mowa.doc

191. POCZĄTKI ARTYKULACJI

Cel:       Wydawanie dźwięków „coś" znaczących.

Zadanie: Wydawanie rozpoznawalnego odgłosu pękania, który ma naśladować pękanie baniek mydlanych.

Pomoce:    Pojemnik z mydlinami.

Procedura:   Usiądź przy stole naprzeciw dziecka. Umieść pojemnik z mydlinami pomiędzy wami. Weź słomkę i wydmuchaj kilka baniek, albo daj to zrobić dziecku. Palcem wskazującym dotknij kilku baniek, żeby pękły. Wydaj wyraźny odgłos „pop" za każdym razem, gdy bańka pęka. Zwróć uwagę, czy dziecko wykazu­je jakiekolwiek zainteresowanie bańkami i twoimi odgłosami. Gdy już oswoi się z tą zabawą wydmuchaj jeszcze kilka i spraw, by ich dotknęło. Naśladuj wszelkie dźwięki, jakie wydaje dziecko, a następnie powróć do odgłosu pęka­nia. Jeśli nie próbuje cię naśladować, skieruj jego uwagę na swoje usta, podczas gdy pokazujesz, jak naśladować dźwięk. Następnie pomóż mu odpo­wiednio ułożyć usta. Wydmuchaj jeszcze kilka baniek i powtarzaj ćwiczenie, aż dziecko zacznie samodzielnie wydawać odgłos pękania. Nagradzaj je natychmiast, kiedy zacznie cię spontanicznie naśladować.

192. DŹWIĘKI SPÓŁGŁOSKOWE

Cel: Rozwijanie umiejętności powtarzania prostych dźwięków.

Zadanie: Osłuchanie się ze specyficznymi dźwiękami spółgłoskowymi i powtarzanie ich jako części piosenki.

Pomoce: Obrazki psa, krowy i kaczki.

Procedura: Usiądź naprzeciw dziecka w wygodnym miejscu na podłodze. Zaśpiewaj mu piosenkę „Old MacDonald" (w Polsce odpowiednikiem jest piosenka o „Starym Macieju"). Gdy dojdziesz do zwierząt, nazywaj je, pokazuj dziecku obrazek, skieruj nań jego uwagę, zwróć ją później na swoje usta i naśladuj głos zwierzę­cia. Na przykład, gdy dojdziesz do słowa „pies", pokaż go na obrazku. Po chwili zwróć uwagę dziecka na swoje usta i powtarzaj „Hau-hau". Podkreślaj dźwięk „H" i dmuchaj, by ułatwić mu powtórzenie dźwięku. Podobnie, gdy wydajesz odgłos krowy „Muu" akcentuj „M", podczas, gdy kciukiem i palcem wskazują­cym ściskasz razem wargi dziecka. Podczas odgłosu kwakania, akcentuj „K", naciskając jednocześnie lekko górną część gardła dziecka, by razem z tobą naśladowało głosy z piosenki. Nie spodziewaj się na początku niczego więcej, niż przybliżone naśladowanie dźwięku. Nagradzaj dziecko za każdą podejmo­waną próbę, szczególnie w początkowym okresie. W miarę rozwoju umiejętno­ści, skłaniaj dziecko do wyraźniejszych dźwięków i kończenia odgłosów

195. PIERWSZE SŁOWA

Rozwój mowy, wypowiadanie znaczących stów. Wyraźne i poprawne używanie prostych stów. Pies, kot, lala.

Najlepszymi słowami do rozpoczęcia nauki mowy są zazwyczaj „Mama" i „Ta­ta". Posadź dziecko na kolanach, twarzą do siebie. Zwróć jego uwagę, wskaż na siebie i powiedz „mama". Weź ręce dziecka, zbliż je do swojej twarzy i powtórz słowo wiele razy. Natychmiast nagradzaj każdą próbę wypowiedze­nia słowa. Gdy dziecko poczuje się już pewniej w ćwiczeniu, ograniczaj nagra­dzanie, dopóki nie wypowie słowa wyraźniej. Powtórz to samo ze słowem „Tata". Innymi dobrymi słowami do nauki są „Pies", „Kot", „Lala". Ważne jest, aby przy uczeniu stów mieć odpowiednie obiekty, by kojarzyły się dziecku ze słowami.

