Góry pod powiekami.pdf

Góry pod powiekami

10.01.2000, MR

ROZMOWA

Wojtek Kurtyka, wybitny polski wspinacz

MONIKA ROGOZIŃSKA: Alpiniści zachodni uważają, że jesteś największym polskim

wspinaczem, nasi zaś na ogół twierdzą to samo, tyle że po kryjomu, gdyż nie umieją

jasno umotywować tej opinii. Dzięki znajomości języków kształtowałeś poglądy na temat

polskiego alpinizmu na Zachodzie. Co zrobiłeś w himalaizmie, że masz taką pozycję?

WOJTEK KURTYKA: Twoje pytanie i postawa nawiązują do tego, co jest dziś największą

trucizną - skrajnego egocentryzmu, kultu rywalizacji, wyścigów. Nie interesuje mnie to. Jeżeli

zaś budzę pozytywne emocje tym, co robiłem w górach, to znaczy, że moje życie nie jest

zmarnowane.

Nie zależy ci na nagłaśnianiu własnych dokonań?

Wbrew pozorom bardzo się cieszę na taki pozytywny oddźwięk, ale z drugiej strony głęboko

siedzi we mnie odruch buntu wobec bycia wstawianym do jakichkolwiek tabel, przekładania

ludzkiej aktywności na listy rankingowe. Ten obłąkany kult gwiazdorstwa uważam za wielkie

oszustwo, straszną skazę na współczesności. Uzależnienie od czegokolwiek - czy to będzie

alkohol, narkotyki, kobieta, krótki błysk sławy, czy gonitwa za pieniędzmi - czyni człowieka

niewolnikiem.

Jesteś uzależniony od gór?

Tak, ale to jest jakby inna kategoria, co mnie usprawiedliwia. To uzależnienie jest dokładnie

tą samą sprawą, co uzależnienie poety od własnej twórczości. Natura satysfakcji, którą my

alpiniści przeżywamy, jest dokładnie taka sama, jak ta wynikająca z napisania wiersza czy

namalowania obrazu. Alpinizm jest niesłychanie bogatą, złożoną sztuką, kierowaną przez tę

samą energię twórczą tkwiącą zresztą w całej przyrodzie. Jest rodzajem twórczości

przesiąkniętej estetyzmem (uroda natury), sportem i mistycyzmem, która stanowi pełną

realizację naszego życia. Dramat polega na tym, że, niestety, łatwo się zabić. Bo kreatywność

jest jedynym źródłem satysfakcji, nawet jeżeli przynosi cierpienie, nawet jeżeli kosztuje

życie, jak w przypadku alpinizmu, nawet jeżeli kosztuje samobójstwo, jak w przypadku van

Gogha, nawet jeżeli kosztuje kompletną ruinę życia rodzinnego i wszelkiego innego, jak w

przypadku wielu polityków czy biznesmenów. Ja akurat marzenia górskie mam pod

powiekami. To jest mój oddech, moje życie.

Słyniesz z górskich obsesji, z atakowania wielokrotnie tych samych upatrzonych ścian

czy grani. Zachodnie urwisko K2, drugiego szczytu świata, próbowałeś przejść pięć

razy, w tym trzy z Erhardem Loretanem.

Bywało, że w ogóle nie tknęliśmy ściany. Na przykład, na 56 dni spędzone w bazie śnieg nie

padał tylko dwa. Ostatnim razem, kiedy podeszliśmy pod nią, Loretan rozłożył ręce i

powiedział: "Nieee... chyba nie damy rady" i zawrócił. A Erhard jest niebywałym fenomenem

fizycznym. To jedyny człowiek w górach, przy którym naprawdę muszę się wytężać i zawsze

zostaję gdzieś z tyłu. Jego postawę w tej sytuacji uważam jednak za pewien niedostatek u

alpinisty.

W przypadku Loretana widziałabym ogromną intuicję i instynkt.

Może. Jeśli chodzi o K2, to chyba miał rację, ale z ostatniej wyprawy na grań Mazeno na

Nanga Parbat nie powinien się wycofywać.

To twoja kolejna obsesja. Ile razy próbowałeś przejść tę dwudziestokilkumetrową grań?

Trzy. Pierwsza próba skończyła się skręceniem kostki przez Douga Scotta. Po pięciu dniach

od założenia bazy poszliśmy na spacer dla aklimatyzacji na banalny szczycik. Weszliśmy

łatwym kuluarem niemal z rękami w kieszeniach. W drodze powrotnej Doug spadł z lawiną i

skręcił kostkę. Nie zdołaliśmy nawet tknąć Mazeno.

Jak ściągnęliście stamtąd Scotta? Kiedy w Karakorum złamał sobie nogi, też w

kostkach, czołgał się 7 km do bazy.

Tak się tego nauczył, że robi to na zawołanie. Ściągnąłem do pomocy obsługę bazy. Z

Erhardem mieliśmy naprawdę dużą szansę na przejście grani, ale on był zdecydowanie na nie.

No cóż, jeśli miał przeczucie naszej śmierci, to jest usprawiedliwiony.

Czy twoje górskie fascynacje rodzą się tak, jak to bywa z miłością do kobiety - od

pierwszego wejrzenia?

Często właśnie tak. Grań Mazeno po raz pierwszy widziałem z samolotu, lecąc ze Skardu do

Islamabadu. Nanga Parbat leży z boku jak na dłoni. Chciałem za wszelką cenę ją

sfotografować. Poprosiłem stewarda, żeby mnie wpuścił do kabiny. Pilot spytał: "Którą grań

chcesz sfotografować?" Pokazałem: "Tą długą do wierzchołka." "Ano dobrze" - powiedział i

skręcił bez uprzedzenia z kursu pod kątem prostym, żeby wlecieć do kotła Diamir. Na

pokładzie było kilkudziesięciu pasażerów. Pochylił samolot tak, że straciłem grań z oczu, w

ogóle zwariowałem ze strachu. A on zrobił pętlę w dolinie.

Dlaczego właśnie ta grań w morzu gór tak cię zachwyciła?

Jest kwintesencją przygody himalajskiej, formacją o wielu niewiadomych, nieprzewidywalną,

zmuszającą do całkowitego i ufnego powierzenia siebie górze. To jest tak pasjonujące jak

trawersowanie antarktyczne, gdzie idzie się wiele dni, mnóstwo się dzieje, przezwycięża się

kolejne bariery własnego zmęczenia, odkrywa nowe partie terenu. Przy czym alpinista, który

idzie granią, ma cały świat przed sobą. To jest piękne. Podobnie wspaniałe było

trawersowanie Broad Peaków z Jurkiem Kukuczką. Mam karteczkę od Japończyków, którzy

dokonali drugiego przejścia naszej drogi cztery lata temu. Chłopak pisze w niej, że takie

wspinanie granią jest cudowne i na każdym kroku czuje się obecność Boga. Sporo

nawiedzeńców chodzi po górach, do pewnego stopnia i siebie do nich zaliczam. Dziwisz się?

Nie, to przecież naturalne mistyczne odczucie, dlatego w tak wielu kulturach góry są

siedzibą bóstw. W górach łatwo się modli, rozmawia z Bogiem. W literaturze odkrył to

romantyzm. Skoro mowa o literaturze... Wielki angielski alpinista, Chris Bonington,

zaprosił ciebie wraz z całą plejadą międzynarodowych gwiazd, żebyś napisał rozdział do

książki "Wielkie wspinaczki. Osobiste relacje najwybitniejszych ludzi gór", której był

redaktorem. Zrobiłeś to. Wyjaśniłeś Zachodowi, że polski himalaizm zaistniał dzięki

przemytowi.

