowieka do sa-

mego siebie. W tym zakresie istnieje zawsze silna skłon-

ność do indywidualnego, emocjonalnego oceniania swoich

właściwości, tworzenia obrazu samego siebie. Niemniej schy-

łek wieku dorastania stwarza już szansę bardziej krytycznego

spojrzenia na własne postępowanie, wykorzystania, opinii śro-

dowiska i zobiektywizowania dotychczasowych sądów. Mo-

żliwie bezstronny stosunek jednostki do siebie stanowi bowiem

jeden z podstawowych czynników wyznaczających ustosun-

kowanie się do społecznego otoczenia.

Scharakteryzowany powyżej ogólny przebieg rozwoju

uczuć jest uwarunkowany czynnikami, których znaczenie uję-

to w dialektycznej teorii rozwoju osobowości. Zawiera ona

najogólniejsze, powszechne prawa, a wynikają z niej postu-

laty, które musi uwzględniać praktyka kształtowania uczuć,

leżeli ich rozwój ma być jak najbliższy optymalnego.

Właściwości poszczególnych funkcji emocjonalnych są

uwarunkowane niektórymi cechami organizmu jednostki.

Dlatego omówimy zależność stopnia pobudliwości emo-

cjonalnej od reaktywności tkanki nerwowej w ośrodkowym

układzie nerwowym i od oddziaływania na jej stan funkcjo-

nalny innych narządów organizmu, a głównie układów wy-

dzielania wewnętrznego (dokrewnego), krążenia i oddecho-

wego. Ogólny stan zdrowia lub wyczerpania, zmęczenia, rów-

nież wpływa na warunki przeżywania emocji.

Druga grupa czynników warunkujących przebieg rozwoju

uczuć wiąże się z oddziaływaniem zewnętrznego, przede

wszystkim społecznego środowiska. Na czoło wysuwa-

ją się tu wszystkie celowe zachowania Judzi dorosłych (wy-

chowawców w rodzinie, szkole i in.), które kierują i modelują

w optymalny sposób przebieg procesów rozwojowych. Brak

kierowniczej ingerencji powoduje powstawanie wypaczeń,

zaburzeń życia emocjonalnego, oddalanie się wyników wy-

chowania od akceptowanego modelu uczuciowości człowieka

i drogi jej formowania się.

Oprócz zorganizowanych celowo środowisk wychowują-

cych na rozwój dziecka wpływają sytuacje, zdarzenia nie-

kontrolowane, przypadkowo pojawiające się w jego oto-

czeniu. Ich znaczenie bywa rozmaite, znajduje się tu bowiem

źródło zarówno korzystnych, jak i niekorzystnych doznań

i doświadczeń. Te ostatnie mogą być przedmiotem oddziały-

wań reedukujących, a więc w jakimś zakresie korekcyjnych.

Pamiętając o roli otoczenia i samokontroli w rozwoju oso-

bowości, a w tym uczuć, wskażemy następny czynnik, równie

jak scharakteryzowane poprzednio doniosły: aktywność

człowieka. Podstawowym warunkiem rozwoju wszystkich

funkcji organizmu wraz z psychicznymi jest działanie, po-

sługiwanie się nimi w zwyczajnych, codziennych okolicznoś-

ciach życia. Ich sprawność i doskonalenie wymaga ćwiczenia

i doświadczeń. Ilościowy i jakościowy rozwój uczuć dokonuje

się wówczas, gdy dziecko ma różnorodne — w miarę moż-

ności celowo dobrane — sposobności ich przeżywania, gdy

styka się ze źródłami wzbudzającymi pojawianie się procesów

emocjonalnych.

Więzi uczuciowe, np. koleżeństwo i przyjaźń, mogą poja-

wić się tylko w odpowiednio przebiegających interakcjach,

w określonych, jeśli chodzi o specyficzne właściwości, sto-

sunkach międzyludzkich.

Jeżeli myślimy o zamierzonym wpływie wychowawczym,

którego celem głównym ma być odpowiednie modelowanie

przebiegu rozwoju uczuć, to chodzi przede wszystkim o orga-

nizowanie aktywności dziecka i dorastającego oraz warunków

bezpośrednio wpływających na jej rodzaj.

Wskazane powyżej problemy są omówione w kolejnych

rozdziałach tego tomu „Biblioteki Psychologicznej". Przedsta-

wiono w nich najważniejsze przejawy zróżnicowanego życia

uczuciowego u noworodka i niemowlęcia, w wieku poniemo-

wlęcym i przedszkolnym, w młodszym wieku szkolnym oraz

w okresie dorastania. Taki sposób charakteryzowania przemian

zachodzących w kształtowaniu się emocjonalności powinien

ułatwić zrozumienie dzieci i młodzieży, których rozwojem

kierujemy w poszczególnych okresach ontogenezy.

Rola uczuć w życiu człowieka

Co to są uczucia?

Człowiek orientuje się w rzeczywistości, która jest terenem

jego różnorakiej aktywności, za pośrednictwem treści proce-

sów psychicznych, odzwierciedlających otaczający go świat.

Spostrzegamy przedmioty, ludzi i ich zachowanie się, zdaje-

my sobie sprawę z ich wyglądu, rozmieszczenia, właściwości

fizycznych. Wyobrażamy sobie to, co w danej chwili jest

niedostępne spostrzeganiu poprzez zmysły, a z czym kiedyś

zetknęliśmy się bezpośrednio. Myślimy o minionych zdarze-

niach, o teraźniejszości i przyszłości. Są to procesy poznaw-

cze ściśle powiązane funkcjami, dzięki czemu możemy od-

zwierciedlać świat w pełny sposób, przeżywając równocześnie

obraz „rzeczy i niedostrzegalne ich cechy za pomocą myśli.

, Wśród procesów psychicznych, prócz poznawczych, wy-

różniamy uczucia. Są to takie przeżycia, jak miłość, zazdrość,

tęsknota i wiele innych. Współwystępują one i w pewnym

sensie współdziałają z procesami poznawczymi wpływając na

ich przebieg i treść oraz wzajemnie ulegając kierowniczej

funkcji procesów poznawczych. Te obopólne związki pozna-

my w przebiegu ich rozwoju i kształtowania się.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: