ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA .doc

265

Monika małecka

Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu

analiza finansowa przedsiębiorstwa

jako gwarant bezpieczeństwa GOSPODARCZEGO firmy

Wstęp

Jednym z podstawowych warunków efektywnego działania firmy, jest analiza osiąganych rezultatów gospodarowania. Kierownictwo firmy, aby sprawnie zarządzać, musi posiadać dobre rozeznanie rzeczywistej efektywności podejmowanych w przeszłości decyzji. Uzyskiwane wyniki mogą, bowiem bądź to nasuwać konieczność zmiany dotychczasowych sposobów postępowania, bądź też potwierdzać słuszność prowadzonej polityki. Analiza osiąganych wyników gospodarowania jest także niezbędna właścicielom, którzy opierając się na jej wynikach, mogą dokonać oceny pracy kierownictwa firmy i podjąć stosowne decyzje personalne.[1]

Najbardziej syntetycznym źródłem informacji w każdym przedsiębiorstwie są między innymi dwa podstawowe dokumenty finansowe, a mianowicie bilans i rachunek wyników. Analiza tych zestawień jest niezbędna przy podejmowaniu decyzji finansowych. Jednak analiza finansowa bazuje jeszcze na innych źródłach informacji, do których należą:

-    sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych,

-    informacje dodatkowe załączone do sprawozdania finansowego.

Podstawowymi obszarami każdej kompleksowej oceny przedsiębiorstwa, powinna być analiza stanu majątkowego oraz sytuacji finansowej, z wykorzystaniem zestawu standardowych wskaźników oceny finansowej przedsiębiorstwa. Wskaźnikowa ocena sytuacji majątkowej obejmuje m.in. określenie mocnych i słabych stron działalności oraz informuje o możliwościach i zagrożeniach przedsiębiorstwa. Pozwala ona określić wskaźniki płynności finansowej, zadłużenia, sprawności działania i zyskowności.

Pojęcie, przedmiot i zadania analizy finansowej

Analiza jest metodą postępowania naukowego, która polega na dzieleniu danej całości na części i następnie rozpatrywaniu każdej z nich osobno.[2] Jest ona metodą poznawania obiektów i zjawisk złożonych, przez ich podział na elementy proste i zbadanie powiązań między tymi elementami, szczególnie zależności przyczynowo - skutkowych.[3]

Ocena działalności przedsiębiorstwa obejmuje analizę otoczenia oraz analizę ekonomiczną. Pierwsza z nich ma na celu określenie szans i zagrożeń płynących spoza przedsiębiorstwa, ukazanie silnych i słabych stron przedsiębiorstwa.[4] Analiza ekonomiczna służy do badania istniejącej sytuacji w zakresie przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych. Pozwala ona, na podstawie zauważonych prawidłowości zachodzących w przeszłej i obecnej działalności, wysuwać wnioski perspektywiczne.[5] Ze względu na przyjęty horyzont czasowy analizę ekonomiczną można podzielić na: analizę ex post, analizę operatywną i analizę ex ante. Celem analizy ex post, zwanej także retrospektywną, jest przeprowadzenie badań strukturalnych i przyczynowych w odniesieniu do minionych zdarzeń gospodarczych w przyjętym przedziale czasu. Analiza operatywna, ma na celu przygotowanie informacji analitycznych o zjawiskach i procesach gospodarczych w relatywnie krótkich odcinkach czasu – zmiana, dzień, dekada. Najistotniejszą cechą analizy operatywnej jest niemal bezpośrednie wykorzystywanie jej wyników do regulacji zaistniałych odchyleń od założonych parametrów i do likwidacji następujących zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych i produkcyjnych. Analiza ex ante, zwana także antycypacyjną, uwzględnia zarówno te czynniki, które działały wcześniej, jak i te, które mogą pojawiać się w przyszłości.[6]

Analiza finansowa jest tą częścią analizy ekonomicznej, która stanowi najwyższy stopień jej uogólnienia. Obejmuje, bowiem zagadnienia związane z całokształtem działalności przedsiębiorstwa, tj. sytuację majątkową oraz finansową (położenie i pewność finansowa), analizę wzrostu i pozycji finansowej przedsiębiorstwa, wynik finansowy i związaną z tym ocenę efektywności gospodarowania - rentowności oraz koszty i przychody ze sprzedaży.[7] Zadaniem analizy finansowej jest ocena finansowej strony działalności przedsiębiorstwa nie tylko w stosunku do założeń planowanych, lecz również w stosunku do okresów ubiegłych i wielkości osiągniętych przez inne firmy oraz na dokładnym wytyczeniu kierunku dalszych badań dotyczących czynników kształtujących wyniki finansowe przedsiębiorstwa.[8] Do zagadnień leżących w sferze analizy finansowej należy zaliczyć:

-    wstępną i rozwiniętą analizę bilansu;

-    analizę rachunku wyników;

-    analizę przychodów i kierunku rozchodów;

-    analizę wyniku finansowego i czynników go kształtujących;

-    analizę sytuacji finansowej badanej jednostki gospodarczej.[9]

Przedmiotem analizy finansowej w przedsiębiorstwie jest jego działalność gospodarcza oparta na angażowanych zasobach majątkowo-kapitałowych i osobowych. W warunkach gospodarki rynkowej celem tej działalności jest przede wszystkim przysporzenie właścicielom przyrostu kapitałów własnych przez osiąganie zysków.[10]

Sytuacją finansową i majątkową przedsiębiorstwa, ze względu na jego ścisłe związki z otoczeniem, interesuje się wielu odbiorców zewnętrznych. Do najważniejszych grup zewnętrznych użytkowników informacji przedsiębiorstwa należą: właściciele, kredytodawcy, dostawcy i odbiorcy, konkurenci, agendy rządowe i władze lokalne, a także związki zawodowe i pracownicy.[11] Możemy, zatem wyróżnić ze względu na przeznaczenie:

-    analizę zewnętrzną, określaną często sprawozdaniem rocznym;

-    analizę wewnętrzną, uwzględniającą potrzeby decyzyjne kierownictwa i innych szczebli zarządzania w przedsiębiorstwie (zawiera ona analizę podstawowych sprawozdań finansowych bilansu i rachunku wyników oraz ocenę kondycji finansowej i czynników ją determinujących, umożliwiając ocenę zdarzeń gospodarczych w różnych okresach).[12]

Analiza finansowa może być prowadzona w różnych kierunkach oraz w węższym lub szerszym zakresie. Niemniej w każdym przypadku przedmiotem badań pozostaje:

-    struktura aktywów (proporcje między majątkiem trwałym i obrotowym, rotacja środków, polityka inwestycyjna i umorzeniowa);

-    finansowanie (zmiany kapitału, pochodzenie kapitału, struktura pasywów, terminowość spłaty zobowiązań, bezpieczeństwo finansowe);

-    płynność środków (zdolność płatnicza, upłynnianie majątku, pokrycie majątku kapitałem);

-    zysk (ocena wielkości absolutnych i relatywnych – analiza rentowności).[13]

Zdaniem C. Helbinga celami tymi powinno być poszukiwanie „prawdziwego obrazu firmy” oraz ustalenie decyzji wynikających z przeprowadzonej analizy, jej zakres natomiast powinien obejmować: płynność, efektywność gospodarowania (rentowność, zysk, cash flow), majątek i zdolność kredytową, wzrost firmy, aktywność gospodarczą, ryzyko, inflację, politykę socjalną itp.[14] Analiza finansowa, jako działanie praktyczne, występująca w roli narzędzia zarządzania, powinna polegać na wykorzystywaniu metod wypracowanych przez teorię analizy w badaniu i ocenie efektywności działalności oraz sytuacji finansowej konkretnego przedsiębiorstwa. Zadania analizy w tym zakresie można sprowadzić do:

-    oceny finansowej strony działalności gospodarczej i wykrywania niedociągnięć wpływających na koszty, przychody i sytuację finansową przedsiębiorstwa;

-    poszukiwania nie wykorzystanych rezerw i środków poprawy efektywności ekonomicznej oraz sytuacji finansowej;

-    przygotowania podstaw do formułowania kolejnych wariantów decyzji i wyboru decyzji najbardziej uzasadnionych ekonomicznie.[15]

Rozpatrując przedmiot analizy finansowej w przedsiębiorstwie jako złożoną całość, wyróżnić można dwa podstawowe jego elementy:

-    stan finansowy,

-    wyniki finansowe.

Stan finansowy jest ujęciem statycznym przedmiotu analizy, ustalanym na określony moment (dzień). Obejmuje on stan wyposażenia przedsiębiorstwa w składniki majątku trwałego i obrotowego, środki zaangażowane w inwestycje i wartości niematerialne oraz finansowe pokrycie tych składników z kapitałów własnych lub obcych. Wyniki finansowe są ujęciem dynamicznym przedmiotu analizy. Ustala się je za pewien okres jako sumę wyników narastających w ciągu miesiąca, kwartału lub roku. Omawiane wyniki finansowe to zyski lub straty ujęte w wielkościach brutto lub netto.

Osiągane wyniki finansowe prowadzą do dodatnich lub ujemnych zmian stanu finansowego przedsiębiorstwa. Stwarza to ścisłą zależność statycznego i dynamicznego ujęcia przedmiotu analizy.[16] Analiza finansowa ma służyć opracowaniu rozwiązań zwiększających rezultaty działalności gospodarczej. Spełnienie tego warunku wymaga od kierownictwa przedsiębiorstwa rozwiązania wielu problemów, z których do najważniejszych można zaliczyć:

-    ścisłą integrację analizy finansowej z pozostałymi podsystemami rachunkowości;

-    ścisłą integrację analizy finansowej z zarządzaniem finansami przedsiębiorstwa i jego celami, zwłaszcza monetarnymi;

-    uściślenie zadań analizy retro- i prospektywnej (krótkookresowej i długookresowej) w świetle teorii inwestowania.[17]

Rodzaje i metody analizy finansowej

Przy wyborze rodzaju analizy finansowej bierze się pod uwagę cele, zakres przedmiotowy, podmiotowy i czasowy oraz specjalne wymagania decydentów dotyczące prezentacji danych liczbowych i wskaźników. Najczęściej wybór obejmuje kilka rodzajów analizy w połączeniu logicznym.[18] Wyróżniamy następujące rodzaje analizy finansowej: opisowa, tabelaryczna, tabelaryczno-opisowa, tabelaryczno-wykresowa, wskaźnikowa, statyczna, dynamiczna, przekrojowa.[19]

Stopień szczegółowości badań jest podstawą podziału analiz na ogólne i szczegółowe. Analiza ogólna, obejmująca całokształt działalności przedsiębiorstwa, oparta jest na wąskiej grupie odpowiednio dobranych wskaźników syntetycznych. Jest ona przydatna głównie do ogólnej oceny działalności gospodarczej. Analiza szczegółowa polega na badaniu określonego odcinka działalności, względnie określonego problemu, w sposób szczegółowy, oparty na szerokim zakresie informacji i wskaźników umożliwiających uchwycenie zależności przyczynowo-skutkowych między badanymi zjawiskami.[20]

Zależnie od zakresu przedmiotowego i czasowego wyróżniamy analizy:

1.      Bieżące – służą potrzebom operatywnego zarządzania. Chodzi w nich w szczególności o to, aby informacje o negatywnych skutkach pewnych zdarzeń gospodarczych, zainteresowane komórki przedsiębiorstwa i jego kierownictwo uzyskiwali i wykorzystywali w czasie umożliwiającym dokonanie ewentualnych korekt, zapewniających prawidłowy tok dalszej działalności.

2.      Problemowe – dotyczą wybranych zagadnień uznanych za najważniejsze lub najtrudniejsze dla dalszej działalności przedsiębiorstwa. Wszechstronne poznanie danego problemu powinno pomóc w usprawnieniu procesu zarządzania oraz podejmowaniu uzasadnionych ekonomicznie decyzji.

3.      Roczne – służą ocenie działalności przedsiębiorstwa i jego kierownictwa w podstawowym okresie rozliczeniowym. Oparte są one na rocznych sprawozdaniach finansowych.[21]

Metoda w najbardziej ogólnym ujęciu to sposób badania przedmiotu, a więc w naszym przypadku – sposób badania stanu i wyników finansowych przedsiębiorstwa. Podziału metod analizy ekonomicznej (w tym finansowej) można dokonać uwzględniając różne kryteria (rysunek nr 1).[22]