Syndrom nieadekwatnych osiągnięć
Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych, w skrócie SNOS, to problem negatywnej sytuacji szkolnej dziecka, w której nie wykorzystuje ono swoich możliwości związanych z potencjałem intelektualnym i twórczym- dotyczy ono blisko 10% populacji dzieci i młodzieży (Dyrda, 2000). Jest to zjawisko o coraz większej skali występowania. Coraz więcej nauczycieli zastanawia się nad tym, dlaczego tak wiele dzieci nie wykorzystuje w pełni swoich możliwości w nauce i nie wykazuje postępów w edukacji, mimo wcześniejszych sukcesów.
Dla identyfikacji jednostek przejawiających SNOS przyjmuje się następującą definicję: SNOS jest to niewykorzystywanie możliwości przejawiające się w dużej rozbieżności pomiędzy ocenami i zachowaniami szkolnymi dziecka a jego wysokim potencjałem, takim jak: inteligencja, twórczość, mierzonym za pomocą wystandaryzowanych testów, opinii nauczyciela i rodziców.
Symptomy wskazujące na występowanie Syndromu to:
- wyraźna dysproporcja pomiędzy wysokim poziomem zdolności poznawczych a wynikami testów szkolnych,
- szeroka wiedza wynikająca z zainteresowań pozaszkolnych i brak zaangażowania w prace szkolne,
- bierne lub negatywne postawy wobec obowiązków szkolnych (brak przyborów szkolnych, zapominanie o pracach domowych, nieuwaga na lekcjach), brak dyscypliny,
- duże różnice w poziomie prac ustnych i pisemnych,
- brak umiejętności uczenia się,
- obwinianie innych (nauczycieli, rodziców) o własne niepowodzenia,
- próby dominacji nad rówieśnikami lub przeciwnie, chorobliwa nieśmiałość,
- nadmierny samokrytycyzm,
- zamyślenie i rozmarzenie w czasie lekcji,
- rozgadanie, brak uwagi, koncentracji.
Dzieci bez sukcesów są nastawione rywalizacyjnie, chociaż nie zawsze jest to wyraźnie widoczne. Mają one ambicje zwycięzców i przegrywanie przychodzi im z trudem. Jeśli nie wierzą, że mogą wygrać, wolą w ogóle nie zaczynać lub wybierają takie formy szkolnej pracy, w których sukces jest prawdopodobny. Niestety, dzięki takiej postawie powiększa się luka między tym, co dziecko umie, a tym, co umieć powinno. Tylko wspólna, systematyczna i wytrwała praca nauczyciela i rodziców ma szansę zmienić tę sytuację. Przede wszystkim należy zlikwidować przyczyny problemu.
Bardzo często tkwią one w środowisku rodzinnym. S. B. Rimm wskazuje następujące sytuacje sprzyjające występowaniu SNO:
Przyczyny rodzinne syndromu nieadekwatnych osiągnięć:
- nadopiekuńczość rodziców ( np. efekt długo oczekiwanej ciąży),
- chorobliwość,
- rywalizujące rodzeństwo,
- wyręczanie przez rodziców,
- wczesny rozwód, samotne macierzyństwo,
- zbyt wysokie lub zbyt niskie wymagania rodziców w stosunku do dziecka,
- zdezorganizowany dom – brak jasnych reguł postępowania,
- szkodliwe scenariusze (np. negatywne wspomnienia szkolne rodzica),
- zachowania pasywno – agresywne,
- bierność lub nadmierna konfliktowość.
Sytuacja domowa dziecka na ogół stanowi początek powstawania trudności, to jednak czasami również atmosfera w szkole i klasie może potęgować kłopoty dziecka, lub być ich bezpośrednią przyczyną.
Czynnikami szkolnymi wpływającymi na nieadekwatne osiągnięcia uczniów są:
- klimat nadmiernej rywalizacji i stres szkolny ( egzaminy zewnętrzne i w efekcie duże nastawienie na sukces i osiągnięcie wysokich wyników),
- brak dyscypliny i jasnych zasad postępowania w klasie szkolnej,
- przypisywanie uczniom „etykietek” (np. ucznia trudnego lub niezdolnego) zawężających ich możliwości i osłabiających motywacje do uczenia się),
- nadopiekuńczy lub zbyt surowy nauczyciel,
- brak indywidualizacji nauczania, nieefektywne metody.
Zagrożenia (prognoza negatywna):
- uzależnienie od aplauzu dorosłych,
- osłabiona inicjatywa – z powodu łatwości nauki we wczesnym dzieciństwie,
- inność w oczach rówieśników,
- uzależnienie od pomocy rodziców.
