pokaz_jak_mnie_kochasz.pdf

Internetowy magazyn CODN nr 1/15/2007

Anna Krzewińska

Pokaż jak mnie kochasz, a ja Ci zaufam

Wpływ więzi rodzinnych na kształtowanie się cech psychofizycznych dziecka

w I fazie rozwoju według koncepcji Erika H. Eriksona,

Rodzina - synonim ciepła, miłości, bezpieczeństwa dla większości ludzi jest wartością

o najwyższej randze. Rodzina, to jedna z najstarszych wspólnot ludzkich występująca we

wszystkich znanych z historii typach społeczeństw i kultur.

Wincenty Okoń definiuje rodzinę jako "małą grupę społeczną, składającą się z rodziców i ich

dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi więź rodzicielska,

stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca

obowiązki rodziców i dzieci względem siebie" 1

Chodzi tu przede wszystkim o dookreślenie zadań, stosunków wychowawczych rodziców

wobec dzieci i odwrotnie, następnie - problematykę relacji wewnątrzrodzinnych, jak również

jakość rodzicielstwa wyrażoną w prawidłowych kontaktach między rodzicami a dziećmi.

Rodzina zatem, "jest niezastąpionym fundamentem życia, normalnego rozwoju i wzrostu

człowieka, a zarazem warunkiem normalnego rozwoju narodu, jego kultury, gwarantem jego

przyszłości" 2 . Członków rodziny łączy więź rodzinna. Podstawą więzi są funkcje rodziny,

których przedmiotem jest zaspokajanie potrzeb jej własnych jako grupy społecznej i jej

poszczególnych członków. Jedną z podstawowych potrzeb jest potrzeba życzliwości, ciepła

i miłości. Zaspokojenie tej potrzeby stymuluje osiągnięcia rozwojowe. Dziecko lepiej

i szybciej się rozwija w zakresie sprawności umysłu, sprawności fizycznej i kontaktów

społecznych, gdy ma zapewnione poczucie bezpieczeństwa, a więc uchronione jest od lęków

i zaburzeń równowagi psychicznej. Dziecko potrzebuje także kontaktu z rodzicami, ich

czujności i współdziałania. Istotny wpływ na rozwój dziecka, a w szczególności na sferę

emocjonalną i intelektualną oraz karierę szkolną, ma środowisko rodzinne. Według M.

Ziemskiej rodzina jest podstawowym środowiskiem dziecka w tym sensie, że daje jednostce

pierwsze i najbardziej całkowite przeżycie przynależności do grupy społecznej, a także

i w tym, że stosunki emocjonalne i społeczne w niej nie podlegają w tym samym stopniu

zmianom co wzajemne stosunki w innych grupach społecznych. Rodzina stanowi więc dla

dziecka nie tylko pierwsze, ale i trwałe środowisko 3 .

Środowisko rodzinne, według M. Ochmańskiego, jest tym środowiskiem wychowawczym,

które oddziałuje na dziecko najdłużej, a jego najsilniejsze oddziaływanie uwidacznia się

w okresie dzieciństwa, gdy wpływ innych instytucji jest ograniczony. Zaangażowanie

rodziców w sprawy wychowania ma decydujące znaczenie dla przyszłych losów dziecka, jego

1 W. Okoń , Nowy słownik pedagogiczny , Warszawa 2001, s. 337

2 M. Sieradzki , Życie bez chorób , Poznań 1990. s.152

3 M. Ziemska, Rodzina i dziecko , Warszawa 1980, wyd. 2, s. 129

Anna Krzewińska „Pokaż jak mnie kochasz, a ja Ci zaufam”

Wyd. Pracownia Informacji Pedagogicznej CODN str. 1

Internetowy magazyn CODN nr 1/15/2007

kształtowania się jako jednostki niepowtarzalnej, przejawiającej określony poziom zdolności

i specyficzne cechy charakteru. Wywiera to także wpływ na adaptację dziecka do wymagań

szkolnych i jego postępy nauce 4 .

Narodziny... wszyscy w skupieniu oczekują na moment, kiedy maleństwo zaczerpnie swój

pierwszy oddech. Zostaje przecięta pępowina – od tej chwili organizm dziecka zaczyna

troszczyć się sam o siebie, zaczyna się nowe życie. Jednak rola rodziców w jego wychowaniu,

opiece i pielęgnacji jest ogromna.

Pola, nowo narodzona, śliczna i zdrowa dziewczynka, jest oczkiem w głowie swoich

rodziców. Jako pierwsze dziecko w tej rodzinie, jest obdarowywana prezentami, ale przede

wszystkim miłością, którą najbliżsi wciąż jej okazują, poprzez uśmiech, bezpieczeństwo,

czułości i zaspokajanie potrzeb. Jak każde inne niemowlę, Pola czując ciepło, otrzymując

pokarm i nie niepokojąc się, kształtuje swą ufność wobec rodziców, opiekunów, a przede

wszystkim wobec matki. Dziewczynka odwzajemnia uczucia uśmiechając się, lub bez obaw

pozwalając nosić się na rękach.

Pierwsze stadium rozwojowe wiąże się z koniecznością przezwyciężenia kryzysu pierwszego

roku życia wyznaczonego opozycją: zaufanie - podstawowa nieufność.„Najważniejszą rolę

w tym okresie pełni matka – świat i jej sposoby uznawania: obecność, dotyk, uśmiech,

karmienie, wymawiane imię oznaczające afirmację, potwierdzenie samego siebie i związku

z matką” 5 . „[…] „rozmiary ufności” wydają się zależeć „od jakości więzi macierzyńskiej”,

jako, że to „matka tworzy poczucie ufności”. 6

Za „najbardziej fundamentalną przesłankę witalności” jednostki Erikson uznaje ”poczucie

zasadniczej ufności, która jest przenikającym ją nastawieniem wobec siebie i świata,

wywodzącym się z doświadczeń w pierwszych latach życiach” 7 . „Ufność ta przy tym dla

niego oznacza zdolność ”ufania innym jak i podstawowe poczucie, iż można ufać sobie 8 ”.

Dziecko, będąc głodne lub przeżywając inne niedogodności niemowlęctwa najpierw kwili,

potem płacze na końcu krzyczy domagając się zaspokojenia swoich potrzeb. Rolą rodziców

jest, by z niemowlęcia nie wyrósł agresor, który na przykład krzykiem, płaczem i tupaniem

wymusi w sklepie zakup upatrzonej zabawki. Taki człowiek będzie bowiem rósł

z przekonaniem, że może sobie podporządkować świat i zdobyć, co tylko chce za wszelką

cenę, nie licząc się z innymi ludźmi i ich potrzebami.

Zdarza się jednak, że otoczenie nie odpowiada na płacz niemowlęcia. Jest głodne, zabrudzone

i zdarza się, że zasypia z wycieńczenia a jedynym pożywieniem jest własna ślina. W takim

dziecku wykształcić się może przekonanie, że nie warto ufać, bo i tak świat nie odpowiada na

jego potrzeby, a tylko traci energię na płacz, może jeszcze naraża się na wybuch złości

opiekunów.

4 M. Ochmański , Wybrane poznawcze i środowiskowe uwarunkowania osiągnięć szkolnych dzieci

rozpoczynających naukę , Lublin 1995, s. 31

5 E.Bilińska–Suchanek, Opór wobec szkoły, Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu ,Kraków 2003, s.108

6 L. Witkowski, Rozwój i tożsamość w cyklu życia, Studium koncepcji Erika H. Eriksona , Kraków 2004, s.124

7 Tamże, s. 124

8 Tamże, s. 124

Anna Krzewińska „Pokaż jak mnie kochasz, a ja Ci zaufam”

Wyd. Pracownia Informacji Pedagogicznej CODN str. 2

Internetowy magazyn CODN nr 1/15/2007

„Do odczucia braku uznania prowadzi matka o niskim poczuciu macierzyństwa i małej

świadomości opiekuńczej, postępująca wbrew prawom natury, a także przytłaczająca dziecko

wylewnością, stosująca kary i nagrody, agresywna wobec dziecka, ale i nie zapewniająca

wystarczającej ilości kontaktów z nimi (praca na zmiany, zmieniające się opiekunki)” 9 . Brak

uznania może powodować w osobie niemowlęcia wyobcowanie, poczucie oddzielenia

i odrzucenia, co niesie za sobą konsekwencje w następnych fazach rozwoju człowieka. Brak

ubóstwiania matki w tym okresie przyczynia się do powstawania w wieku dorastania b

bałwochwalczego kultu bohaterów i idoli” 10 .

W zależności od stopnia reagowania otoczenia społecznego na pojawiające się w tym okresie

potrzeby dziecka rodzi się w nim ufność do świata dająca nadzieję na otrzymanie pomocy w

sytuacjach trudnych, bycia zaopiekowanym i ważnym dla kogoś lub brak zaufania, poczucie

opuszczenia i niezrozumienia przez otoczenie. Od tego, jak przebiegał rozwój dziecka w tym

okresie, bliżej którego bieguna był on usytuowany, zależy powodzenie w podjęciu kolejnych

zadań i siła witalna do przebycia następnych kryzysów. Dziecko nabiera tendencji do

otwierania się lub wycofywania z kontaktów społecznych.

W zdrowym środowisku rodzinnym kształtują się wszelkie pożądane cechy psychofizyczne

dziecka. Ważą się losy i decyduje się to, czy stanie się ono jednostką silną, odporną fizycznie

i psychicznie czy też słabą, niedojrzałą emocjonalnie i społecznie. Rodzina stymuluje rozwój

intelektualny dziecka i przygotowuje nowego członka do udziału w życiu społecznym, ale

warunkiem tego jest miłość otoczenia, akceptacja ze strony rodziców i zwartość rodziny,

które kształtują u dziecka poczucie bezpieczeństwa.

Układ stosunków między rodzicami ma duży wpływ na wytwarzanie właściwej lub

niewłaściwej atmosfery w domu rodzinnym. Rzutuje on na funkcjonowanie całej rodziny i jej

rozwój. Z właściwą atmosferą uczuciową w rodzinie, z dobrymi stosunkami między

rodzicami związane jest kształtowanie się stosunków interpersonalnych między dziećmi.

Obok stosunków międzyosobowych w strukturze rodziny ważnym elementem są role

członków rodziny, które znajdują wyraz przede wszystkim w opiece, wychowaniu

i zaspokojeniu różnorodnych potrzeb rodziny. O rolach rodziców w danej rodzinie nie sposób

mówić bez nawiązania do problematyki kształtowania ich pozycji. Ta z kolei uzależniona jest

od posiadanej władzy w rodzinie i autorytetu.

Z wychowawczego punktu widzenia ważny jest także układ ról i pozycji dzieci w rodzinie.

Pozycja dziecka w rodzinie zmienia się w zależności od jego wieku. Im młodsze, tym bardziej

centralną zajmuje pozycję. Inna jest pozycja jedynaka, a inna dziecka w rodzinie

wielodzietnej. Inna dziewczynki wśród chłopców, inna chłopca wśród dziewcząt. Warunki

wychowawcze środowiska rodzinnego, w którym wyrasta dziecko, są zdeterminowane

wielkością rodziny, czyli określone przez liczbę dzieci w rodzinie.

9 E. Bilińska–Suchanek, Opór wobec szkoły ,Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu , Kraków 2003,

s.109

10 Tamże, s. 109

Anna Krzewińska „Pokaż jak mnie kochasz, a ja Ci zaufam”

Wyd. Pracownia Informacji Pedagogicznej CODN str. 3

Internetowy magazyn CODN nr 1/15/2007

E. Jackowska uważa, iż „[…] rodzina wielodzietna daje dziecku większe poczucie

bezpieczeństwa. W sytuacji trudnej dziecko może zwrócić się o pomoc nie tylko do rodziców,

ale także do rodzeństwa.[…]” 11 . Należy jednak wspomnieć o uwarunkowaniach, które

ograniczają pozytywny wpływ wychowania w rodzinie wielodzietnej. Rodzice mogą mniej

uwagi poświęcić każdemu dziecku, więc więzi uczuciowe dziecka szybciej się rozluźniają.

Kształtowanie się życia emocjonalnego dziecka jest ważnym problemem pedagogicznym.

Najważniejszym zadaniem w zakresie prawidłowego rozwoju procesów emocjonalnych jest

zaspokojenie dziecku potrzeby kontaktu emocjonalnego wyrażającego się w poczuciu więzi

emocjonalnej. Poczucie więzi emocjonalnej zdobywa dziecko przede wszystkim przez bliskie

współżycie z rodzicami i rodzeństwem. Więź emocjonalna rodzi się w oparciu o dobrą

atmosferę domu rodzinnego i miłość okazywaną dziecku przez najbliższych.

Jan Szczepański ukazuje specyfikę rodziny przez pryzmat socjologii, zwracając szczególną

uwagę na charakter stosunków zachodzących pomiędzy członkami rodziny w szerokim,

społeczno - prawnym rozumieniu tego terminu, które ustanowione zostały z nakazu prawa

naturalnego, obyczajowości, czy kontekstu kulturowego.

Poczucie więzi z rodziną pomaga w osiągnięciu dojrzałości emocjonalnej, rozumianej jako

świadome kierowanie swoim zachowaniem i posiadaniem umiejętności uczuciowego

przystosowania się do środowiska społecznego. Dlatego dobra rodzinna, atmosfera,

prawidłowa struktura wychowania życia rodzinnego, właściwe stosunki między rodzicami,

a dziećmi, oraz między rodzeństwem są podstawowymi warunkami prawidłowego rozwoju

psychicznego dziecka i właściwego przygotowania do życia. Członkowie rodziny zespoleni są

wzajemnym szacunkiem, czują się za siebie odpowiedzialni, pomagają sobie. Dzieci z takiej

rodziny są najczęściej śmiałe i pewne siebie, potrafią pokonywać trudności i nie boją się

nowych sytuacji. Dziecku potrzebny jest bliski kontakt emocjonalny z rodzicami

i rodzeństwem, gwarantujący interesowanie się jego sprawami, zapewniający bezpieczeństwo

i stabilizację życiową. Brak, lub niedostatek kontaktu emocjonalnego dziecka z rodziną

i najbliższym otoczeniem. H. Semenowicz słusznie stwierdziła, że jeżeli w okresie

dzieciństwa potrzeba miłości nie zostanie zaspokojona, to w latach następnych może powstać

u dziecka rodzaj kalectwa uczuciowego, które uniemożliwi mu w przyszłości nawiązywanie

trwałych więzi z innymi ludźmi, a także może doprowadzić do chorobliwych reakcji na

rozstanie, na niepowodzenia, czy nawet na krytykę 12 .

11 E. Jackowska, Środowisko rodzinne a przystosowanie społeczne dziecka w młodszym wieku szkolnym ,

Warszawa 1980, s. 100-108

12 H. Semenowicz, Kształtowanie więzi rodzinnej , Warszawa 1976, s. 27

Anna Krzewińska „Pokaż jak mnie kochasz, a ja Ci zaufam”

Wyd. Pracownia Informacji Pedagogicznej CODN str. 4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: