Gry i zabawy jako pedagogiczny środek przeciw agresji
Wstęp
1.Pojęcie i klasyfikacja zachowań agresywnych.
2.Przyczyny powstawania zachowań agresywnych.
3.Zabawa w pracy z dzieckiem agresywnym.
4.Przykłady zabaw i gier interakcyjnych.
Bibliografia
W naszym codziennym życiu , z każdej strony docierają do nas sygnały dotyczące niewłaściwych zachowań dzieci i młodzieży. Niektóre z nich są szczególnie nagłaśniane. Bardzo często telewizja emituje filmy czy bajki dla dzieci, w których dominuje agresja. Na rozwój agresywnych postaw mają wpływ również czasopisma, kino, video, internet czy gry komputerowe.
E Dzieci chłoną te obrazy bezkrytycznie. Oglądanie sfilmowanych aktów agresji może być bardzo podniecające dla dzieci. Zapamiętują one zwykle więcej treści agresywnych. Stają się pobudzone emocjonalnie. Zaczynają wówczas prezentować zachowania agresywne .
tują one zwykle więcej treści agresywnych. Stają się pobudzone emocjonalnie
s prezentować zachowania agresywne.
Przez zachowanie agresywne rozumie się zachowanie skierowane przeciw określonym osobom lub rzeczom, przynoszące szkodę przedmiotowi agresji, przybierające formę ataku, czy napaści fizycznej lub słownej. (Z. Skorny, 1968).
Według R. Mandla (1959) agresja - jest aspołecznym sposobem zachowania się wynikającym z wrogich tendencji i chęci szkodzenia innym lub niszczeni , natomiast U. Bronfenbren i H. N. Rucciuti pojęcie agresji definiują następująco - agresja to pewne działanie, myśl lub impuls, którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej, realnej lub symbolicznej określonej osobie bądź jej reprezentantowi.Jak podaje encyklopedia pedagogiczna pod red. W. Pomykało można wyróżnić dwie różne formy agresji:bezpośrednią - fizyczną;pośrednią - słowną.Na agresję fizyczną składać się mogą takie zachowania jak: - uderzenie, potrącenie, szarpanie, wyrywanie przedmiotów, podstawianie nogi, kopanie;reakcje mimiczne, takie jak: wykrzywianie się, przedrzeźnianie, posługiwanie się w toku agresji przedmiotami martwymi, rzucanie, uderzanie, kłucie.
Zachowanie te to tzw. agresja fizyczna - bezpośrednia, dająca często kompleks zachowań przybierających postać bójek, przestraszania, drażnienia, wybuchów złości skierowanej na kogoś lub coś. Drugi typ zachowań to tzw. agresja słowna. Atak słowny polegać może na: grożeniu, straszeniu będącym zapowiedzią przykrych konsekwencji, jakie oczekują daną osobę, jeżeli nie zachowa się zgodnie z wolą agresora. Może również przybrać postać werbalnego odbierania bądź ograniczania swobody i uprawnień przysługujących danej osobie, np. odsuwanie od pewnych czynności, zabranianie uczestnictwa w niektórych pracach czy zabawach. Często występującą w środowisku uczniów postacią agresji słownej są wypowiedzi poniżające osobę atakowaną: wyśmiewanie, kpiny, złośliwe uwagi połączone z naśladowaniem gestów, mimiki, wyglądu, sposobu zachowania drugiej osoby, złośliwe przezwiska. Dotkliwość tych postaci agresji bywa często znacznie większa niż agresji fizycznej, bowiem ranią one godność osoby będącej przedmiotem agresji, narażają ją na upokorzenie i ośmieszenie. Rodzajem agresji słownej jest także rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o danej osobie: obmawianie, plotkowanie, skarżenie, donoszenie.Charakterystyczne dla dzieci jest kierowanie agresji na obiekty zastępcze, bardziej dostępne i bezbronne. Tak więc na przykład dziecko odczuwające złość wobec ojca może kopać psa, bić młodsze dziecko itp.