Oburzona jesteś? Czy zdajesz sobie sprawę, że opisałem skromniuteńki rąbek. Chyba

widziałaś sklepy w Kathmandu nabite przez pewien okres polskim towarem: zupami w

proszku, konserwami, kremami "Nivea", tandetą sportowo-sprzętową z PRL.

Widziałam.

W drugiej połowie lat 80. szły z Polski całe ciężarówki. Wyprawa zaczynała się od jednego

wielkiego bazaru. Przecież to było cudne, niebywałe zjawisko radzenia sobie w sytuacji

zdawałoby się beznadziejnej, kiedy pensja wynosiła 30 dolarów, a wyprawa tysiące. Nie mam

z tego powodu uczucia fałszywego wstydu. Uważam, że to był dowód przebojowości

Polaków i kreatywny przejaw mądrego postępowania. Nie było innej możliwości. Tak

należało robić i w tym momencie Polacy wspaniale przeszli intensywną szkołę kapitalizmu.

Kukuczka przyznał, że w pewnym okresie byłeś inspiratorem jego alpinistycznej pasji.

Ale to do niego pisano wiersze: "O Kukuczko! Piękny wzorze/jak dla ojczyzny

pracować/Wszyscy - zuchy i harcerze/Pragną ciebie naśladować." Nie żal ci?

Ten problem nie istnieje. Jurek był dla mnie kimś niezwykłym, kwintesencją niebywałej

energii ludzkiej, inspiracją. W trudnych sytuacjach wracam pamięcią do jego osoby i to mi

pomaga.

W jaki sposób?

Po prostu pamięć jego dzielności jest dla mnie wskazówką.

Tworzyliście przez cztery lata niesamowity zespół. Jeden - szczupły, znerwicowany

intelektualista, wegetarianin, poszukujący ukojenia w buddyzmie, drugi - krępy, z

tendencją do tycia, człowiek prosty, nazywany "golonką" z racji zamiłowania do mięsa

oraz "psychicznym nosorożcem", katolik z różańcem w kieszeni. Obydwaj sobą

zafascynowani...

Jurek był cudowną emanacją siły, nawet nie w sensie fizycznym, bo tu ustępował innym

moim partnerom, ale psychicznym - wciąż uderzał, parł do przodu z nieprawdopodobną

wiarą, konsekwencją, absolutną determinacją, której nie sposób było się oprzeć. Niestety karą

za to była śmierć różnych ludzi przy Jurku i wreszcie jego własna. Próbowałem kiedyś jego

cechy wytłumaczyć przynależnością do znaku Barana.

Spod jakiego znaku ty jesteś?

Lwa. Straszny egocentryzm. Zgroza, zgroza, nieszczęście.!

"Wyjazd w Karakorum w roku 1984 miał być przede wszystkim próbą zaatakowania

słynnej Świetlistej Ściany, ponadtrzykilometrowej wysokości skalnego urwiska na

zachodnim zboczu Gasherbruma IV (7925 m). To była od lat id?e fix Wojtka. Mnie

ogromna ściana napawała niepokojem, lękiem nawet. Ale ustawiczne namowy Wojtka,

jego zapał i entuzjazm, a nade wszystko wiara, że jej pokonanie jest możliwe, powoli

rozwiały moje obawy i w końcu dałem się namówić" - powiedział Jurek Kukuczka w

książce "Na szczytach świata". W ramach aklimatyzacji "nanizaliście" trzy wierzchołki

Broad Peaków - przetrawersowaliście je granią w stylu alpejskim. To był wielki wyczyn

tamtych lat. A potem ty zrezygnowałeś nagle z dalszej wspinaczki na twoją wymarzoną

ścianę i każdy z was poszedł w swoją stronę. Słynna opowieść mówi o dwóch sznurkach

pojedynczych śladów na śniegu, biegnących w różnych kierunkach. Rozeszliście się w

środku gór. Podobne sceny rozegrały się pod ośmiotysięcznikami Makalu i Manaslu.

Wycofywałeś się z dalszej wspinaczki.