Podczas nauki pierwszych słów, pamiętaj o wybieraniu tylko jedno lub dwusylabowych (słowa dwusylabowe powinny mieć zbliżone brzmienia obu sylab). Używaj także stów zaczynających się od przećwiczonych już dźwięków (ćwi­czenie 192).

l96. WITANIE l ŻEGNANIE

Cel: Rozwój poprawnego słownictwa, służącego nawiązaniu i podtrzymaniu konta­któw.

Zadanie: Dawanie znaków i mówienie „hej" albo „pa-pa" w odpowiedniej chwili.

Procedura: Kiedy wchodzisz do pokoju dziecka, lub go opuszczasz, wykorzystuj okazję, by poćwiczyć witanie i żegnanie. Za każdym razem, gdy wchodzisz do pokoju, podnieś głowę, uśmiechnij się i powiedz „hej". Kiedy siedzisz z dzieckiem, a ktoś inny wchodzi do pokoju, pomóż dziecku pomachać ręką i spraw, by dokonało próby powiedzenia „hej". Powtórz to samo z „pa-pa". Kiedy opusz­czasz pokój, mów „pa-pa" i pożegnaj dziecko gestem. Upewnij się, że patrzy ono na ciebie, gdy wychodzisz. Jeśli nie wykona gestu, ani nic nie powie, zawahaj się w drzwiach i kontynuuj gest i słowa. Jeżeli dziecko ciągle nie naśladuje gestu, ani dźwięków, zaangażuj dodatkową osobę, aby usiadła z dzieckiem i pomogła mu naśladować machanie, gdy ktoś wchodzi do poko­ju, albo go opuszcza.

197. MÓWIENIE WŁASNEGO IMIENIA

Cel:  Rozwój wyraźnego mówienia i nauka samoświadomości.

Zadanie:    Odnoszenie się do siebie po imieniu.

Pomoce:    Lustro.

Procedura:   Gdy dziecko rozumie biernie swoje imię, zachęcaj je do słownego zwracania się do siebie po imieniu (porównaj z ćwiczeniem 159). Zaprowadź dziecko do lustra, pokaż mu jego odbicie, wielokrotnie powtórz jego imię i nakłoń je do wskazania na siebie i swoje odbicie. Spytaj „Kto to? To (imię)". Powtórz to wiele razy i w pewnym momencie zawahaj się przed podaniem imienia (wy­mów tylko początkowy dźwięk). Zaczynaj jego imię, ale nie kończ go, dopóki dziecko nie podejmie próby powiedzenia go. Nagradzaj je przy każdej próbie i stopniowo ograniczaj podpowiedzi. Ważne jest dawanie mu wielu sposobno­ści do wymawiania imienia w ciągu dnia. Dobrą okazją jest obiad. Niech każdy z siedzących przy stole mówi imię dziecka jednocześnie na nie wskazując. Gdy przyjdzie kolej dziecka, pomóż mu tylko w razie potrzeby.

198. DŹWIĘKI OTOCZENIA

Cel:    Rozwój samodzielnej artykulacji i umiejętności zabawy.

Zadanie:   Spontaniczne wydawanie różnych odgłosów zwierząt i otoczenia.

Pomoce:    Samochodzik, samolot, pluszowy pies, pluszowy kot.

Procedura:   Gdy dziecko potrafi samodzielnie naśladować odgłosy przedmiotów (ćwicze­nie 13), naucz je identyfikować i używać ich. Umieść na stole przed dzieckiem samochodzik i pluszowego pieska. Powiedz „Daj mi to, co robi brum-brum". Wyraźnie podkreślaj dźwięki, podobnie, jak to robiłeś ucząc dziecko naślado­wania ich. Gdy dziecko poda ci samochodzik, powiedz „Dobrze". Następnie spytaj „Co on robi?" W razie potrzeby pomóż dziecku, zaczynając sam wyda­wać dźwięki. Powtórz to z drugą parą przedmiotów o wyrazistych dźwiękach. Pamiętaj, aby upewnić się, czy dziecko nauczyło się wcześniej naśladowania odgłosów tych przedmiotów.

199. CZASOWNIKI

Cel: Rozwijanie sprawności językowej poprzez wprowadzanie czasowników. Samodzielne i poprawne używanie prostych czasowników.

Pomoce: Obrazki ludzi wykonujących zwykłe czynności.

Procedura: Posadź dziecko przy stole, dokładnie naprzeciw ciebie. Pokaż mu obrazek z osobą wykonującą znaną mu prostą czynność. Może to być obrazek osoby idącej, lub biegnącej. Powiedz „Popatrz, człowiek biegnie". Wyraźnie podkre­ślaj czasownik, by dziecko mogło zrozumieć, co jest najważniejsze w ćwicze­niu. Powtórz frazę „człowiek biegnie" wiele razy, za każdym razem z naci­skiem na czasownik. Następnie spytaj dziecko „Co człowiek robi?" Nagradzaj je za każdą próbę powiedzenia „biegnie" lub innego zbliżonego dźwięku. Powtarzaj ćwiczenie wielokrotnie z innymi ilustracjami czynności. Dobrymi czasownikami są: siedzi, je, śpi, biegnie i skacze. Gdy dziecko przyzwyczai się do ćwiczenia, zachęcaj je do wyraźniejszego wymawiania słowa. Wykorzy­stuj każdą okazję do biernego i czynnego rozszerzania wiedzy o czasowni­kach. Na przykład, gdy biegnie, spytaj „Co robisz?", lub poproś „Pokaż mi, jak biegasz". To samo rób, kiedy obok waszego domu ktoś przebiega. Pytaj „Co ten człowiek robi?" Na początku ogranicz liczbę ćwiczonych czasowników do dwóch, lub trzech. Stopniowo zwiększaj ich ilość do pięciu, pamiętając o utrwalaniu wszystkich ćwiczonych wcześniej czasowników.

200. NAZYWANIE CZŁONKÓW RODZINY

Cel:  Rozszerzanie zakresu mowy czynnej i umiejętności komunikowania się.

Zadanie:     Samodzielne nazywanie członków rodziny.

Pomoce:   Fotografie wszystkich członków najbliższej rodziny i zwierząt domowych.

Procedura;   Zacznij od jednorazowego pokazywania dziecku tylko jednej fotografii. Wskaż na fotografię, upewnij się, że dziecko patrzy na nią i powiedz „Mama. To jest mama". Następnie powiedz „Kto to jest? To jest..." Próbuj nakłonić dziecko do uzupełnienia. Jeśli się waha, skłoń je do obserwowania twoich ust, gdy powoli powtarzasz słowo. Następnie pomóż mu przez ułożenie ust wypowiedzieć sło­wo. Powtarzaj to samo, dopóki dziecko nie będzie w stanie pięć razy pod rząd samodzielnie zidentyfikować pierwszej fotografii. Wtedy dodaj drugą fotografię. Na początku zmieniaj fotografie według wyraźnego schematu, ale stopniowo zacznij mieszać je tak, by dziecko nie mogło odkryć reguły ich następstwa. Gdy dziecko będzie pięć razy pod rząd dokonywać samodzielnej identyfikacji, wskaż na rzeczywistą osobę i powtórz pytanie. Jeśli będzie wymagało podpo­wiedzi, ponownie pokaż mu fotografię. Po nauczeniu dwóch imion, dodawaj w ten sam sposób pozostałych członków rodziny. Proś także dziecko o nazy­wanie w ciągu dnia. Za każdym razem, gdy dziecko widzi osobę, której imienia się nauczyło, proś je, by ją nazywało.

201. ŚPIEWANIE

Rozwijanie umiejętności wokalizacyjnych i rozróżnienie poszczególnych tonów. Zmiana tonu podczas śpiewania z inną osobą.

Cel:

Zadanie:

Pomoce:

Procedura:

Usiądź z dzieckiem na podłodze i zacznij mu śpiewać prostą piosenkę. Używaj gestów i zmieniaj barwę swego głosu w trakcie piosenki tak, aby dziecko odróż­niało śpiew od zwykłej mowy. Używaj rąk i mimiki twarzy, aby pokazać, jak przyjemne jest śpiewanie. Gdy zobaczysz, że dziecko zaczyna zwracać uwagę na twój śpiew, zachęcaj je do śpiewania piosenki. Możesz, na przykład, klaskali jego rękami w odpowiednich momentach. Gdy dziecko zacznie uczestniczyć w piosence na poziomie motorycznym, przerywaj chwilami i dotykając jego ust wskaż, że powinno pomagać w śpiewie. Upewnij się, że dziecko patrzy na twoje usta, gdy śpiewasz, wolno wydobywając dźwięki. Możesz także pomóc mu ręka­mi we właściwym ułożeniu ust. Stopniowo żądaj od dziecka coraz czynniejszego udziału w piosence, w miarę, jak będzie przyzwyczajać się do ćwiczenia. Później, zachęcaj je do naśladowania twoich zmian tonu i siły głosu.

202. WIĘCEJ

Cel: Rozumienie i używanie słowa „więcej" i rozwój zachowań społecznych.

Zadanie: Samodzielne zwracanie się o większą ilość nagród.

Pomoce: Jadalne nagrody, lub inne przedmioty, których dziecko będzie chciało więcej.

Procedura: Weź dużą ilość drobnych nagród i połóż przed dzieckiem na stole. Nie pozwól mu wziąć ich natychmiast, ale nakłoń je do siedzenia przez krótki okres. Gdy zwrócisz na siebie jego uwagę, daj mu jedną z nagród. Następnie spytaj „Czy chcesz więcej?" Podkreślaj słowo „więcej" bardzo wyraźnie i wiele razy. Następnie pokaż mu inną nagrodę i ponów pytanie. Pokaż mu znak na „więcej" i znów wielokrotnie wymów to słowo. Jeśli dziecko próbuje wziąć nagrodę bez właściwej odpowiedzi, odsuń nagrodę i znów powtórz pytanie. Nie pozwól mu wziąć żadnej z nagród, dopóki nie próbuje naśladować gestu lub słowa. Gdy tylko wykona poprawną próbę, daj mu nagrodę i powiedz „Tak, więcej". Powtarzaj ćwiczenie, aż do wyczerpania nagród. Ćwiczenie to powinno być powtarzane codziennie, aż dziec­ko będzie w stanie poprosić cię o więcej bez żadnej podpowiedzi. Uważaj jednak, ponieważ jest możliwe, że dziecko zacznie prosić o więcej wszystkiego, co zech­ce, gdy tylko zorientuje się w zasadzie postępowania. Ważne jest, abyś reagował na nową umiejętność, konsekwentnie i ze zrozumieniem.

03. ODPOWIEDZI JEDNOWYRAZOWE

Cel: Rozwój słownictwa i umiejętności komunikacyjnych.

Zadanie: Wyrażanie potrzeby, żądanie jednym słowem.

Pomoce: Schody, trójkołowy rowerek, piłka.

Procedura: Podczas nauki mowy czynnej należy wykorzystywać najmniejszą okazję, aby popracować z dzieckiem nad językiem. Na przykład, gdy dziecko chce zejść po schodach, żeby się bawić, zatrzymaj się z nim na górze około minuty i spytaj „Co chcesz zrobić?" Następnie szepnij do niego „Zejść na dół", kładąc nacisk na słowo „Dół". Zatrzymaj je na schodach, dopóki nie wyda dźwięku zbliżonego do „Dół". Powtórz kluczowe słowo tyle razy, ile będzie to konieczne. Innym możliwym ćwiczeniem jest pytanie „Pchać", czy „Ciągnąć" podczas zabawy z rowerkiem, względnie pytanie dziecka, czy woli piłkę „Odbijać", czy „Kopać". Innymi dobrymi do nauki pojedynczymi słowami są: łaskotać, całować i objąć. Od tej chwili dziec­ko będzie lepiej panować nad dźwiękami zawartymi w tych słowach. Ważne jest zatem, aby uczyć je zarówno zastosowania słowa, jak i jego wymawiania. Przez ograniczenie twoich żądań do jednowyrazowych odpowiedzi, ułatwisz mu rozu­mienie znaczenia każdego słowa i możliwość jego zastosowania.

204. CO CHCESZ

Cel:   Doskonalenie umiejętności językowych i poszerzanie słownictwa.

Zadanie:    Wskazywanie pożądanego przedmiotu poprzez nazwanie go, przy możliwości wyboru spośród dwóch przedmiotów.

Pomoce:    Trzy pary pospolitych przedmiotów użytku domowego, do których dziecko jest przyzwyczajone (w każdej parze powinien znaleźć się przedmiot lubiany przez dziecko).

Procedura:   Dziecko ma nauczyć się używania stów, by otrzymywać przedmiot, którego pragnie. Dobrym sposobem rozpoczęcia z nim nauki jest dawanie mu do wyboru pomiędzy dwoma przedmiotami, z których jeden jest pożądany przez niego, a drugi obojętny. Usiądź przy stole naprzeciw dziecka i połóż pomiędzy wami parę przedmiotów. Na przykład, możesz wziąć ulubioną zabawkę dzie­cka i pokrywkę od garnka (upewnij się, że drugi przedmiot nie jest również przez dziecko lubiany). Trzymaj obie ręce dziecka. Przesuwaj je do każdego przedmiotu oraz głośno i wyraźnie go nazywaj. Powtarzaj nazwy wiele razy i zawsze upewniaj się, że ręce dziecka dotykają wtedy przedmiotu. W ten sposób będzie mu łatwiej skojarzyć nazwę z przedmiotem. Nadal trzymaj jego ręce, ale z dala od przedmiotów. Spytaj „Co chcesz?" Przez przytrzymywanie rąk wskazujesz dziecku, że nie będzie mogło dostać przedmiotu bez jakiejś reakcji słownej. Jeśli powie „samochód", lub będzie próbowało to zrobić, po­chwal je i pozwól pobawić się przez kilka minut zabawką. Powtarzaj ćwicze­nie, aż do wykorzystania wszystkich trzech par przedmiotów. Notuj, które z nich dziecko najbardziej stara się nazwać. Sprawdź, czy nie ma jakiejś reguły w brzmieniu tych słów. Na przykład, dziecku może być łatwiej artykuło­wać słowa rozpoczynające się na określoną głoskę. Zazwyczaj najłatwiejszy­mi dźwiękami są: P, B, M, N i T.

205. DOPEŁNIACZE

Cel: Doskonalenie wypowiedzi i nauka używania dopełniacza.

Zadanie: Identyfikacja przedmiotów poprzez osobę, do której należą.

Pomoce:  rozpoznawalne przedmioty należące do członków rodziny (na przykład, but taty, sukienka mamy, lalka siostry, samochód dziecka).

Procedura: Usiądź z dzieckiem przy stole i umieść przed nim cztery przedmioty. Powiedz „But taty" lub „Sukienka mamy". Podkreślaj nazwę i wyraz w dopełniaczu. Poinformuj dziecko, do kogo każdy przedmiot należy, skłoń je do podawania przedmiotów na polecenie. Powiedz „Daj mi but taty". Powtarzaj ćwiczenie, aż dziecko będzie w stanie podawać ci cztery przedmioty, określane imieniem właściciela. Gdy będzie umiało spełniać słowne polecenia, powtórz ćwiczenie i spytaj je „Czyj but?" Gdy waha się, podpowiedz mu pierwszy dźwięk. Nagra­dzaj dziecko po każdej próbie identyfikacji osoby, do której należy przed­miot.