Ekstremalną formą agresji jest okrucieństwo, które jest szczególnie trudnym problemem wychowawczym. Jest to działanie niszczące fizycznie lub psychicznie żywą istotę, w sposób szczególnie gwałtowny lub wymyślny.
Agresywne zachowanie się może przejawić się w 3 głównych formach:
1. W formie izolowania się, nie patrzenia na siebie nawzajem, wzajemnego unikania się, nie odzywania się do siebie, trwałego zerwania wszelkich stosunków itp.
2.W formie „demonstrowania” aktywnego okazywania swego niezadowolenia przez gesty, miny, wyrzuty i wymówki, mniej lub bardziej przejrzyste aluzje.
3.W formie ataku, agresji polegającej na czynnościach zmierzających do zaszkodzenia danej osobie, osłabienia jej, sprawienia jej bólu.
.
2.Przyczyny powstawania zachowań agresywnych
Przyczyną agresji może być frustracja (u dzieci np.: brak uznania społecznego, brak samodzielności).
Agresywne zachowania mogą być wynikiem mimowolnego naśladowania agresywnych zachowań innych osób, z którymi dana osoba się spotyka.
Agresja może być narzędziem, sposobem umożliwiającym osiągnięcie celu np. chłopiec potrzebujący pieniędzy, wymusza je od innych dzieci grożąc im pobiciem, zaś w razie oporu realizuje swe groźby, czy dziecko, które grozi rodzicom, że w razie odmowy spełnienia jego żądań zniszczy określony przedmiot, zdemoluje mieszkanie lub popełni samobójstwo .
Do zachowań destruktywnych zaliczamy: darcie, rzucanie, uderzanie, kopanie, wyważanie, wybuchy złości.
Agresja powstaje nie tylko na tle konfliktów związanych z procesami rozwoju psychoseksualnego, lecz może być również następstwem frustracji wywołanej zahamowaniem zaspokojenia szeroko rozumianej potrzeby przyjemności.
Gdy agresja nie może wyładować się na zewnątrz w skutek działania czynników hamujących wtedy skierowuje się do wewnątrz i staje się źródłem skłonności masohistycznych.
Źródłem agresji może stać się lęk. Każde dziecko pragnie być kochane, chce by życzenia jego spełniały się, by życie układało się pomyślnie. Jeśli zostaną zawiedzione nadzieje dziecka, odczuwa ono lęk.
Istnieje zależność agresywnego zachowania się od pewnych warunków środowiskowych np. wzory agresywnego zachowania się występujące w danej grupie, akceptacja agresywnego zachowania się przez członków grupy oraz anonimowość jednostki działającej w grupie.
Są również czynniki wrodzone, do których zalicza się pewne cechy temperamentu tj.impulsywność poziomu aktywności, intensywność reakcji i niezależności.
Tam, gdzie mamy do czynienia z przewlekłym, długotrwałym niezaspokojeniem podstawowych potrzeb biologicznych bądź psychicznych ze zwiększonym prawdopodobieństwem spodziewać się można wystąpienia zachowań agresywnych.
Jeśli uczniowie w środowisku szkolnym przeżywają częsty brak poczucia bezpieczeństwa, nie mogą zdobyć uznania, poczucia sukcesu, jeśli niezaspokojona jest ich potrzeba bliskich, przyjaznych kontaktów z rówieśnikami, z nauczycielami, potrzeba samodzielności, wówczas, pojawić się mogą agresywne zachowania ucznia. Osoba ta uczy się reagować na frustrację agresją, w olbrzymim stopniu od innych.
Dziecko zabierające zabawkę innemu, rodzic wywołujący napięcie spowodowane niepowodzeniem w pracy, odgrażaniem się zwierzchnikowi czy planowaniem sposobu „odegrania się”, nauczyciel w zdenerwowaniu drwiący z niewiedzy ucznia, bohaterowie filmowi czy literaccy osiągający swoje cele w drodze przemocy – to wszystko modele agresywnego zachowania się , jakże zaraźliwego i łatwo upowszechniającego się.
