Zaburzenia socjosfery – nikotynizm
Pierwsze doniesienia o paleniu tytoniu pochodzą z XV w., tj. od czasu odkrycia Ameryki przez Kolumba
Nazwa „nikotyna” pochodzi od nazwiska Jana Nicota, posła francuskiego w Portugalii, który podarował królowej Katarzynie de Medici roślinę „wypędzającą choroby z głowy i mózgu”
Palenie tytoniu może doprowadzić do nikotynizmu, czyli nałogu palenia lub żucia tytoniu bądź zażywania tabaki; towarzyszą mu bardzo silne objawy uzależnienia psychicznego i farmakologicznego, porównywalne z narkomanią; w mniejszym stopniu występują też symptomy fizyczne
Głównym składnikiem tytoniu powodującym uzależnienie jest nikotyna – naturalny alkaloid roślinny występujący w liściach tytoniu [kilka procent masy]
Nikotyna szybko wchłania się z błony śluzowej jamy ustnej i pęcherzyków płucnych do krwioobiegu; wydalana z organizmu głównie z moczem w postaci niezmienionej i metabolitów [kotynina], a także ze śliną i sokiem żołądkowym
Silne zatrucie nikotyną:
nudności, wymioty, ślinotok, bóle głowy i brzucha, biegunka, zimne poty, uczucie osłabienia kończyn dolnych, wzrost, a później spadek ciśnienia tętniczego krwi; przy większych dawkach - drgawki i zgon spowodowany niewydolnością krążeniowo – oddechową; u osób niepalących dawka powodująca zgon wynosi 40 – 60 mg nikotyny
Nikotyna nawet w małych dawkach bardzo silnie oddziałuje na ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy [czas pomiędzy zaciągnięciem się papierosem a stymulacja ośrodków mózgowych to zaledwie 10 sekund]
Głębokość uzależnienia bardziej zależy od objętości dymu wdychanego do płuc niż od ilości wypalanych papierosów
W palącym się papierosie stwierdzono obecność ponad 4 tys. związków chemicznych i pierwiastków, z czego ponad 40 ma działanie toksyczne, mutagenne, teratogenne i karcynogenne:
Nikotyna, ciała smołowate, tlenek węgla [czad], wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne [benzopiren], nitrozaminy, pierwiastki promieniotwórcze [Pb210, Ra226, C14, Po60, K40], metale ciężkie [arsen, kadm – toksyczny dla mózgu, serca, nerek], estry kwasów tłuszczowych, wolne kwasy tłuszczowe, tlenki azotu, amoniak, cyjanowodór, aldehydy mrówkowy i octowy, fenole, ketony, lotne kwasy, chlorek winylu, aceton, polon, formaldehyd, siarkowodór, toluidyna, toluen, metanol, naftyloamina, piren, uretan, akrydyna
Motywacje palenia papierosów:
Ø Ciekawość
Ø Wpływ środowiska
Ø Udawanie dorosłych
Ø Bunt młodości
Ø Łagodzenie napięcia nerwowego
Ø Usuwanie zmęczenia, senności i głodu
Ø Stymulacja zmysłowa
Ø Niskie poczucie własnej wartości
Podobieństwo struktury acetylocholiny i nikotyny sprawia, że receptory cholinergiczne w o.u.n., płytce nerwowo – mięśniowej, nadnerczach reagują na nikotynę
Palenie tytoniu wpływa na:
1) Ośrodkowy układ nerwowy – uczucie odprężenia, zmniejsza zdenerwowanie i napięcie, poprawa koncentracji i pamięci świeżej
2) Układ hormonalny – zwiększenie poziom hormonu antydiuretycznego, somatotropiny, prolaktyny, hormonu adrenokortykotropwego, kortyzolu, katecholamin, serotoniny, dopaminy, unieczynnienie prostacykliny [hormon o działaniu przeciwmiażdżycowym, rozszerzającym naczynia wieńcowe]
3) Układ krążenia – przyspieszenie tętna aż do wywołania tachykardii lub zaburzeń rytmu serca [arytmie komorowe, nadkomorowe, częstoskurcz komorowy, migotanie komór], upośledzenie kurczliwości mięśnia sercowego, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, skurcz naczyń wieńcowych i obwodowych, powstawanie zaburzeń ukrwienia, rozwój choroby niedokrwiennej
4) Metabolizm – podwyższenie we krwi poziom cukru, mleczanów, cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL, zwiększenie tlenowego zapotrzebowania tkanek, zwiększenie stężenia tlenkowęglowej hemoglobiny, zaburzenia metabolizmu wewnątrzkomórkowego, niedobory magnezu i pierwiastków śladowych
5) Hemostazę – wzrasta poziom fibrynogenu, płytkowego czynnika VII i VIII, agregacji i adhezji płytek oraz zwiększenie krzepliwości krwi
6) Układ immunologiczny – pośledzenie syntezy przeciwciał, obniżenie poziomu witaminy C w organizmie
7) Układ oddechowy – długotrwałe zaburzenie ruchu rzęsek nabłonka rzęskowego dróg oddechowych, zwiększenie częstości występowania wielu chorób dróg oddechowych [zakażenia, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rozedma płuc, gruźlica, zapalenie płuc], charakterystyczny kaszel palaczy
8) Przewód pokarmowy – pobudzanie wydzielania histaminy i soku żołądkowego, zmniejszenie wydzielania śluzu przez komórki dodatkowe błony śluzowej żołądka, wpływ na motorykę przewodu pokarmowego [nikotyna w małych dawkach pobudza, w dużych – hamuje], uszkodzenie wątrobę, przewlekłe zapalenie trzustki, nieżyt błony śluzowej przewodu pokarmowego, chorobę wrzodową, zaburzenia trawienia
9) Narządzy zmysłów – obniżenie ostrości widzenia, neuropatia nerwu wzrokowego
10) Zmniejszenie potencji seksualnej i płodności
11) Działanie leków – [beta adrenolitycznych, neuroleptycznych, anksjolitycznych, niestereoidowych przeciwzapalnych, opioidów, metyloksantyn] obniżenie ich stężenia we krwi
U palących ciężarnych stwierdzono częstsze występowanie ciąży pozamacicznej, poronienia samoistne, krwawienia we wczesnej ciąży, porody przedwczesne i martwe, niską masę urodzeniową noworodków, przedwczesne oddzielenie i uszkodzenie łożyska
Toksyczne składniki dymu tytoniowego przenikają do mleka matki i powodują u dziecka brak apetytu, nudności, biegunki, bezsenność, gorszy rozwój psychofizyczny
Palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe, rozwoju miażdżycy, zawału mięśnia sercowego
33 – 50% zawartości dymu tytoniowego wydalanego do aerosfery wdycha palacz bierny
Objawy zespołu odstawienia nikotyny:
Ø Nieprzeparta chęć zapalenia papierosa
Ø Irytacja
Ø Stany lękowe
Ø Pogorszenie nastroju
Ø Trudności w koncentracji
Ø Niepokój
Ø Bezsenność
Ø Zmęczenie
Ø Obniżenie tętna
Ø Wzmożony apetyt
Ø Bóle głowy
madziula05