METODY TWÓRCZE STOSOWANE NA ZAJĘCIACH FIZYCZNYCH W PRZEDSZKOLU
PLAN PRACY:
1. Metody prowadzenia zajęć w przedszkolu:
a) metody odtwórcze
b) metody twórcze
2. Charakterystyka metod twórczych:
a) metoda opowieści ruchowej,
b) gimnastyka twórcza Rudolfa Labana,
c) metoda twórcza Karola Orffa,
d) gimnastyka rytmiczna A. i M. Kniessów,
e) ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne.
3. Zakończenie
4. Bibliografia
5. Przykładowe scenariusze zajęć omówionych metod twórczych.
Ruch jest jedną z najważniejszych potrzeb rozwojowych dziecka. Już z natury pragnie ono ruchu, lubi zajęcia tego typu i tylko chore lub opóźnione w rozwoju stroni od ruchu lub uprawia go w niewielkich dawkach. Dziecko zdrowe charakteryzuje się niespożytą aktywnością ruchową, przy czym męczy się ono dość szybko, ale jeszcze szybciej wypoczywa i po krótkiej przerwie może znów podjąć krótkotrwały wysiłek w działalności zabawowej lub sportowej. Stąd wniosek, że zajęcia ruchowe inspirowane przez nauczyciela powinny odznaczać się na ogół dużą intensywnością i tylko krótkie momenty spoczynkowe wystarczą dziecku do regeneracji sił. Ruch mało intensywny, anemiczny, nie interesuje naszych wychowanków i nie ma większego znaczenia, ani w sensie fizjologicznego, jak i pedagogicznego oddziaływania.
Wielka różnorodność form ruchu dziecka, a także jego właściwość psychiczna, że nie potrafi ono dłuższy czas skupić uwagi i zainteresowania na jednym i tym samym działaniu obliguje nas do stosowania wielkiej różnorodności treści, środków, metod i form działania. Przejawiać się to powinno w stosowaniu zabaw, gier i ćwiczeń na powietrzu i w pomieszczeniu zamkniętym (ale przewietrzonym), z przyrządami, przyborami i bez nich, z partnerem czy grupą lub bez nich, z zastosowaniem współzawodnictwa lub bez jego stosowania. W czasie zajęć powinien wystąpić zarówno wysiłek dynamiczny jak i statyczny, swoboda twórcza działalność dzieci rozwijająca ich inwencję i samodzielność oraz ruchy naśladowcze, odtwórcze, które odpowiadają również naturze dziecka. Przeżywanie ruchu, ciekawość świata, radość twórczego działania ruchowego, eksperymentowania, odkrywania, zdobywania jak najwięcej doświadczeń psychomotorycznych w różnych warunkach i okolicznościach – oto fundamenty zdrowia i pełnego rozwoju osobowości człowieka.
Na podstawie własnych obserwacji w przedszkolu sądzę, że stosowany na zajęciach fizycznych ruch „na komendę” ogranicza inwencję twórczą dziecka. Dlatego uważam, że należy eksponować ruch podejmowany wg własnych pomysłów, fantazji i doświadczeń dziecka zapewniający mu swobodę. Ćwiczenia powinny być podawane głównie w formie zadań otwartych, które to można wykonać wieloma sposobami, ale o wyborze sposobu powinno decydować dziecko, podkreślając tym własną indywidualność.
Pisząc niniejszy referat chciałabym ukazać, że metody twórcze stosowane na zajęciach fizycznych w przedszkolu stwarzają dziecku możliwość twórczego działania i charakteryzują się spontanicznością oraz tendencją do samowyrażania się. Dlatego sądzę, że należy kłaść nacisk na stosowanie metod twórczych, które są bardziej atrakcyjne, kształcą ogólną kulturę, estetykę ruchu, samodzielność oraz pozwalają uwzględnić zasadę indywidualizacji.
Wiek przedszkolny charakteryzuje się na ogół dużą plastycznością aparatu ruchowego i słabymi zdolnościami koordynacji ruchów. W wieku tym dziecko zdolne jest do dość intensywnego, ale krótkotrwałego ruchu. Natomiast w sferze psychicznej, w omawianym okresie dziecko charakteryzuje się żywą wyobraźnią, skłonnością do naśladownictwa jak również brakiem zdolności do dłuższego skupienia uwagi. Metody pracy z dziećmi na zajęciach ruchowych winny sprzyjać rozwojowi dziecka w sferze poznawczej, motorycznej i emocjonalnej, winny nawiązywać do jego możliwości i potrzeb. Kryterium ułatwiającym dobór właściwych metod pracy winna być wiedza nauczyciela o prawidłowościach rozwojowych oraz o odchyleniach w rozwoju motorycznym emocjonalnym i psychicznym dzieci w wieku od 3 do 7 lat. W pracy z dziećmi w przedszkolu należy stosować różne metody dla pełnej realizacji programu, takie jak: metody odtwórcze i twórcze.
Metody te polegają na posługiwaniu się pokazem zademonstrowanych przez nauczyciela lub wybranego ucznia bądź na odwoływaniu się do pamięci ćwiczącego, który wcześniej obserwował różne czynności ludzi, zwierząt, przedmiotów martwych (np. zabawek). Dziecko musi przetransportować słowa na obraz ruchu powstający w jego wyobraźni, wysłać do efektów polecenie wykonania odpowiedniego ruchu, a następnie zweryfikować, czy wykonywany ruch odpowiada wymaganiom nauczyciela. Do metod odtwórczych należą:
1) Metoda zabawowo – naśladowcza.
W zajęciach ruchowych prowadzonych tą metodą dziecko uczy się ilustrowania ruchem jakiejś treści. Uwaga dziecka skupia się najczęściej na zjawiskach i przedmiotach będących w ruchu. Ruchy wykonywane przez dziecko nie muszą być dokładnym odtworzeniem zaobserwowanych czynności i zjawisk. Trzeba dać dzieciom dużo swobody, nie hamować ich inicjatywy i fantazji.
2) Metoda bezpośredniej celowości ruchu (zadaniowa).
Metoda ta polega na wyrozumowanym zestawieniu odpowiednio dobranej pozycji wyjściowej z przemyślanym przebiegiem ruchu wykonanym z przyborem lub bez niego. Repertuar zadań obejmuje ruch proste, łatwe zrozumiałe, nie wymagające długich wyjaśnień. Są to ruchy przemyślane i wymuszają na wykonawcy projektowy przebieg ruchu i efekt zadania.
3) Metoda ścisła.
Metoda ta polega na ruchu odwzorowanym z pokazu lub wykonanym na podstawie słownego ujęcia ruchu. Ćwiczenia są wykonywane jednocześnie przez wszystkich ćwiczących na komendę lub w podanym rytmie. Stosując metodę ścisłą nie ma właściwej atmosfery radości i swobody ruchowego wyżycia się na zajęciach.
Spośród tej grupy metod zachęca się do wprowadzenia opowieści ruchowej, gimnastyki twórczej R. Labana, K. Orfa, gimnastyki rytmicznej A. i M. Kniessów oraz ruchu rozwijającego W. Sherborn. W metodach twórczych odchodzi się od komend, stereotypowych kolumn ćwiczebnych a wprowadza się przyjemny nastrój sprzyjający twórczości, często stosuje się muzykę, przybory, przyrządy, pracę z partnerem i w grupie oraz różne formy aktywizacji ruchowej (pantomima, improwizacje ruchowe, inscenizacja, groteska, sceny dramatyczne, ćwiczenia muzyczno ruchowe, itp.). Nauczyciel wymagający od swych wychowanków kreatywności, sam musi się wykazać tą cechą, tworząc coraz to nowe pomysły zadań ruchowych stosownych do właściwości wieku, warunków pracy i temperamentu swych podopiecznych oraz wykorzystując regionalne formy kultury muzyczno – ruchowej, zabaw, zwyczajów i obyczajów.
1) Metoda opowieści ruchowej
Metoda opowieści ruchowej polega na tym, że nauczyciel, poprzez odpowiedni dobór tematu wymyślonego przez siebie opowiadania, działa na wyobraźnię dziecka skłaniając je do odtwarzania ruchem treści opowiadania. Opowieść powinna być tak sformułowana, aby jej obraz ruchowy odpowiadał zasadzie wszechstronności, tj. aby angażując wyobraźnię dziecka usprawniał wszystkie główne grupy mięśniowe oraz narządy wewnętrzne (głównie układy krążenia i oddychania).Powinien tu występować ruch o różnym charakterze np. bieg, skoki, rzuty, czworakowanie, pełzanie, ciągnięcie, pchanie noszenie itp. Metoda opowieści ruchowej sprzyja rozwojowi fantazji, która w życiu dziecka, odgrywa dominującą rolę; fantazja bowiem może pobudzać i utrzymać dziecko w ruchu, wywołać przeróżne obrazy. Metoda ta wymaga jednak od nauczyciela dobrego, starannego przygotowania i zrozumienia, że stosowane opowiadanie w czasie trwania zajęć jest tylko środkiem do odtworzenia przez dzieci poprawnego ruchu. Układ opowiadania zatem musi opierać się na zasadach wszechstronności ruchu, stopniowania wysiłku i zmienności pracy mięśniowej. Metoda ta najbardziej nadaje się do prowadzenia zajęć z młodszymi grupami dzieci.
2) Gimnastyka twórcza Rudolfa Labana.
Twórcą tej metody jest R. Laban, a w Polsce spopularyzował ją W. Gniewkowski. Gimnastyka twórcza jest protestem przeciwko tradycyjnej gimnastyce uprawianej „na komendę”, w stereotypowej kolumnie ćwiczebnej. Metoda ta nazwana jest także metodą improwizacji ruchowej, daje nauczycielowi dużą swobodę wyboru zadań ruchowych. W metodzie uwzględnia się łączenie ruchu z muzyką i rytmem i dlatego często przy jej realizacji zadań wykorzystuje się instrumenty perkusyjne. Każdy ćwiczący wykonuje zadanie ruchowe na swój sposób i wobec tego pokaz wykonania jest zbędny. Należy tylko ćwiczącym wyjaśnić, co mają robić, natomiast sposób wykonania zależy od ich inwencji twórczej, pomysłowości fantazji oraz doświadczeń ruchowych. Metoda oparta jest na 16 tematach generalnych, jednak W. Gniewkowski proponuje stosować na zajęciach ruchowych tematy I – V.
I Temat: Wyczucie własnego ciała.
Przy realizacji tego tematu dzieci poznają w toku działania możliwości własnego ciała w zakresie obszerności ruchów jako instrumentu zdolnego do wykonywania ruchów we wszystkich stawach, ruchów precyzyjnych oraz ruchów obszernych. Dziecko manipuluje, bawi się własnymi rękami, nogami, palcami, wykonuje ruchy zlokalizowane w określonej części ciała w różnych pozycjach wyjściowych.
II Temat: Wyczucie przestrzeni.
Podstawowymi ćwiczeniami są tu ruchy ograniczone, skrępowane oraz szerokie i fantazyjne, ruchy penetrujące przestrzeń poprzez bieg, podskoki, skoki, obroty, itp. Ruch może odbywać się na poziomie niskim, średnim i wysokim.
III Temat: Wyczucie ciężaru ciała (siły).
Ruchy nawiązujące do tego tematu mają charakter wyrazisty, przejawiają się w mocnych chwytach, podnoszeniu, zginaniu. Ruchom silnym przeciwstawiamy ruchy lekkie, delikatne, np.:
- ruchy mocne, atletyczne, ciężkie, przygniatające swą siłą;
- ruchy żywe, wesołe, dynamiczne, energiczne;
- ruchy spokojne, delikatne, łagodne, kojące.
Realizując ten temat można wykonać bezpośrednio po sobie ruchy kontrastowe, w których napięcie przeplata się z rozluźnieniem, siła ze słabością, improwizacja ruchowa z muzyką, która nagle zmienia swój charakter.
IV Temat: Rozwijanie wyczucia płynności ruchów.
Ćwiczenia polegają na ruchach lokomocyjnych wykonywanych po bardzo różnych liniach. Mogą one być wykonywane w rytmie klaskania, uderzania w instrument perkusyjny lub z towarzyszeniem muzyki, nawet śpiewu. Dla urozmajcenia można robić przerwy w muzyce, co jest sygnałem do zatrzymania się i przyjęcia przez ćwiczących ciekawej postawy.
V Temat: Współdziałanie z partnerem lub z grupą.
Występujące w tym ćwiczeniu akcje ruchowe z partnerem lub w grupie wymagają podzielności uwagi, pilnego obserwowania partnera i jego naśladowanie. W pewnym sensie ograniczają swobodę własnego działania. Zadania ruchowe tej grupy kształtują szybki refleks oraz przez zespołowe działanie są ważnym aspektem wychowawczym w kształtowaniu uczuć społecznych, rozwijającechy wychowania społecznego.
3) Metoda twórcza Karola Orffa.
Karol Orff wyszedł z założenia, iż kulturę fizyczną dziecka należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno – muzyczną oraz z kulturą słowa. Dlatego nawiązuje on do tradycyjnych, znikających we współczesnych czasach form zabaw, ćwiczeń tańców, muzyki, porzekadeł, legend, baśni, poezji, itp.
Te właśnie ginące formy ruchowo – muzyczno – słowne zainteresowań dzieci znalazły się u podstaw nowej metody, której głównym celem i zadaniem jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwencji twórczej.
Zwłaszcza powiązanie muzyki z ruchem stanowi bardzo charakterystyczny rys metody. Szeroko rozbudowany repertuar ćwiczeń i zabaw daje możliwość rozwijania inwencji zarówno dzieciom wysoko uzdolnionym, jak i zaniedbywanym, które mają okazję wyrównać swe braki. Zarówno muzyka jak i ruch oraz żywe słowo przenikają się wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementów, gdy inne spełniają rolę towarzyszącą lub podrzędną. Karol Orff proponował następujące formy ruchu:
- gimnastyka oparta na ruchu naturalnym, bez komenderowania;
- ćwiczenia „sensoryczne” z zamkniętymi oczami, wyostrzające zmysły i rozwijające wyobraźnię, zabawy rozwijające szybki refleks;
- ćwiczenia muzyczno ruchowe z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych, a także muzyki z taśm;
- ćwiczenia z tematów I – V R. Labana;
- tańce regionalne, towarzyskie, inscenizacja pieśni, bajek, poezji;
- pantomima o szerokiej tematyce i środkach wyrazu z użyciem przyborów lub bez przyborów;
- żywe słowo: układanki, wyliczanki, zagadki, wierszyki, echo, naśladowanie odgłosów zwierząt – wszystko to połączone z gestami, ruchem.
4) Gimnastyka rytmiczna A. i M. Kniessów.
Gimnastyka Kniessów bazuje na ruchu naturalnym, zrytmizowanym, ekspresyjnym. Zasadniczymi jej elementami są: ruch, muzyka, rytm, przybory. Przybory są w większości oryginalne: podwójny bijak, szarfa grzechotka, dzwoneczki, łuski orzechów kokosowych, itp. W tej metodzie nauczyciel może bardziej wyeksponować ruch twórczy, zadania otwarte, improwizację ruchową, współpracę z partnerem i z grupą.
5)Ruchu rozwijającego Weroniki Sherborn.
Metoda tejże autorki, prezentuje ruch rozwijający jako metodę, szczególnie przydatną w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi oraz w przypadkach głębszych zaburzeń rozwojowych. Ideą metody jest posługiwanie się ruchem rozwijającym świadomość własnego ciała, świadomość przestrzeni i działania w niej, a także umiejętność i potrzebę dzielenia jej z innymi ludźmi, prowadzącą do nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu. Warunkiem prowadzenia terapii jest zabawowa, radosna atmosfera, możliwość osiągania sukcesu w każdym ćwiczeniu i wspólna satysfakcja z pokonywania trudności.
Obserwując dzieci w wieku przedszkolnym doszłam do wniosku, że w obecnych warunkach cywilizacji technicznej i urbanizacji, dziecko ma bardzo ograniczone możliwości spontanicznego wyżycia się ruchowego. Ruch jest nieodzownym elementem poprawiania zdrowia, rozwijania sprawności, nabywania doświadczeń, kształtowania nawyków, postaw i umiejętności, rozwijania uczuć społecznych i smaku estetycznego. Szeroko pojęte zdrowie (w sensie fizycznym, psychicznym i społecznym) kojarzy się zawsze z prawidłowym rozwojem fizycznym i pełną sprawnością ruchową. Mając to na uwadze nauczyciele powinni zapewnić dzieciom wszechstronny rozwój psychomotoryczny i kształtować prawidłowe postawy wobec zajęć ruchowych, aby ćwiczenia i zabawy sprawiały dzieciom radość.
Reasumując mogę stwierdzić, że w wychowaniu fizycznym dzieci powinny dążyć do obniżenia rangi i znaczenia ruchu odwzorowanego, powielonego, wykonywanego „na komendę” i ograniczającego inwencję twórczą dziecka, a wyeksponowania ruchu podejmowanego według własnych pomysłów, fantazji i doświadczeń. Dotychczasowe ćwiczenia gimnastyczne powinny przybierać raczej formy zadań, czynności, funkcji zapewniając dzieciom duży margines swobody. Powinny one być poddawane w znacznej mierze w formie zadań otwartych, tj. takich, które można wykonać wieloma sposobami, ale o wyborze sposobu decyduje samo dziecko, podkreślając tym samym swoją indywidualność. Naczelnym hasłem tak rozumianej gimnastyki jest nie to „czegośmy się nauczyli” lecz to „jakimi się stajemy”.
BIBLIOGRAFIA:
1. Demel M., Skłas A., „Teoria wychowania fizycznego”, PWN, Warszawa 1973r.
2. Gniewkowski W., Wlaźnik K., „Wychowanie fizyczne”, WSiP, Warszawa 1985r.
3. Gniewkowski W., Wlaźnik K., „Proces wychowania fizycznego w klasach początkowych”, WSiP, Warszawa 1991r.
4. Moliere S., „Metodyka wychowania fizycznego w przedszkolu”, PZWS, Warszawa 1972r.
5. Wlaźnik K., Przewodnik metodyczny dla nauczycieli”, JUKA, Łódź 1996r.
6. Gniewkowski W., „Gimnastyka rytmiczna”, w „Życiu Szkoły”, 1987r. nr11.
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ Z METOD TWÓRCZYCH DO WYKORZYSTANIA W PRACY Z DZIEĆMI
KONSPEKT DO PRZEPROWADZENIA ZAJĘĆ RUCHOWYCH W GRUPIE 4 – 5 LATKÓW.
TEMAT: Spacer po leśnej polanie.
Cel główny: - kształtowanie orientacji w przestrzeni i spostrzegawczości;
- rozwijanie sprawności ruchowej poprzez gry i zabawy.
Cele operacyjne: - kształtuje właściwą reakcję na gest i ruch,
- porusza się po różnych liniach stosując ruchy ramion i nóg,
- swobodnie i spontanicznie porusza się,
- przyjmuje aktywną postawę w trakcie zajęcia.
Metoda: opowieści ruchowych.
Forma: - zajęcie zorganizowane z całą grupą,
- ćwiczenia indywidualne
Środki dydaktyczne: pacynki: krasnal, jeż, zając, dzięcioł, kolorowe liście,
krążki, magnetofon, kasety z muzyką, woreczki, drewniane
klocki, bibułki do ćwiczeń oddechowych.
Przebieg zajęcia:
1. Zdyscyplinowanie grupy:
N: Odwiedził nas dzisiaj nasz zaprzyjaźniony krasnal Cudak (n – l wkłada
pacynkę) i posłuchajcie co nam chce powiedzieć:
K: Przechodziłem właśnie obok i postanowiłem was odwiedzić. Jest bardzo
piękna pogoda i jestem ciekawy czy wybralibyście się ze mną na spacer?
Wobec tego zapraszam was na spacer na leśną polanę. Aby nam milej było iść zaśpiewajmy piosenkę „Na polanie w lesie” (przy akompaniamencie nagrania dzieci maszerują i śpiewają).
2. Ćwiczenia kształtujące tułów w płaszczyźnie strzałkowej.
K: Dzień jest ciepły i słoneczny, czy czujecie jak pachnie las? A czy słyszycie jak
szumi?
DZ: Wznoszą ręce do góry, poruszają nimi i powtarzają szu, szu, ......
K: Zobaczcie tam leżą szyszki. Zbieramy je tu na kupkę, jak będziemy wracać to
je zabierzemy. Przed nami strumyk, zobaczcie ile kamyków. Porzucajcie je
po dwa do wody – przy wrzucaniu dzieci wydają odgłos „plusk” ......
3. Czworakowanie – ćwiczenia tułowia i mięśni brzucha.
pożywienia (dzieci czworakują) . Nagle wystraszył się biegnących sarenek i
szybko zwinął się w kłębuszek. Po chwili ostrożnie rozwinął się i idzie dalej.
Nagle zobaczył piękne jabłko, przewraca się na grzbiet i usiłuje nabić to
jabłko na kolce (dzieci na plecach tarzają się). Udało mu się to. Jeżyk
zadowolony idzie dalej.
4. Ćwiczenia z elementem równowagi.
kamyczki. Każdy niech weźmie duży kamień (woreczek) i ułóżcie jeden za
drugim. Spróbujemy ostrożnie przejść po tej kładce z kamieni na drugą stronę.
Przed nami kręta i wąska ścieżka (krążki). Idziemy po niej też ostrożnie, żeby
nie podeptać źiół i trawy.
5. Zabawa przy muzyce:
K: Ścieżka zaprowadziła nas na polankę. Teraz mamy dużo miejsca by pobiegać
– muzyka zaprasza dzieci do zabawy.
...
szklarina