Głównym źródłem uwarunkowań jest rodziną. Rodzice są pierwszymi osobami uczącymi i wychowującymi dziecko; stosują przy tym skomplikowany system kar i nagród, mających ukształtować u dziecka określone formy prawidłowych zachowań, a zahamować inne uznane przez nich za niepożądane.
W przypadku, gdy rodzina nie spełnia właściwie wszystkich swoich funkcji dochodzi do zaburzeń, które manifestują się agresją.
Do czynników mających wpływ na to zaliczamy:
ü zachowania agresywne rodziców,
ü stosowanie surowych kar wobec dzieci,
ü pozwalanie na agresję,
ü zachęcanie do agresji,
ü niezaspokajanie podstawowych potrzeb psychicznych dziecka, a zwłaszcza
kontaktów uczuciowych,
ü niezaspokojenie potrzeby uznania społecznego i samodzielności,
ü stosowanie kar fizycznych, które nie dość, że wywołują u dziecka frustrację to
są zachowaniami agresywnymi,
ü niewłaściwa atmosfera domu rodzinnego tj. chłód emocjonalny lub nadmierna
opieka i czułość,
ü występowanie stałych napięć i konfliktów,
ü niestała struktura rodziny,
ü niewłaściwe metody wychowawcze domu i szkoły (nadmierne wymagania,
kary),
ü całkowity brak opieki domowej, nędza,
ü wpływ czynników dziedzicznych i awantury domowe.
Do przezwyciężania agresji mogą służyć niektóre zabawy i ćwiczenia interakcyjne, gdyż w czasie nich agresji można nadać określoną formę.
Młodzi ludzie powinni umieć doświadczać tego, że również złość, wściekłość i agresja należą do natury każdego człowieka i dlatego też oni również mogą je odczuwać i wyrażać , bez jednoznacznego strachu czy poczucia winy, bowiem dopiero wtedy da się je kontrolować i konstruktywnie przezwyciężać.
Dzieci podczas zabaw mogą wreszcie pokazać co ich denerwuje w innym koledze , co mu się nie podoba w zachowaniu koleżanki . Zabawy te w dużym stopniu wpływają na rozwój własnego ,,JA” . Dzieci nieśmiałe mogą wreszcie pokazać czego nie lubią w zachowaniu innych nie bojąc się reakcji kolegi , czyli uderzenia .
Wściekłość jest stanem wysokiego napięcia wewnętrznego , które zawsze będzie występowało i którego nie można zagłuszać . Kto wciąż trzyma w ryzach swoje uczucia nie może przedstawić otoczeniu własnego siebie ani swoich potrzeb . Wcześniej czy później taka osoba musi ,, wybuchnąć” i to będzie zachowanie na pewno agresywne . Dlatego jest bardzo ważne aby dzieci miały stworzone sytuacje , w których mogą pokazać tą złość , wściekłość i agresję . Będą to sytuacje sztucznie stworzone , rozładowujące napięcie wśród dzieci .
W zabawie są pobudzane ważne procesy nauczania , mimo to zabawa nie jest poważna . Są dozwolone różne chwyty , sprawia dzieciom dużo radości , mogą występować zachowania agresywne , ale są one pod kontrolą .Gry powodują , że dzieci odreagowują napięcia , nabierają dystansu do pewnych sytuacji np. . Dziecko otwarcie mówi ,,Czego się boi” , nie bojąc się odwetu . Nawet te dzieci nieśmiałe widząc , że inni mówią o tym nabierają większej śmiałości i również zabierają głos .
W ćwiczeniach i zabawach agresji można nadać określoną formę . Tego rodzaju pozorne walki spełniają szereg funkcji :
· Służą wyrażaniu złości i wrogości
· Pozwalają na przynosząca ulgę regresję , oddalają od społecznego przymusu
· Prowadza paradoksalnie do solidarności i zaufania do uczestników
· Uwrażliwiają na społeczną definicję agresywnego zachowania
· Dzięki nim można bez wstydu i sankcji rozmawiać na tematy tabu , np. o przekleństwach
· Możliwa jest zamiana ról
Zabawom przeciwko agresji można przypisać wiele celów nauczania :
· Dostrzeganie i wyrażanie agresywnych uczuć
· Rozpoznawanie elementów wyzwalających w nas złość
· Lepsze zrozumienie siebie i innych
· Opanowanie agresji i wściekłości
· Nawiązywanie nie agresywnych kontaktów
· Pokojowe rozwiązywanie konfliktów
Przeprowadzanie gier i zabaw nie wymaga szczególnych przygotowań. Zabawy te na pewno są głośne i potrzebują po ich zakończeniu wyciszenia .
Gry i zabawy można podzielić na kilka grup w zależności od celu jakim mają służyć:
ü Dostrzeganie agresywnych uczuć i ich wyróżnianie.
ü Rozpoznawanie przyczyn wściekłości i agresji
ü Uczymy się lepiej rozumieć siebie samych i innych ludzi.
ü Opanowanie i przezwyciężanie złości i agresji.
ü Budowanie poczucia własnej wartości i silnej osobowości.
ü Nawiązywanie nieagresywnych kontaktów.
ü Pokojowe rozwiązywanie konfliktów.
„Podróż do Krainy Wściekłości”
Cel: dostrzeganie agresywnych uczuć i ich wyrażanie.
Prowadzący opowiada historyjkę, w trakcie której wykonywane są określone ruchy – wszystkie dzieci je powtarzają, mogą wymyślać też własne.
„Udajemy się dziś w podróż do tajemniczego kraju. Jedziemy długo pociągiem. Wreszcie pociąg zatrzymuje się, dotarliśmy do Krainy Radości. Ludzie, którzy tu mieszkają, są zawsze radośni i uśmiechnięci. Cieszą się już od rana, jak tylko wstaną. Przeciągają się z zadowoleniem, witają się z nami uśmiechem, podskakują do góry z radości, obejmują nas i tańczą z nami dwójkami, trójkami, w dużym kole, żadne dziecko nie jest samo... Niestety, musimy jechać dalej. Wsiadamy do pociągu i jedziemy…Nagle robi się ciemno. Pociąg staje – dotarliśmy do Krainy Wściekłości. Tu mieszkają ludzie, którzy czują się obrażeni i niesprawiedliwie traktowani. Są źli i zdenerwowani, tupią nogami, potrząsają głowami, ściskają dłonie w pięści i wołają: Nie lubię cię! Wreszcie nasza lokomotywa sapie i wzywa nas do pociągu. Zatrzymujemy się, nabieramy dużo powietrza do płuc… i uspokajamy się. Wsiadamy do pociągu i jedziemy dalej… Pociąg zatrzymuje się na końcowej stacji – jesteśmy w Krainie Spokoju. Wszyscy ludzie uśmiechają się, poruszają się spokojnie i ostrożnie, delikatnie głaskają się nawzajem, prowadzą się za ręce albo siedzą spokojnie obok siebie. Jest cicho…”
Fantazja w czasie podróżowania nie ma granic. Można się przemieszczać innym środkiem lokomocji. W każdym jednak przypadku podróż powinna się zakończyć w Krainie Spokoju.
Jak czują się dzieci w trakcie podróży? Jak czują się po jej zakończeniu?
Grupa siedzi w kole. Dzieci wypowiadają po kolei swoje imię i pokazują, co robią, kiedy są wściekle, na przykład:
§ Nazywam się Karolina. Kiedy jestem wściekła, robię tak:lewą ręką wykonuje ona taki ruch, jakby chciała uderzyć.
§ Nazywam się Tomek.. Kiedy jestem wściekły, robię tak:prawą nogą wykonuje on taki ruch, jakby chciał kopnąć.
§ Nazywam się Jakub. Kiedy jestem wściekły, robię tak:uderza ściśniętymi w pięści dłońmi w obie skronie. itd.
Cel: dostrzeganie agresywnych uczuć i ich wyrażanie.Każdy uczestnik dostaje karteczkę z nazwa stanu emocjonalnego (np.: wystraszony, obrażony, delikatny, smutny, wesoły, wściekły). Jego zadaniem jest pokazać ta emocje. Po każdej demonstracji dzieci próbują odgadnąć, jakie uczucie zostało wyrażone. Na koniec rozmawiamy o tym, jak można rozpoznać różne stany emocjonalne; które uczucia są łatwe, a które trudne do pokazania. Jakie uczucia mogą nam się pomylić?
Cel: dostrzeganie agresywnych uczuć i ich wyrażanie.Jest to ćwiczenie plastyczne. Przydadzą się farby, flamastry i papier. Dzieci maja za zadanie namalować uczucia, które im towarzysza, gdy tracą panowanie nad sobą (np.: wściekłość, strach, zdenerwowanie, bezradność). Kto chce, wyjaśnia swój obrazek. Ważne, by mówił w pierwszej osobie liczby pojedynczej, bo to jego uczucia. Można wypróbować, jak ten obrazek zmienić na bardziej pozytywny - poprzez dodanie nowych kształtów, kolorów, zamalowanie czegoś. Można spróbować z agresji zrobić przyjaźń albo pewność siebie ze strachu. Czy łatwo było namalować swoje uczucia? Czy łatwo zmienić wściekłość w spokój?
Agresja na obrazku
Cel: dostrzeganie agresywnych uczuć i ich wyrażanie.Uczestnicy wyszukują w starych czasopismach i gazetach zdjęcia, które ich zdaniem wyrażają agresje. Każdy wycina jedno. Potem wspólnie wszyscy oglądają wybrane fotografie. Czy są jakieś elementy (treści, kolory, techniki, motywy), które pojawiają się szczególnie często, które kojarzą się z agresja?
Cel: dostrzeganie agresywnych uczuć i ich wyrażanie.Dzieci przeobrażają się w dzikie zwierzęta. Naśladują ich zachowania - glosy i ruchy. Prychają, szczerzą zęby, biegają w koło, pełzają i syczą jak wąż, tupią nogami, trąbiąc jak słonie, wyją jak wilki. Zagrażają sobie nawzajem. Nie wolno jednak rzeczywiście atakować innych zwierząt. Jedynie grozimy im gestami i zachowaniem. Po pewnym czasie wszyscy zbierają się na sygnał prowadzącego na pokojowej konferencji zwierząt.
Denerwuje mnie u ciebie...
Dzięki temu ćwiczeniu każde dziecko ma możliwość powiedzenia drugiej osobie w spokoju swojego krytycznego zdania na jej temat. Dana skarga rozpoczyna się bowiem od stów: „Jesteś naprawdę w porządku, ale denerwuje mnie u ciebie..." Dziecko, do którego skierowana jest ta wypowiedź nie może się usprawiedliwiać, lecz musi za każdym razem odpowiedzieć: „Dziękuje ci bardzo, że mi to powiedziałeś". Ćwiczenie to najlepiej udaje się w kręgu. Jedno z dzieci zbiera się na odwagę i zaczyna.
Wstaje i podchodzi do tego uczestnika, któremu chciałoby coś powiedzieć, na przykład: „Beato, jesteś naprawdę w porządku, ale denerwuje mnie u ciebie, że zawsze chcesz bawić się z Julią, która jest przecież moją przyjaciółką". Beata odpowiada: „Dziękuję ci bardzo, że mi to powiedziałeś". Teraz wstaje drugie dziecko, potem trzecie i tak dalej, aż wszyscy, którzy mają na to ochotę, wyrzucają z siebie złość na inne dzieci. Dopiero wtedy cała grupa ma możliwość porozmawiania na temat swoich uczuć i doświadczeń, zdobytych w trakcie ćwiczenia. Jak czujemy się, kiedy zmuszeni jesteśmy powiedzieć osobie, która nas denerwuje, najpierw coś miłego? Jak czujemy się, gdy jesteśmy atakowani, a nie wolno się nam bronić? Jak czują się dzieci, które nie wzięty aktywnego udziału w tej zabawie?
Warunkiem przeprowadzenia tego ćwiczenia jest zaufanie wśród członków grupy. Ważne jest, by stosować je ze szczególną ostrożnością.
Cel:rozpoznawanie przyczyn wściekłości i agresji.
...
grudzien33