prelekcje (7) Stawonogi o znaczeniu medycznym.doc

STAWONOGI I KRĘGOWCE O ZNACZENIU MEDYCZNYM

Zwierzęta trujące

• TOKSYNA znajduje się w różnych częściach ciała i powowduje zatrucie tylko w sposób bierny (np po spozyciu zwierzęcia) – mięczaki, płazy, ryby (fugu)
• Trucizny znajdują się w specjalnie do tego przystosowanych organach i w sposób aktywny przekazywane są ofiarom powodując u nich różne reakcje

Leiurus sp (skorpion)

• • Wolnożyjący pajęczak
  • Prowadzi nocny tryb życia
  • Aktywny tylko w sezonie letnim
  • Występuje w krajach klimatu gorącego
  • Jad niektórych skorpionów zawiera neurotoksyny powodujące gwałtowne reakcje ogólne bez uprzednich objawów miejscowych
  • W ciągu 24-48 godzin może dojść do śmierci z powodu niewydolności układu oddechowego/krążenia (zwłaszcza u dzieci)

Pediculus humanus (wesz ludzka)

• • • Pasożyt bezwzględny
    • Synantropijny
    • Kosmopolityczny
    • Ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie
    • Samica trochę większa
    • Aparat gębowy kłująco-ssący
    • Żywi się krwią
    • Pobiera pokarm i w dzień i w nocy
    • Nie może przebywać poza organizmem żywiciela dłużej niż kilka dni
    • Praktycznie pasożytuje tylko na człowieku
    • Występują 2 odmiany:

·         P. humanus humanus – wesz odzieżowa

·         P. humanus capitis – wesz głowowa

• • • Niewielkie różnice morfologiczne między nimi są wynikiem ekologicznej zmienności przystosowawczej
    • Jajo czyli gnida jest przytwierdzone do do włosa wydzieliną gruczołu cementowego. Posiada ono wieczko
    • Pediculus humanus powoduje wszawicę
    • Uczestniczy w transmisji bakterii wywołujących:

·         Gorączkę okopową

·         Dur epidemiczny

·         Dur powrotny

Pthirus pubis (wesz łonowa)

• • • • • Pasożyt bezwzględny
        • Kosmopolityczna
        • Poza organizmem człowieka może przeżyć 12 – 24 godziny
        • „Na” człowieku żyje 3 tygodnie
        • Umiejscawia się w owłosieniu łonowym
        • Może tez umiejscawiaś się na brodzie, rzęsach (powoduje wtedy zapalenie spojówek i brzegów powiek; u dzieci utrudnia otwieranie powiek)
        • Składa na włosach jaja przytwierdzone wydzieliną gruczołu cementowego; posiadają wieczko
        • Nie uczestniczy w transmisji chorób i zarazków

Anopheles maculipennis (komar widliszek)

• • • • • • Występuje na terenie Europy i Azji południowo-zachodniej
          • Narząd gębowy kłująco-ssący
          • Tylko samica pije krew – narząd gębowy samca zredukowany
          • Kłuje wiosną i latem o zmierzchu, w nocy i o świcie
          • Rozwija się w naturalnych zbiornikach wodnych zawierających czystą, dobrze natlenowaną wodę
          • W klimacie umiarkowanym rozwija się 3-4 tygodnie
          • Ślina zawiera składniki drażniące i u osób wrażliwych może wywoływać odczyny alergiczne
          • Przenosi pierwotniaki z rodzaju Plasmodium wywołujące malarię

Culex pipiens (komar kłujący)

• • • • • • • Występuje w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej (również w Polsce pospolity)
            • Polimorficzny
            • Środowisko miejskie, podmiejskie
            • Brązowo-żółty
            • Samica odżywia się krwią zwierząt/człowieka (samiec nie)
            • Najczęściej kłują w sierpniu i na początku września
            • Potrafią kłuć zimą – w ciepłe dni lub w klimatyzowanych pomieszczeniach
            • Ślina powoduje świąd, który u osób wrażliwych może wywołać stany zapalne skóry
            • Przeosi ornitozy oraz wirusy neurotropowe z ptaków domowych/dzikich m.in. na ludzi

Calliphora vicina (plujka)

• Kosmopolityczna tylko os dorosły
• Rzadko wytępuje w tropikach
• Długość ciała ok 1 cm
• Larwy zanieczyszczają wydalinami produkty żywnościowe (głównie mięso); składają tam jaja
• Dorosłe owady wysysają krew/ropę z ran
• Aparat gębowy ssąco-liżący
• Transmisja:
• • Choroby infekcyjne
  • Choroby pasożytnicze (tasiemce, glisty, pierwotniaki)
• Powodują muszyce (które leczy się chirurgicznie)
• Larwy wykrywane są w ranach, ropiejących wrzodach skórnych

Pulex irritans (pchła ludzka)

• • Kosmopolityczna
  • Larwy żyją w ścianach, podłogach; na śmietnikach
  • Dorosłe żyją na żywicielu
  • Samce i samice żywią się krwią
  • Powodują odczyny alergiczne
  • Aparat gębowy kłująco-ssący
  • Brunatna
  • Transmisja:
  • • Dur endemiczny
    • Dżuma
    • Tularemia
  • Żywiciel pośredni dla:
  • • Diphylidium canium (tasiemiec psi)
    • Hymenolepis nana (tasiemiec karłowaty)
    • Hymenolepis diminuta – pasożyt szczurów; może zarazić człowieka

Sarcophaga haemorrhoidalis (ścierwica)

• • • Kosmopolityczna (rzadsza w Europie północno-wschodniej)
    • Ma 10 do 15 mm długości
    • Na odwłoku widoczna szachownica
    • Jajożyworodna
    • Larwy umiejscawiają się w okolicach naturalnych otworów ciała; ran
    • Pasożyt przygodny
    • Larwy mają zdolność czynnego wnikania do tkanek. Powodują muszyce (powstają wtedy ropnie i zgorzele)
    • Larwy często spotykane w padlinie i kale ludzkim

Apis mellifera (pszczoła miododajna)

• działanie jadu pszczoły: àneurotoksyczne, àkrwotoczne (uszkadza naczynia krwionośne), àcytotoksyczne, àhemolityczne
• • substancje czynne:
  • substancje niskocząsteczkowe (kwas mrówkowy, aminy biogenne àhistamina [mediator reakcji uczuleniowej])
  • peptydy (milityna, kininy, czynnik degranulujący mastocyty)
  • proteiny (hialuronidaza, fosfolipaza A, fosfataza, esteraza)
• skutki użąslenia:
• • reakcja uczuleniowa, obrzęk, świąd, pokrzywka, osłabienie, ucisk w klatce piersiowej, bóle i skurcze brzucha, nudności, zawroty głowy, senność, trudności w oddychaniu, wymioty, biegunka
  • wstrząs anfilaktyczny (u nadwrażliwych): spadek ciśnienia krwi, sinica, splątanie, utrata przytomności, śmierć
• dawka śmiertelna
• • (masa 70 kg - dorosły) 245 mg (ok. 500 użądleń)
  • (masa 5 kg – noworodek) 20 mg (ok. 40 użądleń)
• pierwsza pomoc
• • (podskórnie/dożylnie) 0,2-0,5 ml roztworu adrenaliny 1:1000
  • środek przeciwhistaminowy
  • osoby uczulone powinny nosić ze sobą pakiet (tak na wszelki wypadek)

Paravespula(Vespula) vulgaris (osa zwyczajna)

Składniki jadu żądłówek:

• • • • • Toksoalbuminy
        • Kwas mrówkowy
        • Histamina
        • Acetylocholina
        • Liczne enzymy np hialuronidaza

Jad jest trujący tylko wchłonięty droga pozajelitową. Dawka śmiertelna dla dorosłego wynosi ok 245mg (ok 500 użądleń); dla dzieci – ok 20mg (40 użądleń)

Szczególnie niebezpieczne są ukązenia w okolice szyi i głowy (działanie jadu na ośrodkowy układ nerwowy) i krtani lub gardła (ryzyko uduszenia)

Użądlenie jest bolesne i pozostawia miejscowy obrzęk.

Pomaga cebula, Altacet, wapno i popiół z papierosa rozrobiony z wodą.

W każdej populacji ok 2% to osoby pierwotnie nadwrażliwe. U nich użądlenie powoduje wstrząs anafilaktyczny prowadzący do śmierci.

OSA

• • • • • Agresywna
        • Występują w znacznej liczebności w danym miejscu
        • Mogą być niebezpieczne dla człowieka
        • Gniazdo jest zbudowane z przeżutego drewna, „kartonu”, z wypełnionymi powietrzem przestrzeniami pomiędzy. Można je znaleźć w ziemi lub miejscach osłoniętych

ŻĄDŁĄ

• • • • • U pszczoły ma ono ząbki niepokryte pochewką (pszczoła żądli tylko raz)
        • U osy ząbki pokryte pochewką (może żądlić wielokrotnie)

Vespa crabro (szerszeń)

• • • • • • Roślinożerny
          • Nieagresywny
          • Nieniepokojony nie jest skłonny do ataku
          • Gniazdo z masy papierowej

Bufo bufo (ropucha szara)

• • • • • • • Jeden z największych płazów w Polsce
            • Posiada gruczoły jadowe w brodawkach skórnych:

·         Bufoteninu o właściwościach nasennych (aminy biogennne)

·         Bufogeniny o działaniu podobnym do glikozydów nasrcowych, np bufotalina (toksyny steroidowe)

• • • • • • • Krew ropuchy jest trująca

Vipera berus (żmija zygzakowata)

• Jedyny jadowity wąż w Polsce
• Brązowa, srebrzysta albo czarna z zygzakiem na grzbiecie; na głowie X albo Y
• Prowadzi nocny tryb życia, ale poluje rónież w dzień
• Lubi miejsca suche, nasłonecznione
• Produkuje niewiele jadu i jest on bardzo groźny
• Niedrażniona nie atakuje:
• Jad:
• • Hemoragina (uszkadza ściany naczyń)
  • • Krwawienie z nosa
    • Krwiomocz
    • Wynaczynienie krwi
  • Hemolizyna (powoduje rozpad erytrocytów)
  • • Niedokrwistość
    • Żółtaczka
  • Neurotoksyny (porażają ośrodkowy układ nerwowy)
  • • Zawroty głowy
    • Nudności
    • Wymioty
  • Hialuronidaza (enzym trawiący polimer kwasu hialuronowego – głównego składnika istoty podstawowej tkanki łącznej)
  • • Ułatwia rozprzestrzenianie się jadu
• Dawka śmiertelna: 100-175mg
• Pierwsza pomoc:
• • Unieruchomić kończynę
  • Niektórzy uważają, że należy założyć szeroką opaskę kilka cm nad ukąszeniem
• Serum antivipericum – surowica przeciw jadowi żmii