Język macedoński należy do tzw. grupy bułgarsko-macedońskiej języków południowosłowiańskich.
Obszar Macedonia, Serbia, Czarnogóra, Grecja, Bułgaria, Albania i inne
Regulowany przez Instytut Języka Macedońskiego "Krste Misirkov" – Skopje
Językiem macedońskim posługuje się ok. 1,8 mln ludzi, głównie w Macedonii, gdzie ma status języka urzędowego. Status prawny języka macedońskiego w Republice Macedonii regulowany jest ustawą o używaniu języka macedońskiego z 1998 r.
Na literacki język macedoński ogromny wpływ miał język serbskochorwacki.
Historia
Początki dyskusji na temat kształtu współczesnego literackiego języka macedońskiego, różnego od literackiej bułgarszczyzny, pojawiły się już w latach 50. i 60. XIX w. i były ściśle związane z odmiennymi dziejami ziem macedońskich, które po wyzwoleniu Bułgarii w 1878 r. pozostały poza granicami obszaru bułgarskiego. Wtedy też rozpoczyna się krystalizacja współczesnego języka macedońskiego. Już na początku XX w. zaczęto postulować oparcie języka macedońskiego na centralnych gwarach macedońskich, czyli tych, które w największym stopniu różniły język macedoński od języka bułgarskiego (działalność K. Misirkova). W latach 20.-30. XX w. zaczęła rozwijać się literatura macedońska (utwory Kočo Racina, Vasila Iljoskiego, Antona Panova, itp.). Pełną krystalizację normy tego języka umożliwiły dopiero wydarzenia społeczno-polityczne mające miejsce pod koniec II wojny światowej. Język macedoński został ogłoszony niezależnym od języków sąsiednich, bułgarskiego i serbskiego, w sierpniu 1944 roku przez AVNOJ (Antyfaszystowską Radę Narodowego Wyzwolenia Jugosławii – Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije). Utworzenie w ramach nowo powstałej Jugosławii odrębnej Socjalistycznej Republiki Macedonii stworzyło właściwy klimat dla pełnego rozwoju kultury macedońskiej, w tym także dla języka macedońskiego. W ciągu kilkunastu lat, głównie za sprawą działalności Blaže Koneskiego i jego współpracowników, wydane zostały w Macedonii fundamentalne dzieła z zakresu gramatyki i leksykografii języka macedońskiego (Gramatika na makedonskiot literaturen jazik, B. Koneski 1952-1954; Recnik na makedonskiot jazik so srpskohrvatski tolkuvanija T. Dmitrovskiego, B. Korubina, T. Stamatoskiego, red. B. Koneski 1961-1966). Od tej pory język macedoński stanowi w pełni skodyfikowany i poliwalentny język literacki (standardowy).
Według koncepcji, przyjmowanych w językoznawstwie macedońskim, współczesna literacka macedońszczyzna jest bezpośrednim spadkobiercą języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, który w samej Macedonii sporadycznie nazywany bywa zresztą językiem staromacedońskim (częściej używane jest jednak określenie: język starosłowiański, старословенски јазик). Krytycy jednak zwracają uwagę na fakt, iż o wiele bliższa językowi s-c-s jest literacka bułgarszczyzna, konserwująca np. wiele form wyrazowych z niego właśnie pochodzących (np. rzeczowniki zakończone na -ние), czy nawet frazeologizmów (np. bułg. камен претъковения z zachowaną formą przypadka, wobec mac. камен на сопнување 'kamień obrazy'). Przy tym jeśli chodzi o gramatykę bułgarski i macedoński są pod wieloma względami o wiele dalej od języka s-c-s niż pozostałe języki słowiańskie. Przy ocenie cerkiewizmów w języku bułgarskim należy wziąć jednak fakt, że wiele z nich zostało sztucznie wprowadzonych do normy literackiej w okresie kształtowania się współczesnego języka bułgarskiego.
Alfabet
Do zapisu języka macedońskiego używa się zmodyfikowanej cyrylicy, która obecnie składa się z 31 liter. W poniższej tabeli podano litery macedońskie wraz z ich transkrypcją.
А а a
Б б b
В в w <v>
Г г g
Ѓ ѓ g´ (đ) <gj>
Д д d
Е е е
Ж ж ż <ž>
З з z
Ѕ s dz <z>
И и i
Ј ј j
К к k
Л л ł <l>
Љ љ l <lj>
М м m
Н н n
Њњ ń <nj>
О о о
П п p
Р р r
С с s
Т т t
Ќ ќ k´ (ć) <kj>
У у u
Ф ф f
Х х h
Ц ц c
Ч ч cz <č>
Џ џ dż <dž>
Ш ш sz <š>
Literacki język macedoński został ukształtowany na podłożu dialektów słowiańskich na obszarze dzisiejszego państwa Macedonia (tzw. Macedonia Wardarska). Postulaty stworzenia literackiego języka macedońskiego, różnego od literackiej bułgarszczyzny, pojawiły się już w drugiej połowie XIX w. i były w ściśle związane z odmiennymi dziejami ziem macedońskich, które po wyzwoleniu Bułgarii w 1878 r. pozostały poza granicami obszaru bułgarskiego.Język macedoński został ogłoszony za niezależny od języków sąsiednich, bułgarskiego i serbskiego język został uznany w sierpniu 1944 roku przez AVNOJ (Antyfaszystowską Narodową Organizację Wyzwolenia Jugosławii). Posługuje się nim ok. 1,8 mln ludzi, głównie w Macedonii, gdzie ma status języka urzędowego. Języka tego używają go również emigranci macedońscy w Niemczech, Stanach Zjednoczonych oraz Australii. Sporny jest natomiast status słowiańskojęzycznej ludności w północnej Grecji (nazywanej tam: słowiańskojęzycznymi Grekami), ponieważ z reguły używają oni swoich własnych dialektów, które dość się różnią zarówno od literackiego języka bułgarskiego, jak też macedońskiego.Według koncepcji, przyjmowanych w językoznawstwie macedońskim, współczesna literacka macedońszczyzna jest bezpośrednim spadkobiercą języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, który w samej Macedonii nazywany jest zresztą językiem staromacedońskim. Krytycy jednak zwracają uwagę na fakt, iż o wiele bliższa językowi s-c-s jest literacka bułgarszczyzna, konserwująca np. wiele form wyrazowych z niego właśnie pochodzących (np. rzeczowniki zakończone na -ние), czy nawet frazeologizmów (np. bułg. камен претъковения z zachowaną formą przypadka, wobec mac. камен на сопнување 'kamień obrazy').Ze względu na genetyczną bliskość oraz szereg cech wspólnych z językiem bułgarskim literacka macedońszczyzna jest przez niektórych językoznawców (zwłaszcza bułgarskich, ale nie tylko) uważana za jego odmianę (dialekt).
Charakterystyka języka macedońskiego
1. Język nie należy do języków fleksyjnych (tzn. nie posiada odmiany przez przypadki), podobnie jak język angielski zaliczany jest do grupy języków analitycznych: коњ, со коњ, на коњ, за коњ (por. koń, koniem, na koniu, dla konia).
2. W języku macedońskim nie występują również forma bezokolicznika, a jako formy podstawowej czasownika używa się 3 osoby liczby pojedyńczej czasu teraźniejszego, np. чита, носи, пие (czytać, nosić pić).
3. Istnieje również forma określoności i nieokreśloności rzeczowników pospolitych, która jest wyrażana za pomocą odpowiednich rodzajników lub ich brakiem. Na przykład човек, човекот, (człowiek, ten człowiek) жена , жената (kobieta, ta kobieta), дете, детето (dziecko, to dziecko), мажите (ci meżczyźni).. W funkcji rodzajnika mogą również występować niesamodzielne zaimki wskazujące -ов, -ва, -во, -ве(dla wskazania przedmiotów bliskich mówiącemu) np. човеков, женава, детево, маживе, oraz -он, -на, -но, -не (dla wskazania przedmiotów dalekich od mówiącego, ale wciąż widocznych), np. човекон, женана, детено, мажине.
4. Akcent w języku macedońskim jest stały. W wyrazach trój- i wielowyrazowych pochodzenia słowiańskiego pada zawsze na trzecią sylabę od końca wyrazu, np. [zélena] "zielona". Wyrazy dwusylabowe mają akcent na drugiej sylabie od końca wyrazu np. [zíma] "zima". Zasadom tym nie podlegają imiesłowy zakończone na -јќи np. читајќи [čitájk'i],летово [letóvo], персонал [personáł], медицина [medicína]. Wyrazy, które nie posiadaja własnego akcentu (enklityki i proklityki), podobnie jak w języku polskim, tworzą wraz z samodzielnym wyrazem całość akcentową, np. не може [né-može] "nie można", кажете ми [kažéte-mi] "powiedzcie mi", itp.
5. Macedoński alfabet to macedońska cyrylica, która składa się z 31 znaków.
6. Macedońska ortografia jest fonetyczna. Poszczególne głoski wymawia się jednakowo, niezależnie od tego, czy są akcentowane lub nie.
7. Najbardziej skomplikowaną kategorię w języku macedońskim stanowią czasowniki. Zasadniczo posiadają one co najmniej 14 czasów (8 prostych i 6 złożonych). Szczególnie wyjątkową formę posiada czasownik pomocniczy сум/биде . Również czasowniki zakończone w 3 osobie lp. na -е, -и posiadają liczne wyjątki, najbardziej regularne formy posiadaja czasowniki zakończone w tejże osobie na -а.
8. Do cech charakterystycznych języka macedońskiego możemy zaliczyć również zachowane archaiczne formy czasu przeszłego: aoryst (tworzony od czasowników dokonanych) oraz czas przeszły niedokonany (imperfectum-tworzone od czasownbików niedokonanych). Czas przyszły tworzony jest za pomocą partykuły ќе (ќе бидам - będę).
9. Macedoński zaimek zachował starą synetyczną odmianę i odmienia się przez przypadki (N, G, D).
10. Przymiotniki (zwłaszcza jakościowe), posiadają tzw. stopniowanie analityczne, które polega na dodaniu do stopnia równego prefiksu по- i нај- : убав, поубав, најубав (piękny, piękniejszy, najpiękniejszy).
11. Liczebniki są w swojej strukturze podobne do większości słowiańskich liczebników. Dość liczną grupę stanowią wyrazy nieodmienne, spełniajace dość istotną rolę w języku macedońskim. Spójniko umozliwiają wiele konstrukcji syntaktycznych, przyimki zaś wskazują na liczne relacje pomiędzy istotami, przedmiotami, (од мене, до тебе, пред мене, назад, горе, долу, лево, десно, на долу, од тука, до тука.
Złudne ekwiwalenty w języku polskim i macedońskim
Pomiedzy polskim i macedońskim mamy do czynienia ze zjawiskiem homonimii językowej. Inaczej mówiąc - słowa, które brzmią podobnie lub identycznie mają rózne znaczenie w obu tych językach. I tak na przykład pierwszym pytaniem z którym spotka się dziewczyna, będąc w Macedonii to: Imaš li dečko?? I bynajmniej nie jest to pytanie o potomstwo.... ale o chłopaka..... Również stwierdzenie Odi (idź) pravo.... ma inne znaczenie, niż byśmy się spodziewali...nie skręcajmy zatem...idźmy prosto
INNE HOMONIMY
Луд [lud] Szalony
Дечко [Deczko] chłopak
Речник [Recznik] słownik
Образ [Obraz] policzek
Конец [Konec] nić
Убав [Ubaw] truskawki
Часовник [Czasownik] zegarek
Година [Godina] rok
Дрога [Droga] narkotyk
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE JĘZYKA MACEDOŃSKIEGO
· Daleko posunięty zanik deklinacji – w żywym użyciu pozostają jedynie formy mianownika (i synkretycznego z nim biernika) oraz wołacza
· Bardzo rozbudowany system czasowy, włączający m.in. odziedziczone z prasłowiańskiego czasy aoryst, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, a także rozwinięte niezależnie inne kategorie, takiej jak np. tzw. tryb nieświadka
· Istnienie rodzajnika, wyróżniającego klasę rzeczowników bliżej znanych, od nieznanych dla rozmówcy (mac. авион – авионот 'samolot')
· Zanik bezokolicznika, który został zastąpiony specjalną konstrukcją z partykułą da (да), po której pojawia się odmieniana przez osoby forma czasownika (np. bułg. искам да чета 'chcę czytać', mac. сакам да читам 'ts')
· Stosowanie krótkich form zaimków dla wyrażenia dzierżawczości (np. татко ми 'mój ojciec') Użycie ograniczone jest do wyłącznie do nazw oznaczających pokrewieństwo, np. mac. брат ми, сестра ми, маjка ми, татко ми (mój brat, moja siostra, moja matka, mój ojciec)
· Analityczne stopniowanie za pomocą partykuł po i naj (mac. поубав, наjубав)
·...
Madziulka86