Dla mnie wejścia na szczyt normalnymi drogami to męka i udręka. Inspiracją zawsze była

idea przejścia czegoś, co w danym momencie przekracza bariery wyobraźni, z pozoru

absolutnie nie do przezwyciężenia, tak absurdalnego w warunkach himalajskich, że aż

pięknego. Zupełny pion, szpic. Z tego wyrastały takie pomysły, jak: południowo-wschodnia

strona Trango Nameless Tower (6239 m), południowa ściana Changabang (6864 m) czy

Świetlista Ściana na Gasherbrumie IV. Nasze programy wspinaczkowe bardzo się różniły.

Dla Jurka ważny był wierzchołek, a 8 tys. metrów stanowiło wyzwanie.

To niesprawiedliwe. Z 23 polskich dróg na ośmiotysięcznikach Jurek poprowadził 9, a ty

6, choć rzeczywiście tylko w stylu alpejskim.

Wcale nie chciałbym, żeby to zabrzmiało krytycznie, ale poza naszymi wspólnymi nowymi

drogami, które razem zrobiliśmy, w jego zestawie istnieje np. wejście południowym filarem

na Cho Oyu (8153 m) w wyprawie Andrzeja Zawady, rzeczywiście chyba najtrudniejszą

technicznie drogą otwartą zimą w Himalajach. Trzy dni po wejściu Maćka Berbeki i Maćka

Pawlikowskiego zrobił ją, czyli przeszedł rozpięte liny poręczowe na gotowej już drodze.

Jeszcze raz podkreślam - nie o krytykę mi chodzi, tylko o wytłumaczenie, dlaczego nasze

ścieżki się rozeszły. Mnie fascynowały trudności techniczne w skale, jego - Korona

Himalajów. Podejmując rywalizację z Messnerem, Jurek urządził pierwsze igrzyska na

ośmiotysięcznikach, które doprowadziły go do medalu olimpijskiego. Jeśli poszczególne

przejścia Jurka były szczytem trudności, to dlatego, że forsowały bariery ludzkich możliwości

na dużych wysokościach. Nowa droga na K2 ze ś.p. Tadeuszem Piotrowskim to niewątpliwie

wyczyn niesamowity, rewelacyjny, być może najlepsze przejście, jakiego dokonano do tej

pory na tej górze. Ale Piotrowski zginął w zejściu.

Na Manaslu Kukuczka chciał robić nową drogę w stylu alpejskim, a ty się wycofałeś.

To był paradoks. Nie akceptując rywalizacji w górach, która jest dla mnie barbarzyństwem,

włączyłem się w spektakularny wyścig Jurka z Messnerem, wiedząc, jak niesłychanie jest on

ważny dla niego. Podjąłem starania u Chińczyków o uzyskanie zezwolenia na Shisha

Pangma, która miała być ostatnim jego ośmiotysięcznikiem. Czekając na odpowiedź,

pojechaliśmy na przedostatni - Manaslu. Jurek, pchany niebywałą presją, ruszył do przodu z

niezwykłą energią. Warunki były coraz cięższe. Śnieg sypał na okrągło, stwarzając ogromne

zagrożenie lawinowe. A Jurek zachowywał się tak, jakby był nieśmiertelny, niezdolny do

refleksji, realnej oceny sytuacji. Zrezygnowałem z tej wyprawy.

A on wszedł na szczyt. Nie miałeś żadnego wypadku?

Nigdy. Żadnych wypadków. Żadnych odmrożeń. Żadnego włoska z głowy. W przypadku

Jurka Kukuczki oraz Erharda Loretana nasza wspólna działalność była jedyną w ich

himalajskich karierach bez żadnych trupów czy jakichkolwiek wypadków. Dla mnie to jest

istotne.

Ale chyba przeżywałeś bardzo trudne sytuacje?

Jedno z gorszych doświadczeń, jakie do tej pory mi się zdarzyły, to szokująca burza

elektryczna, jaką przeżyłem w Alpach. Kończyłem wspinaczkę na Filarze Walkera razem z

Alkiem Lwowem, kiedy zaczęły walić pioruny. Zostałem lekko porażony. Gorzej oberwał

znajdujący się poniżej Amerykanin, John Bouchard, który stracił czucie w prawej ręce i

nodze. Miał nawet osmoloną dłoń. Wyciągnęliśmy go na szczyt. Tam było piekło. Kanonada

grzmotów waliła ze wszystkich stron, a on tylko jednym był zatroskany: "Nie mam czucia w

ręce - mówił - jak ja teraz będę grał na fortepianie?" Niżej doszedł do siebie.

Jesteś autorem teorii, bardzo rozpowszechnionej w zachodnich mediach, którą uważam

za wyjątkowo szkodliwe nieporozumienie. Ogłosiłeś, że Andrzej Zawada stworzył w

himalaizmie Sztukę Cierpienia. Tak nazwałeś himalaizm zimowy.

Sądzę jednak, że jest to kwintesencja męczenia się w górach. Wiem, co mówię. Himalaje

zimą dają mniej satysfakcji wspinaczkowej, a więcej bólu. Rozumiem jednak i szanuję

potrzebę wzlotu ponad własny ból. Byłem w 1974 r. na wyprawie Zawady na Lhotse oraz

Messnera na Cho Oyu.

Lhotse była późnojesienna. Skończyła się w ostatnich dniach grudnia. Jako himalajski

żółtodziób miałeś wtedy problemy z samym sobą. Zamykałeś się w namiocie... Jak było

na wyprawie Messnera?

Duża ekspedycja z plejadą gwiazd i zespołem Szerpów, wykonujących całą czarną robotę. To

nie dla mnie. Skutecznie zatrzymały nas głębokie śniegi leżące powyżej 7 tys. metrów.

Widziałam w Himalajach dwie zimowe wyprawy. Rozmawiałam z alpinistami, którzy

brali udział w takich ekspedycjach. Wszyscy powtarzają: zimowe wyprawy są dziś

jedynymi, na których nie ma gwiazdorstwa, ścigania się, konkurowania, wzajemnych

podchodów. Góra jest czymś tak trudnym w zimie, że wszyscy pracują harmonijnie na

jeden cel w atmosferze partnerstwa, ofiarności, życzliwości. Ten klimat jeszcze istnieje

tylko w speleologii i zimowym himalaizmie. W alpinizmie letnim już go nie ma.

Być może, ale co z tego. Istotą alpinizmu nie jest praca zespołowa.

Podrzuciłeś Sztukę Cierpienia, jak kukułcze jajo, Zawadzie, entuzjaście zimowego

himalaizmu, ceniącemu na wyprawach przede wszystkim poczucie humoru. W świat

rzuciłeś też kuriozalne wytłumaczenie, że Polacy dlatego mają największe sukcesy w tej

sztuce, gdyż w swej historii przodowali w znoszeniu cierpień, żyjąc między

bezwzględnymi sąsiadami i przez wieki broniąc się przed nimi. Wchodzą na szczyty, bo

są wytrwali w walce. A gdzie jest miejsce na radość ze wspinania?

Wchodzą, dlatego, bo są dzielni i wychowywani do dzielności. Taka była intencja. Istota

himalaizmu zimowego polega na przełamaniu własnego bólu, związanego z niską

temperaturą, niewygodą, z różnego rodzaju lękami. Wierz mi, że tak jest. Dla mnie himalaizm

w wersji zimowej przestaje mieć wiele wspólnego z kwintesencją alpinizmu, który zaczyna

się tam, gdzie kończy się zwykła turystyka, a człowiek musi pokonywać trudności techniczne

za pomocą także rąk. Zimą nie ściągniesz rękawic, forsowanie więc trudnych barier

technicznych nie ma sensu. Połączenie niskiej temperatury z wysokością ośmiotysięcznika

likwiduje możliwość prawdziwego wspinania się.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: