Autorzy Janusz Czapi�ski Dariusz Doli�ski Helena Grzego�owska-Klarkowska Janusz Grzelak Maria Jarymowicz Miros�aw Kofta Maria Lewicka Grzegorz S�dek Andrzej Szmajke Bogdan Wojciszke Z�udzenia kt�re pozwalaj� �yc Szkice ze spo�ecznej psychologii osobowo�ci Praca zbiorowa pod redakcj� Miros�awa Kofty i Teresy Szustrowej Wydawnictwo Naukowe PWN WARSZAWA 2001 Ok�adk� i strony tytu�owe projektowa�a Karolina Lijklema Redaktor Teresa Szustrowa Redaktor techniczny Teresa Skrzypk�wska �35 30 Copyright � by Wydawnictwo Naukowe PWN SA Warszawa 2001 ISBN 83-0l-l3476-3 Wydawnictwo Naukowe PWN SA 00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10 tel: (022) 695-43-21 faks: (022) 826-71-63 e-mail: pwn@pwn.com.pl http://www.pwn.cora.pl Spis tre�ci Miros�aw Kofta Wprowadzenie. Czy z�udzenia pomagaj�, czy te� przeszkadzaj� nam radzi� sobie z wyzwaniami? ............................. 11 O czym m�wi� poszczeg�lne rozdzia�y tej ksi��ku? .................... 20 Konkluzje .................................................... 24 Literatura cytowana ............................................ 26 Maria Lewicka Czy jeste�my racjonalni? ..................................... 28 Racjonalny, czyli jaki? .......................................... 29 Czy jeste�my racjonalni? ........................................ 41 Cz�owiek jako intuicyjny statystyk .............................. 42 Cz�owiek jako intuicyjny badacz przyczyn zdarze� �.................. 49 Cz�owiek jako weryfikator hipotez .............................. 51 Cz�owiek - aktor czy obserwator zdarze�? ........................... 57 Literatura cytowana ............................................ 62 Bbgdan Wojciszke -Dane i pseudodane w procesie spostrzegania ludzi ........... 65 Dane i pseudodane............................................. 65 �r�d�a pseudodanych............................................ 66 Schematy poznawcze ........................................ 66 Ukryte teorie osobowo�ci ..................................... 74 Rola danych i pseudodanych w procesie formu�owania s�du ............. 78 Teoretyczne modele kszta�towania si� s�du ........................ 78 Trafno�� modeli ............................................ 80 Kiedy pseudodane staj� si� danymi? ................................ 83 Tendencyjne potwierdzanie przekona� ........................... 84 Samospe�niaj�ce si� proroctwa ................................. 86 Uwagi ko�cowe ............................................... 89 Literatura cytowana ............................................ 89 Maria Jarymowicz Czy jeste�my egoistami? ...................................... 91 O naturze egoizmu ............................................. 92 Paradoks egocentryzmu: prawdy ukryte przed samym sob� .............. 94 Ego zagro�one i s�abe jako �r�d�o egocentryzmu .................... 95 Egocentryzm �ja totalitarnego" ................................. 98 Czy jeste�my altruistami? ........................................ 103 Motywy endocentryczne ...................................... 104 Motywy egzocentryczne ...................................... 107 Co chroni przed egoizmem? ...................................... 109 Literatura cytowana ............................................ 115 Janusz �. Grzelak Ja, my, oni? Interes w�asny a procesy poznawcze i zachowanie ludzi w sytuacji konfliktu ..................................... 117 Konflikt interes�w ............................................. 118 Interes w�asny................................................. 120 Interes wielu interes�w? ......................................... 122 Efekty orientacji spo�ecznych ..................................... 125 Czy wiemy, co wiedzie� chcemy? ............................... 125 Postrzegana r�norodno�� �wiata spo�ecznego...................... 128 Sytuacyjna zmienno�� percepcji intencji innych ludzi ................... 133 Odrobina spekulacji .......................................... 134 Orientacje a postawy wobec spraw publicznych .................... 136 Sytuacyjna zmienno�� orientacji ................................... 138 Co jest przedmiotem wymiany spo�ecznej, czyli czym si� dzielimy ...... 139 Bu�ki, numerki, zadowolenie .................................. 141 Im wi�cej nas, tym gorzej? .................................... 142 Zako�czenie .................................................. 144 Literatura cytowana ............................................ 144 Andrzej Szmajke Autoprezentacja - niewinny spektakl dla innych i siebie..... 146 Co to jest autoprezentacja i czemu s�u�y............................. 147 Sk�d wiadomo, �e dane zachowanie jest autoprezentacja? ............... 147 Motywy dla kt�rych podejmujemy autoprezentacj� .................... 148 Wyznaczniki si�y motywacji do podejmowania zachowa� autoprezentacyjnych 150 Przydatno�� odpowiedniego wizerunku w�asnej osoby do osi�gania po��da- nych cel�w spo�ecznych ...................................... 150 Subiektywna warto�� cel�w spo�ecznych.......................... 151 Rozbie�no�� mi�dzy aktualn� impresj� a impresj� po��dan� ........... 152 Strategie autoprezentacji - najpopularniejsze wizerunki autoprezentacyjne . . . 154 Taksonomia Jonesa i Pittman .................................. 154 Taksonomia zachowa� autoprezentacyjnych Schutz ................. 156 Co decyduje o stylu autoprezentacji podejmowanej przez jednostk� ........ 158 Samowiedza ............................................... 158 f r Wyobra�enie to�samo�ci po��danej i niepo��danej .................. 159 Wymagania roli spo�ecznej .................................... 159 Spostrzegane oczekiwania widowni .............................. 160 Aktualne i rzeczywiste oraz przysz�e i potencjalne konsekwencje publicznego wizerunku ....................................... 161 Autoprezentacje negatywne ...................................... 164 Formy autoprezentacji - r�ne sposoby kreowania publicznych wizerunk�w . . 166 Autoprezentacja po�rednia: �p�awienie si� w cudzej chwale" .......... 166 Autoprezentacja �wprost" i �niewprost" .......................... 168 Powszechno�� autoprezentacji .................................... 170 Prawdziwe �ja" a autoprezentacja .................................. 171 Literatura cytowana ............................................ 172 Helena Grzegot�wska-Klarkowska Samoobrona przez samooszukiwanie si� ..................... 176 Dlaczego ludzie oszukuj� samych siebie? ............................ 177 Koncepcje psychoanalityczne .................................. 177 Inne koncepcje psychicznej samoobrony przez samooszukiwanie si�: obrona poprzez ucieczk� od w�asnego prawdziwego �ja" ................... 180 Rola i narz�dzia samoobrony. Wybrane przejawy samooszukiwania si� ..... 182 Wybrane badania nad mechanizmami obronnymi ...................... 189 Nie wiedz� czy nie chc� powiedzie�? ............................ 190 Czy wyparcie istnieje? ........................................ 191 Co uruchamia mechanizmy obronne? ............................ 192 Skuteczno�� samooszukiwania si� jako �rodka samoobrony psychicznej .... 194 Literatura cytowana ............................................ 197 Miros�aw Kofta Poczucie kontroli, z�udzenia na temat siebie, a adaptacja psychologiczna ................................................ 199 Czy cz�owiek ma potrzeb� sprawstwa? .............................. 201 Badania nad wolno�ci� wyboru ................................. 201 Badania nad percepcj� wp�ywu na bieg wydarze� ................... 202 Czynniki wp�ywaj�ce na percepcj� kontroli .......................... 204 Czy ocena w�asnego sprawstwa jest realistyczna? ...................... 205 Iluzja kontroli .............................................. 205 Egotyzm atrybucyjny ........................................ 207 Racjonalizacja zdarze� negatywnych ............................. 207 My�lenie �yczeniowe przy planowaniu dzia�a� ..................... 208 Sk�d bierze si� �chciejstwo" ................................... 209 Czy podmiotowa kontrola s�u�y adaptacji? ........................... 209 Badanie Schultza: podmiotowa kontrola a przystosowanie psychiczne u os�b starszych .................................................. 210 Podmiotowa kontrola a adaptacja: mechanizmy psychologiczne ........... 211 Orientacja na dzia�anie a poczucie kontroli ........................ 212 Samoodradzanie si� poczucia kontroli ............................ 216 Osobowo�ciowe wyznaczniki poczucia kontroli i samoodradzania si� ...... 219 Styl eksplanacyjny .......................................... 219 Naiwne teorie inteligencji ..................................... 219 Si�a woli .................................................. 220 Wnioski ..................................................... 221 Literatura cytowana ............................................ 222 Grzegorz S�dek Jak Judzie/adz� sobie z sjtuacjami, na kt�re nie ma rady? 226 Niekontrolowalno�� w postaci nag�ych, nieoczekiwanych i traumatycznych zdarze� ...................................................... 227 Model Klingera ............................................. 227 Model Shontza ..............
irq65