Przeciwdziałanie- dotyczy ucznia, środowiska szkolnego i rodzinnego. Tylko poprzez współpracę szkoły i rodziców można osiągnąć wymierne korzyści.
I. Diagnoza:
a) formalna – zawiera diagnozę inteligencji i testy osiągnięć, wyniki badań psychologicznych,
b) nieformalna – to obserwacja dzieci, ich rodziców, nauczycieli.
II. Działania przygotowujące:
a) komunikacja – kontakty szkoły z rodzicami w celu ustalenia jednolitej linii oddziaływań,
b) zmiana oczekiwań – dotyczy rodziców, nauczycieli i rówieśników,
c) identyfikacja – dostarczanie dziecku odpowiednich wzorów do naśladowania,
d) wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach.
III. Modyfikowanie zachowań uczniów, rodziców i nauczycieli.
Istotne jest modelowanie przez rodziców, czyli świadome wyznaczanie pozytywnych wzorców postępowania, które w efekcie identyfikacji dziecka z rodzicami są przez nie powielane. Rodzicom przepracowanym lub narzekającym na pracę i pensję, można zaproponować postawienie sobie spytania: „co mnie dzisiaj ciekawego spotkało?- stwarza to możliwość akcentowania pozytywów.
Pozytywnym wzorcem są rodzice:
- zaangażowani w wykonywaną pracę,
- kreatywni, pomysłowi,
- umiejący pokonać stres i przemęczenie,
- konsekwentni w organizacji życia domowego,
- wyznaczający
- rozwijający osobiste pasje i zainteresowania.
Pamiętajmy, że zasada „złotego środka’ jest elementem pozwalającym osiągnąć pożądaną równowagę.
Sumienna realizacja tych etapów daje duże szanse powodzenia terapii. Nie należy jej przerywać mimo pozornego braku efektów w początkowych fazach.
Bardzo ważną rolę odgrywają rodzice, którzy od początku powinni uświadamiać dziecku, że:
- nie zawsze odnosi się sukcesy,
- brak sukcesu nie oznacza, że jest się nieudacznikiem,
- każdy chciałby być mądrzejszy niż jest,
- ważne jest, aby uczyć się najlepiej jak się potrafi,
- można sobie znaleźć dziedzinę, w której sukces będzie osiągalny.
Na zakończenie wskazówki dla rodziców i nauczycieli
Dwanaście praw osiągania sukcesów wg S. B. Rimm:
Prawo 1. Szkolne sukcesy dzieci są bardziej prawdopodobne, jeżeli rodzice przekazują im jednolite i jasno określone wymagania.
Prawo 2. Dzieci łatwiej się uczą właściwych zachowań, jeśli mają odpowiednie modele do naśladowania.
Prawo 3. Rozmawianie o dzieciach przy dzieciach może dramatycznie wpłynąć na ich zachowanie i poczuci własnej wartości.
Prawo 4. Przesadne reakcje rodziców na sukcesy i niepowodzenia dziecka prowadzą do odczuwania przez nie silnej presji w kierunku osiągania sukcesów, bądź rozpaczy i zniechęcenia w przypadku porażki.
Prawo 5. Dzieci odczuwają większe napięcie wówczas, gdy mają coś zrobić, niż wtedy, gdy już to robią.
Prawo 6. Poczucie własnej wartości dzieci zdobywają przez pokonywanie przeszkód.
Prawo 7. Brak i nadmiar często objawiają się tak samo.
Prawo 8. Pewność siebie i poczucie odpowiedzialności za własne postępowanie dzieci zdobywają wtedy, gdy zakres ich swobód jest poszerzany stopniowo, w miarę dojrzewania.
Prawo 9. Dzieci przeciwstawiają się dorosłym, jeśli jedno z rodziców poszukuje w dziecku sprzymierzeńca przeciwko drugiemu, czy przeciwko nauczycielowi.
Prawo 10. Dorośli powinni unikać konfrontacji z dziećmi, dopóki nie są całkiem pewni, że są w stanie wyegzekwować swoje zakazy.
Prawo 11. Dzieci będą osiągać sukcesy tylko wtedy, gdy nauczą się funkcjonować w sytuacjach rywalizacji z innymi.
Prawo 12. Dzieci będą dążyły do osiągania sukcesów w nauce, jeśli dostrzegą związki między wysiłkiem włożonym w proces uczenia się a uzyskiwanymi wynikami.
Bibliografia:
Rimm S. B., Bariery szkolnej kariery - dlaczego dzieci zdolne mają słabe stopnie?, Warszawa 1994.
Rimm S. B., Dlaczego dzieci zdolne nie radzą sobie w szkole, Poznań 2000.
Dyrda B, Syndrom nieadekwatnych osiągnięć, Kraków 2000.
grudzien33