prelekcje (5) Rośliny i pierwotniaki o znaczeniu medycznym.doc

ROŚLINY I PIERWOTNIAKI O ZNACZENIU MEDYCZNYM

Roślinne substancje toksyczne:

• Alkaloidy –są metabolitami wtórnymi; są to pierścieniowe związki chemiczne zawierające azot w pierścieniu (np kofeina, solanina, kolchicyna, nikotyna)
• Glikozydy cyjanogenne – związki składające się z części cukrowej i niecukrowej (zawarte w gorzkich migdałach, nasionach wiśni, brzoskwini, moreli, śliw)
• Glikozydy nasercowe (np w naparstnicy)
• Olejki eteryczne
• Aminokwasy niebiałkowe
• Peptydy
• Białka (np. toksalbumina rycyna z rącznika pospolitego powoduje aglutynację i hemolizę krwinek; inhibitor trypsyny z soi; fitohemaglutyniny z roślin motylkowych)
• Saponiny – obniżające napięcie powierzchniowe

Atropa belladonna L. – pokrzyk wilcza jagoda

• • Liście, kłącza i całe ziele są wykorzystywane w lecznictwie
  • Jagody są trujące
  • Ciała czynne: alkaloidy, flawonoidy i garbniki
  • Główne alkaloidy:

§         L-hioscyjamina

§         Atropina

§         Skopolamina

§         Belladonina

Alkaloidy te porażają nerwy przywspółczulne autonomicznego układu nerwowego, działają rozkurczowo na mięśnie gładkie (głównie oskrzela i przewód pokarmowy) – działanie parasympatykolityczne, powodują tachykardię, pobudzenie psychoruchowe, rozszerzenie żrenic, suchość w ustach, konwulsje, zaburzenia świadomości, drgawki.

Dawka śmiertelna – 10 jagód, 4 dla dzieci do lat 12

Datura stramonium L. – Bieluń dziędzierzawa

• Ciała czynne: alkaloidy, flawonoidy, saponiny
• Zawiera te same alkaloidy co belladonna (ma więcej skopolaminy, która poraża ośrodkowy układ nerwowy i nerwy obwodowe – działanie parasympatykolityczne)

Dawka śmiertelna – 15 nasion (znajdują się w charakterystycznej torebce nasiennej)

Działa przeciwastmatycznie, rozkurcza oskrzela i układ pokarmowy

Zatrucie belladonną/daturą

Węgiel aktywowany, powodowanie wymiotów, picie wody w dużych ilościach

Digitalis purpurea L. – naparstnica purpurowa

• Zawiera glikozydy nasercowe (purpurea glikozydy A i B)

Digitalis lanata – naparstnica wełnista

• Białe kwiatki
• Zawiera lanatocydy A, B, C, D i E, które mają silniejsze działanie od glikozydów naparstnicy purpurowej, ale słabiej się kumulują.

Glikozydy nasercowe hamują działanie pompy sodowo-potasowej w błonie komórkowej zmieniając przez to potencjał jonowy, przez co zaburzają bodźce, a przez to rytm serca:

• • Efekt inotropowy i tonotropowy + (wzrost siły skurczów i napięcia mięśnia sercowego)
  • Efekt chromotropowy i dromotropowy – (spadek częstości skurczów i pobudliwości serca – hamowanie przewodzenia bodźców do mięśnia sercowego)

Inne glikozydy:

• • • Scylaren z cebuli morskiej
    • Adonitoksyna z miłka wiosennego
    • Konwalotoksyna z konwalii majowej
    • Homatropina (pochodna atropiny, używana kiedyś w okulistyce przy badaniach dna oka)

Pasożytnicze pierwotniaki

Sposoby transmisji:

• • • • Kontakt bezposredni: rzęsistek pochwowy, rzęsistek policzkowy, ameby, lamblia
      • Żywiciel pośredni (przenosiciel biologiczny): zarodźce, świdrowce
      • Przenosiciel mechaniczny (np mucha na odnóżach): lamblia
      • Woda, żywność, powietrze: lamblia, ameby, Cryptosporidium

Cryptosporidium parvum:

• • • • • Gatunek kosmopolityczny
        • Pasożytuje w jelicie cienkim rzadziej w układzie oddechowym
        • Niszczy enterocyty, doprowadza do atrofii kosmków i przerostu krypt
        • Forma inwazyjna (oocysta) występuje w wodzie pitnej, jedzeniu, powietrzu
        • Powoduje kryptosporidiozę, której objawy zależą od odporności
        • Powoduje wodniste biegunki, gorączkę, utratę masy ciała, zespół złego wchłaniania, kaszel, duszności, obfitą wydzielinę śluzową
        • Wykrywanie – poprzez badanie kału(oocysty), treści dwunastnicy, plwociny; bronchoskopia, testy immunologiczne
        • Oocysta w środowisku jest inwazyjna przez 6 miesięcy. Chlorowanie wody nie niszczy oocyst.

Trichomonas tenax – rzęsistek policzkowy

• • • • • • Posiada 5 wici (jedna tworzy błonę falującą), aksostyl
          • Nie tworzy oocyst
          • Kosmopolityczny wiciowiec wytepujący w postaci trofozoitu w jamie ustnej
          • Wywołuje rzęsistkowicę
          • Więcej informacji – „Zarys parazytologii lekarskiej”

Trypanosoma Brucei gambinese

• Ma 2 postacie
• Przenosiciel biologiczny: mucha tse-tse (glossina palpalis)
• Wywołuje śpiączkę afrykańską
• Okres wylęgania: 2-23 dni; rzadko 2 lata
• W miejscu ukłucia powstaje odczyn albo wrzód
• Pasożytuje w krwi i chłonce (napadowe dreszcze, gorączka, powiększona wątroba, sledziona i węzły chłonne, bóle głowy i stawów, nudności) a potem w płynie mózgowo-rdzeniowym (zaburzenia psychiczne, pobudzenie psychoruchowe, spiączka)

Pasożyt przechodzi przez łożysko – choroba może być wrodzona!!!

Entamoeba gingivalis – pełzak dziąsłowy

• Tylko postać trofozoitu – nie tworzy cyst
• Transmisja drogą bezpośrednią człowiek-człowiek
• Nie udowodniono chorobotwórczości. Częściej spotykany przy stanach zapalnych jamy ustnej
• Więcej informacji: „Zarys parazytologii…”